کارشناسان مرکز مطالعات خلیج فارس برای نخستین بار مطرح می کنند:

پیشنهاد ساخت کانال راهبردی هرمز

روزبه پارساپور / مرکز مطالعات خلیج فارس
ایران و عمان به لحاظ اشتراکات تاریخی و مذهبی و همچنین به لحاظ وجود مرزهای مشترک آبی، روابط مناسبی با یکدیگر در طول چند دهه اخیر داشته اند‎. در بعد اقتصادی، کمیسیون‌های همکاری و بازارهای اقتصادی مشترک دو کشور فعالند و زمینه‌های توسعه فعالیت‌های صنعتی‎، تجاری و خدماتی فی مابین را تسهیل می‌کنند، اما متاسفانه به دلیل فشارهای بین المللی جهت کاهش روابط کشورهای شبه جزیره با ایران و همچنین جبهه گیری برخی کشورهای تحت سلطه عربی هنوز دو کشور ایران و عمان نتوانستند اند از همه ظرفیتهای عظیم خود جهت توسعه اقتصادی کشورهایشان استفاده کنند‎. جمهوری اسلامی ایران سومین شریک تجاری سلطان نشین عمان در زمینه جذب صادرات این کشور است، به طوری که در حدود 8% کل صادرات عمان به ایران ارسال می‌شود. باتوجه به طرح های بلندمدت دو کشور ایران و عمان در جهت کاهش وابستگی اقتصادی دو کشور به فروش نفت، ضرورت ارتقای صادرات غیرنفتی نیز هر روز محسوس تر میشود و عمان نیز در افق 2020 خود باید 40% از وابستگی نفتی خود را کاهش بدهد. بديهي است تحقق اين امر منوط به موفقيت ایران و عمان در شكوفائي ساير منابع درآمد ملي، رونق و سهولت ترانزیت کالا، کاهش خام فروشی مواد نفتی و تبدیل آن به قطعات مورد نیاز کشورها، بهره برداري از امكانات معدني، راه اندازي و توسعه بنادر كانتينري بويژه بنادر جنوب ایران و شمال عمان و توسعه و رونق صنعت گردشگري مي باشد كه باید هرچه سریع تر مورد اهتمام ويژه دولتهای طرفین واقع گردد.

عمان کشوری است تاریخی در شرق شبه‌جزیره عربستان و جنوب دریای عمان که سالیان درازی بخشی از حوزه سرزمینی ایران بشمار میرفته و حاکمان آن نیز از سوی فرمانروایان ایران تعیین میشده است. نام این کشور نیز ریشه ای ایرانی دارد و برگرفته از مگان یا مازون می باشد. مرزهای این کشور از شرق و جنوب شرق به اقیانوس هند، از شمال غرب به امارات متحده عربی و از جنوب غرب به یمن محدود می باشد و از شمال با تنگه استراتژیک هرمز و آبهای کشور بزرگ جمهوری اسلامی ایران همسایگی دارد. پایتخت این کشور مسقط و مشتمل برچهار استان مسقط، مسندم، ظفار و بریمی می باشد. همچنین پنج منطقه باطنه، ظاهره، داخلیه، شرقیه و وسطی در تقسیمات کشوری عمان به چشم می خورد. این کشور با مساحتی بالغ بر 500309 کیلومتر مربع ترکیب جمعیتی بیش از ۲۵۷۷۰۰۰ نفر را در خود جای داده است. یکی از مشکلات عمده عمان دو تکه بودن این کشور است که امارات متحده عربی آن را به صورت دو واحد جغرافيايي مجزا از هم تشکيل داده است، اما با اینهمه دولت عمان ساحل جنوبي تنگه هرمز را در کنترل خود دارد. اين گسستگي ارضي در سرزمين عمان، باعث شده است که عمان از حيث کنترل سرزميني و نيز عمليات نظامي و کنترل منطقه ي تنگه هرمز، دچار مشکلات باشد؛ زيرا بخش شمالي عمان، يعني شبه جزيره المسندم که در انتهاي شبه جزيره رئوس الجبال واقع شده، به صورت منطقه اي کوچک و منزوی، با سواحل باريک همراه با ترکيبي از جزاير و شبه جزاير کوچک درآمده است و اين وضع، همراه با جدايي آن از پيکر کشور عمان، رعايت اصل تمرکز قوا را به خصوص در نيروي زميني برايش ناممکن مي سازد. همچنین به دلیل مسئله ذکر شده وضعیت اقتصادی و سیاسی بخش راس المسندم در شرایط نامطلوبی قرار گرفته است. باتوجه به جایگاه دو کشور ایران و عمان که در منطقه‌ استراتژیک خلیج فارس و در دو سوی تنگه ای راهبردی قرار گرفته اند و بخش اعظم انرژی جهان از این منطقه عبور می‌کند، طرح ساخت کانالی جهت اتصال سرزمین ایران و شبه جزیره عربستان و به ویژه با کشور عمان از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است و ساخت کانال راهبردی هرمز میتواند تحولات چشمگیری در اقتصاد و امنیت تنگه هرمز ایجاد نماید. طول این کانال در حدود 50-60 کیلیومتر می باشد و در عمق حدودا 90 متری کف خلیج فارس (تنگه هرمز) میتواند ساخته شود. این طرح در خوشبینانه ترین حالت همگرایی مثبت اقتصادی و سیاسی و امنیتی را فی مابین شبه جزیره عربستان و فلات ایران ایجاد میکند و بدبینانه ترین حالت میتواند موازنه قدرت سیاسی و اقتصادی را به نفع دو کشور مشترک المنافع ایران و عمان تغییر دهد. این طرح بدون تردید اقدامی سازنده و اجرایی می باشد که نیازمند همتی عظیم جهت ایجاد توافق سیاسی، اقتصادی اولیه بین ایران و عمان می باشد. برای آشنایی با کانالی مشابه کانال هرمز (ایران – عمان) میتوان به تاریخچه کانال مانش بین فرانسه و انگلیس اشاره کرد که موجب اتصال انگلستان به اروپا گردید و تحولات اقتصادی و سیاسی مهمی را در این دو کشور رقم زد:

کانال مانش تونلی 50 کیلومتری است که زیر بستر دریای مانش حفر شده و منطقه کنت در انگلیس را به منطقه کاله در فرانسه متصل می‌کند. این تونل که انجمن مهندسان عمران آمریکا آن را یکی از عجایب هفتگانه دنیای مدرن نامیده است دارای دو خط ریلی و یک تونل جانبی برای خودروها است. انگلستان جزیره‌ای در غرب اروپاست و مابین این جزیره و سرزمین ماد اروپا کانال مانش قرار دارد. این فاصله، انگلیسی‌ها را هزاران سال است که از اروپا جدا نگه داشته بود که کانال مانش این فاصله را برای همیشه برداشت. در سال ۱۹۶۰ گروه تحقیقات کانال مانش طرحی ارائه کرد که تونل فعلی کانال مانش، که به آن چانل می گویند (چانل ترکیب دو اسم channel Tunnel است) برمبنای آن طراحی و ساخته شده است. این طرح هم در سال ۱۹۷۵ به دلیل مشکلات مالی عملی نشد. در سال ۱۹۸۴ دولت‌های فرانسه و انگلیس از تمام شرکت‌های مهندسی دو کشور درخواست کردند طرح‌های خود برای ایجاد تونل را ارائه دهند و بالاخره در سال ۱۹۸۶ یکی از طرح‌های پیشنهادی که به طرح سال ۱۹۶۰ بسیار نزدیک بود از سوی دو دولت پذیرفته شد. در طرح نهایی، تونل، کاله در فرانسه را به فولکستون در انگلستان متصل می‌کرد و ۴۰ متر زیر سطح دریا ایجاد می‌شد. پانزده هزار نفر طی ۷ سال، کار کندن تونل را انجام دادند و تمام مراحل ساخت بر عهده کنسرسیومی بین المللی متشکل از ده شرکت مهندسی و پنج بانک بود. برای حفر چنین تونل عظیمی، مهندسان از ماشین های حفر تونل (TBM) بسیار عظیمی استفاده می‌کردند و پس از آن دیواره‌های نرم آن را با بتونی مخصوص می‌پوشاندند. در حدود ۴ میلیون مترمکعب خاک استحصال شده که از جنس گچ بود در بخش انگلیسی استخراج شد. این خاک در ساحل فولکستون انگلستان در دریا ریخته شد و تقریبا زمینی به مساحت ۳۶۰ هزار متر مربع در دل دریا ایجاد کرد. امروزه از خاک حاصل از کندن تونل مانش، پارکی بزرگی احداث شده است که موجب جذب میلیون ها گردشگر در سال می شود و به اقتصاد انگلیس رونق داده است. به طور کلی می‌توان گفت ۸ میلیون متر مکعب خاک از تونل با سرعت میانگین ۲۴۰۰ تن در ساعت استخراج شده است. تونل کانال در واقع از سه تونل موازی متشکل شده است؛ دو تونل ریلی که قطارها در امتداد آنها از شمال به جنوب و بالعکس حرکت می‌کنند و یک تونل کوچک به عنوان تونل دسترسی. تونل دسترسی که خودروهای باریک تایردار در آن حرکت می‌کنند، در هر ۳۷۵ متر به دو تونل اصلی متصل شده است. هدف از ایجاد این تونل استفاده از آن به عنوان راه خروج اضطراری است. در فواصل معینی هم ترن‌ها می‌توانند مسیر خود را تغییر دهند و به تونل دیگر بروند. احداث تونل از دو سوی کانال به صورت همزمان شروع شد و قرار بود انگلیسی‌ها و فرانسوی‌ها در نقطه‌ای خاص و در زمان معینی به یکدیگر برسند اما اینکه آنها چگونه به نقطه معین خواهند رسید، مسئله بسیار مهم مهندسی بود و در واقع بزرگ ترین چالش طراحی به شمار می‌رفت. چون در اعماق زمین به هیچ وجه نمی توان مسیر تونل را با استفاده از نشانه های جغرافیایی مشخص کرد. از این رو مهندسان پروژه مجبور به استفاده از سیستم‌های پیشرفته ناوبری شدند؛ سیستم هایی نظیر جی پی اس (سیستم مکان یاب جهانی)، سیستم هدایت لیزری و البته درکنار آنها سیستم‌های یکپارچه رایانه‌ای. با این حال خط مرکز تونل‌ها در جایی که باید، به هم نرسیدند و ۳۵۸ میلی متر اختلاف افقی و ۵۸ میلی متر اختلاف عمودی داشتند. در نهایت این دو تونل در تاریخ اول دسامبر ۱۹۹۰ به یکدیگر رسیدند و برای اولین بار پس از عصر یخبندان (۸۵۰۰ سال پیش) این امکان به وجود آمد که انسان بر روی دو پا از انگلیس به قاره مادر برود. این پروژه هنگام اجرای آن با صرف ۲۱ میلیارد پوند پرهزینه‌ترین طرح مهندسی تاریخ به شمار می‌رفت به گونه‌ای که هزینه اجرای آن ۷ بار بیشتر از هزینه اجرایی پل گلدن گیت (یکی از عجایب هفته گانه دنیای مدرن) بیشتر بود. بیشتر ماشین‌های حفر تونلی که در این پروژه مورد استفاده قرار گرفتند دو برابر یک زمین فوتبال درازا داشتند و قادر بودند روزی ۲۵۰ فوت تونل حفر کنند. با این حال حفر تونل ۶ سال طول کشید و قرار بود انگلیسی‌ها و فرانسوی‌ها در نقطه‌ای مشترک به هم برسند که انگلیسی‌ها موفق شدند سریع تر به نقطه موردنظر برسند.

پروژه عظیم ساخت کانال هرمز نیز میتواند بزرگترین پروژه سازندگی در تاریخ خاورمیانه ای باشد که همیشه به دلیل سیاست های استعماری غرب و وجود حاکمان تحت سلطه منابع انرژی آن غارت و حاکمیت مردمی آن به چالش کشیده شده است، بشمار آید و به همین دلیل میتواند برگ زرینی را در تاریخ جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین المللی ثبت کند. برای تامین منابع مالی، مهندسی و انسانی این پروژه نیز میتوان از ظرفیت های عظیم داخلی و به ویژه قرارگاه سازندگی خاتم النبیا و همچنین در صورت نیاز استفاده از شرکتهای عظیم بین المللی و چینی با تاسیس کنسرسیوم های مشترک استفاده کرد و چشم انداز روشنی را در جهت شکوفایی اقتصادی و ارتقای سطح امنیتی و سیاسی کشورهای هر دو سوی خلیج فارس تضمین کرد. کارشناس مرکز مطالعات خلیج فارس آقای سید داوود طباطبایی نخستین پیشنهاد دهنده انحصاری این طرح ملی و کلان بشمار می آید و اعضای این مرکز امیدوارند با جلب نظر مثبت مسئولین بلندپایه دو کشور ایران و عمان موجبات ارتقای چشمگیر اقتصادی، سیاسی و امنیتی منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز را رقم بزنند. برخی از مزایای اقتصادی، سیاسی، امنیتی و استراتژیکی ساخت کانال هرمز جهت تبیین هرچه بیشتر اهمیت آن به شرح زیر می باشد:

* پیوستگی زمینی فلات ایران و شبه جزیره عربستان برای اولین بار در طول تاریخ.

* استقرار همگرایی مستمر سیاسی و امنیتی فی مابین دو کشور مشترک المنافع ایران و عمان.

* تردد امن و ارزان قیمت مردم منطقه، بازرگانان و گردشگران میان ایران، عمان و امارات عربی.

* ارتقای پایگاههای نظامی و دفاعی ایران و عمان و تسهیل در انعقاد قراردادهای نظامی و دفاعی جهت تثبیت هرچه بیشتر امنیت تنگه هرمز در دو سوی کانال.

* ارتقای سطح سیاسی، مهندسی، گردشگری و مالی جمهوری اسلامی ایران.

* عقد پیمان نامه مشترک دفاعی جهت برگزاری مانورهای دریایی سالیانه ایران و عمان.

* دریافت مالیات از تردد خودروهای ترانزیتی بین کشورهای شمالی و جنوبی.

* ترانزیت و صادرات ارزان قیمت زمینی کالا میان کشورهای ایران، عمان، امارات، عربستان و...

* ترانزیت زمینی کالا از عمان و شبه جزیره عربستان به آسیای میانه، افغانستان، چین، پاکستان و روسیه.

* ایجاد شغل داخلی و کاهش سطح بیکاری به صورت مستقیم و غیر مستقیم برای هر دو کشور.

* تثبیت هرچه بیشتر نام خلیج فارس در عرصه بین المللی و ارتقای نام جمهوری اسلامی ایران در جهان.

* رونق تجاری و دریایی منطقه راس المسندم که امروزه منطقه ای تقریبا غیرمسکونی برای عمان است.

* به انفعال کشاندن کشورهای معاند با ایران و کاهش اعتبار پروژه ایران هراسی در منطقه و جهان.

* ایجاد مکانهای توریستی در زیر دریا (کنار کانال) جهت جذب میلیونها گردشگر خارجی که منافع حاصل از آن متعلق به دو کشور ایران و عمان باشد.