مرز دریایی قطر – ایران

ایران،پس ازتوافق باعربستان سعودی برسرمرزفلات قاره ای فی مابین درسال 1968،درصدد تعیین مرزهای فلات قاره ای باسایركشورهای آن سوی خلیج فارس برآمد.درآن زمان قطرتنها دولت عرب منطقه غیر ازعربستان سعودی بود كه حاضر وقادر به انعقاد موافقتنامه های مرزی با همسایگان خود بود.ایران و قطر در نمای جغرافیایی خلیج فارس در مقابل یكدیگر قرار دارند.مرز فلات قاره ای آنها كه براساس خط منصف تعیین شده است حدود 131 مایل دریایی طول وحدود شش نقطه گردش واتصال دارد.این خط درقسمت مركزی خلیج فارس قرارگرفته ودارای جهت شمال غربی – جنوب شرقی است (تصویر3-4 را ببینید) مكان دقیق نقطه اتصال در شمال غرب تا زمانی كه مرزه بحرین – قطر محاسبه نگردیده نامعلوم خواهد ماند.درجنوب شرقی،نقطه اتصال برنقطه اتصال شمالی مرز دریایی قطر – ابوظبی منطبق است.نقطه اتصال شمال این مرز،در توافقنامه میان دوكشور، به وسیله مختصات جغرافیایی خاصی مشخص شده است.این نقطه تقریبا ً به یك فاصله از ایران،قطر وابوظبی قرار دارد.ایران وقطر از همین نقطه به عنوان نقطه اتصال مرزهای خود استفاده می كنند.امتداد مرز در ماده 1 معاهده به شرح زیر توصیف شده است :

خط مرزی جداكننده سرزمین ایران ازیك سو وخط مرزی جداكننده سرزمین قطراز سوی دیگر به خط ژئودسیك {كوتاه ترین فاصله میان دو نقطه را ژئودسیك می نامند} مرتبط كننده نقاط زیر پیوند می خورد:

نقطه (1) نقطه ای است كه در منتهی الیه قسمت غربی غربی ترین منطقه خط مرزی واقع درشمال فلات قاره متعلق به قطر كه به نقطه (2) ختم می شود،قرار دارد ونقطه (2) در پایین ودر زاویه ای به اندازه ً27 و َ14 و ْ8/27 نزدیك یك خط مرزی ژئودسیك قرار دارد.

عرض طول
نقطه (2) ً35 َ0 ْ27 ً00 َ23 ْ51
نقطه (3) ً20 َ56 ْ26 ً50 َ44 ْ51
نقطه (4) ً25 َ33 ْ26 ً10 َ12 ْ52
نقطه (5) ً20 َ06 ْ26 ً30 َ42 ْ52
نقطه (6) ً50 َ31 ْ25 (18) ً05 َ02 ْ53

این مرزها براساس سواحل سرزمین های اصلی دوكشور كه طبق مذاكرات وتوافق های ایران و بریتانیا در سال 1966 تعیین گردید،مشخص شده اند.این به آن معنا است كه ایران تأثیروارتباط وضعیت جغرافیایی جزایركیش،لاوان وهندورابی را دراین موافقتنامه مورد توجه قرار نداده است.این اقدام برمبنای این تفاهم كه حاكمیت بلامنازع ایران بر جزایر تأیید شده است.صورت گرفت.(19) از یك طرف در زمان مذاكرات خود باقطر هنوز ادعای حاكمیت بر بحرین را داشت واز سوی دیگر قطر وبحرین به دلیل اختلافات سرزمینی فی مابین هیچ مرز فلات قاره ای بین خود تعیین نكرده بودند.بنا به این دو دلیل تعیین نقطه اتصال شمال غربی برای مرز ایران – قطر به یك مشكل بزرگ تبدیل شده.این امر ایرانیان را واداشت درخصوص تعیین نقطه پایانی شمال غربی مرز فلات قاره ای خود باقطر،تصمیم ویژه ای اتخاذ كنند.اداره حقوقی وزارت امورخارجه ایران،درگزارشی كه در سال 1968 به وزیر خارجه داد اعلام كرد:

دراین زمینه اظهار شده است كه جزایر بحرین،واقع در غرب شبه جزیره قطر جزء لاینفك خاك ایران هستند – درهرصورت آنها فلات قاره ای مجزایی دارند ونقطه تلاقی مرزهای فلات قاره ای سرزمین اصلی ایران ومرزهای فلات قاره ای این جزایر وشبه جزیره قطر را می توان به عنوان نقطه غربی شروع مرزهای فلات قاره ای ایران – قطر محسوب كرد.(20)

بنابراین نقطه اتصال شمال شرقی بر روی مرز ایران – قطر دارای سمت (ازیموت) مشخصی تعریف شد.ملاحظات اقتصادی،انگیزه طرفین برای تعیین مرزبود ولی تأثیری برموقعیت مكانی آن نداشت.قطر به شركت نفتی كنتینانتال وشركت شل وابسته به شركت نفتی قطر با مسئولیت محدود برای بهره برداری از منابع دریایی خود امتیازات نفتی داده بود.ایران نیزبه شركت دریایی ایران وشركت نفت لاوان امتیازات نفتی داده بود.درتوافق مرزی ایران – قطربا پیش بینی وجود یك ساختار نفتی كه مرز ازوسط آن عبور می كند ولازم به ذكراست این پیش بینی با كشف یك حوزه عظیم گاز طبیعی تحقق یافت،ماده ای گنجانده شده است كه در تمامی توافقنامه های مرزی بعدی ایران نیز به چشم می خورد واشعار می دارد كه بهره برداری از ساختار نفتی قطع كننده مرز كه می تواند مورد استفاده یك سویه طرفین قرارگیرد تابع شرایط زیر است :

1. تا فاصله 410 پایی مرز نباید بدون موافقت متقابل طرفین چاه حفر كرد.
2. طرفین خواهند كوشید تاعملیات های مربوط به این ساختارها را هماهنگ ویكپارچه سازند.
دراین توافق،ملاحظات زیست محیطی مدنظرقرارنگرفته اند.ازنقطه نظررژیم حقوقی، این

موافقتنامه منحصرا ًبه صلاحیت فلات قاره ای می پردازد.موافقتنامه مذكور صراحتا ً اظهارمی دارد كه تأثیری برآبهای مافوق فلات قاره ویا تحریم هوایی بالای آن ندارد.ازنظرجغرافیایی،روبرویی سواحل طرفین عامل اصلی موثربرموقعیت مكانی مرز بود كه به وسیله روش خط منصف تعیین گردید،درحالی كه ملاحظات زمین شناسی وساختارشناسی حیاتی زمین،درتعیین مرز ملحوظ نگردیدند.عمق میانگین بستر دریا در اطراف این مرز 100تا 265 پا وفاقد عوارض زمینی قابل ملاحظه است.

تصویر 3 – 4 مرزهای فلات قاره ای ایران – قطر.بر اساس نقشه : Limits in the Sea No.94

تعیین این مرزبخشی ازتلاش ایران برای نهایی كردن مرزهای فلات قاره ای خود در خلیج فارس به دلایل اقتصادی وجغرافیای سیاسی بود.ایران درزمان این توافق خط مستقیم را به عنوان خط مبدأ اعلام كرده بود.ولی این اظهار تأثیری بر تعیین مرزنگذاشت.مرز فلات قاره ای ایران – قطر با تكیه بر روش خط منصف تعیین شد بدون اینكه جزایر،صخره ها،تپه ها وبرآمدگی های ناشی ازجزرآب درنظرگرفته شوند.مرز به نحوی تعیین شد كه از نزدیك ترین نقاط ساحل سرزمین اصلی طرفین نسبت به یكدیگر،به یك اندازه باشد.این مرز ازخطوط ژئودسیك كه نقاط گردش واتصال را به هم وصل می كنند،تشكیل شده است.نقاط مذكور در نقشه مفصل نیروی دریایی انگلستان،شماره 2837 مشخص شده اند.نسخه های این نقشه به امضای نمایندگان دولتین رسیده است.(21)این موافقتنامه (نقشه مفصل) به زبان های فارسی،عربی وانگلیسی تدوین شده وهرسه به یك اندازه معتبرند.این توافق مرزی دریایی در 20 سپتامبر 1969 امضا وپس از مبادله اسناد تصویب آن،درتاریخ 10 می 1970 لازم الاجرا شد.(22).