مرز دریایی ایران – عربستان سعودی

موافقتنامه مرزفلات قاره ای ایران وعربستان سعودی درسال1968امضا شد.كارشناسان حقوقی فلات قاره،این موافقتنامه مرزی را به عنوان یك مثال منحصر به فرد ازتعیین مرزهای دریایی به شیوه جدید تلقی می كنند.(13) آن نقطه از خلیج فارس كه این خط مرزی درآن تعیین شده است، 7/138 مایل دریایی پهنا دارد.معهذا،خطوط ساحلی مورد بررسی درمذاكرات برسراین توافقنامه بین 95 تا 135 مایل دریایی ست با عمق منطقه مرزی كه به حداكثر246پا می رسد.دوكشورسالها اختلاف پیچیده ای را درنواحی مرزهای مشترك فی مابین خود تجربه كرده بودند.این اختلاف شامل مسئله مالكیت دو جزیره فارسی والعربیه وحوزه های نفتی متداخل مورد ادعای طرفین بود.ایران و عربستان سعودی هردوامتیازاتی را به شركت های نفتی مختلف واگذاركرده بودند.هنگامی كه تداخل امتیازات واگذارشده محرزگردید،دوكشور تصمیم گرفتند مشكل را برمبنای اصل بین المللی خط منصف رفع كنند.مشكلی كه پیشرفت مذاكرات را كند می كرداین بود كه ایران اصرارمی ورزید حد پست جزر آب درجزیره خارك به عنوان خط مبدأ تلقی شود.

اما عربستان سعودی برترسیم خط منصف ساحل به ساحل، بدون توجه به خارك یاهرجزیره دیگری پافشاری می كرد.دكتر پرویزمینا مذاكره كننده فنی ارشدایران درمذاكرات تعیین مرزهای فلات قاره ای 1968باعربستان سعودی،درمصاحبه ای كه این نویسنده باوی در پنج شنبه 14 آوریل 1996 ترتیب داده بود اظهار داشت: " ابتدا موضع سرسختانه عربستان سعودی منجر به این شد كه تعیین مرزهای فلات قاره ای میان ایران و عربستان سعودی بدون توجه به جزیره خارك انجام شود.چنین توافقی خط مرزی را در منطقه ای از دریا كه ذخایر نفتی فراوان ومنابع بسیار پرارزشی در بستر خود دارد،به سواحل ایران نزدیك تر می كرد.شاه پس از اطلاع از ویژگی های این شیوه توافق دریایی،مخالفت خود را با آناعلام كرد.او از ما خواست راه هایی را برای تأثیر دادن كامل وضعیت جغرافیایی جزیره خارك در محاسبات تعیین مرز پیدا كنیم.خواشبختانه ملك فیصل،برای پذیرفتن طرحی جهت حل این مسئله براساس به حساب آوردن نصف جزیره خارك در این محاسبه حسن نیت كافی نشان داد.این اصلاح،نه تنها خط مرزی را به خط منصف در خلیج فارس تغییر داد،بلكه سهم حقه ایران از منابع نفتی را با قایل شدن منطقه مرزی بزرگتر،افزایش داد."

درهرصورت،مذاكرات تا 24اكتبر 1968ادامه یافت.دراین تاریخ ایران وعربستان سعودی به شكل موفقیت آمیزی مرز مشترك فلات قاره ای فیمابین خود را براساس نكات زیر تعیین كردند: (14)

1.به رسمیت شناختن حاكمیت ایران برجزیره فارسی ومالكیت عربستان سعودی بر جزیره العربیه؛
2.به رسمیت شناختن آبهای سرزمینی تا12مایل دریایی ازحد پست جزرآب در دوجزیره فارسی و العربیه.اما در جایی كه آبهای سرزمینی دردو جزیره،تداخل پیدا می كنند از خط منصف استفاده می شود كه به فاصله مساوی ازهردو رسم شده است(تصویر 2 – 4 را ببینید)؛
3.به رسمیت شناختن حد پست جزرآب درجزیره خارك به عنوان بخشی ازخط ساحلی سرزمین اصلی ایران،وتعیین مرز به وسیله خط منصف برمبنای آن؛
4.ناحیه ممنوعه استخراج به طول 1640 پا برای هردوطرف درامتداد سراسر طول خط میانی كه مانع از استخراج نفت یكی ازطرفین به وسیله دیگری از حوزه های مشترك می شود.(15)

این موافقتنامه در14 اكتبر 1968 امضا ودر 1969 لازم الاجرا شد.

بند الف ماده 3مختصات نقاط گردش واتصال را نشان می دهد:

(الف)به جز در اطراف العربیه وفارسی،خط مرزی به وسیله خطوط مستقیم میان نقاط زیر كه طول وعرض جغرافیایی آنها به شرح ذیل برشمرده شده است تعیین می گردد:
نقطه عرض شمالی طول شرقی
1 َ0/10 ْ27 َ0 /54 ْ50
2 َ5/18 ْ27 َ5/45 ْ50
3 َ5/26 ْ27 َ0/37 ْ50
4 َ5/56 ْ27 َ5/17 ْ50
5 َ5/8 ْ28 َ5/06 ْ50
6 َ6/17 ْ28 َ2/56 ْ49
7 َ0/21 ْ28 َ9/50 ْ49
8 َ7/24 ْ28 َ8/47 ْ49
9 َ4/24 ْ28 َ4/47 ْ49
10 َ9/27 ْ28 َ0/42 ْ49
11 َ8/34 ْ28 َ7 /39 ْ49
12 َ2/37 ْ28 َ2/36 ْ49
13 َ9/40 ْ28 َ5/33 ْ49
14 َ3/41 ْ28 َ3/34 ْ49

(ب) دراطراف تاعربیه وفارسی خطی به شرح زیرترسیم شده است:
درنقطه ای كه خط نامبرده دربند (الف) حد كمربندی فارسی را قطع می كند ، مرزبه موازات محدوده كمربندی تا آن بخش پیش می رود كه یك سوی آن،مقابل عربستان سعودی قرار دارد واین دستورتا جایی اعمال می شود كه مرزبا خط مرزی نامبرده كه دریاهای سرزمینی فارسی والعربیه را تقسیم می كند،تلاقی می نماید؛سپس مرز،ادامه همان خط به سمت شرق خواهد بود تا با حد كمربندی دریای سرزمینی اطراف العربیه تلاقی كند؛ازآنجا به بعد مرز،محدوده همان كمربندی در سویی است كه مقابل ایران قرار دارد وتا نقطه ای كه دوباره خط نامبرده دربند (الف) را قطع كند ادامه می یابد.(16)

تصویر 2 – 4 مرزهای فلات قاره ای ایران – عربستان سعودی

طول این مرز 7/138 مایل دریایی است و16 نقطه گردش واتصال به شرح مذكور دارد.درجنوب،این مرز به مرز فلات قاره ای میان ایران وبحرین می پیوندد.جزایر كوچك عربستان سعودی در محاسبه خط منصف تأثیر داده نشده اند.برای تعیین خط منصف در 25 درصد از قسمت شمالی مرز، نصف فاصله جزیره خارك با كرانه اصلی ایرانی به حساب آمده است.خارك تقریبا ً در فاصله 17 مایل دریایی از سرزمین اصلی ایران قراردارد ومساحت خطوط منصف با درنظر گرفتن كامل جزیره خارك،وسپس قطع نظركامل ازآن ودوباره با درنظرگرفتن نیمی ازتفاوت فاصله ای تعیین شده است.ازاین موافقتنامه،قاطعانه استنباط نمی شود كه آیا دقیقا ًَ این شیوه درعمل پیاده شده یا نه.(17)با توجه به پیچیدگی های فراوان ناشی ازادعاهای متعدد ایران وعربستان سعودی،تصور اینكه این مرز برای سالها درشرایط عادی درمنطقه تعیین نشده باقی می ماند،غیرممكن نیست.تعیین این مرزها با تمام پیچیدگی هایی كه دارند نیازمند مصلحت ستجی،حسن نیت وفراغ بال هردو دولت بود.این شرایط به دلیل فوریت سیاسی كه در نتیجه اعلام دولت بریتانیا در زمینه خاتمه حضور نیروهای انگلیسی در خلیج فارس تا دسامبر1971،به وجودآمد،به كاررفتند.دولت انگلیس درژانویه 1968اعلام كرد نیروهای خود را ازمنطقه خارج خواهد كرد.درآن زمان،همسویی های فراوانی میان ملاحظات سیاسی دوكشور وجود داشت كه حل و فصل اختلافات مرزی ایران وعربستان سعودی را تسریع بخشید،هردودولت روابط ویژه ای با ایالات متحده آمریكا داشتند كه همكاری میان آنها برای حفظ وضعیت موجود وثبات منطقه بعد ازخروج بریتانیا از خلیج فارس را تشویق می كرد؛هردودولت مصمم بودند با تهدیدات استراتژیك مطرح شده ازسوی رژیم بعثی عراق درمنطقه مقابله كنند.این همسویی ملاحظات سیاسی،كه اعلام خروج نیروهای انگلیس آن را تقویت كرد،یك فوریت سیاسی به وجود آورد كه دودولت را تشویق نمود با بهره گیری ازكارشناسان طراز اول خود مسایل مرزی دوجانبه را حل و فصل كنند.