بررسي روابط ايران و بحرين در گذر تاريخ

روح الله پورطالب
پژوهشگر ارشد كشورهاي حوزه خليج فارس
pourtaleb@persiangulfstudies.com

دانلود کامل پژوهش

مقدمه
بحرین کشوری است که روزگاری جزئی از پیکره ی ایران بود هر چند که بر اساس پیمان های 1882 و 1892 این کشور عملا در زیر سیطره ی انگلستان قرار داشت . این کشور کوچک جزیره ای در طی نظرسنجی که از سوی سازمان ملل انجام گرفت از ایران جدا شد و راه استقلال را پیمود . ایران به عنوان کشور مادر در اقدامی رسمی استقلال بحرین را به رسمیت شناخت و هیئت حسن نیتی را در سال 1949 به سرپرستی منوچهر فلکی را راهی بحرین کرد تا روابط با کشور تازه تاسیس آغاز یابد . با بازگشت نمایندگان ایران از بحرین روابط بین دو کشور روز به روز گسترش بیشتری پیدا کرد.
در این مبحث سعی شده که روابط ایران و بحرین را در دو دوره قبل و بعد از انقلاب و همچنین جنبشهای سیاسی اجتماعی شیعیان این کشور رامورد بررسی قرار دهیم .

جغرافیای سیاسی بحرین
بحرین با وسعتی قریب به 760 کیلو متر مربع متشکل از 32 جزیره می باشد، که در 5/25 درجه عرض شمالی و 50تا 52 در جه شمالی ،قرار دارد که در تابستان هوایی گرم و در زمستان هوایی معتدل و مطلوب برای این کشور ایجاد کرد است (متقی زاده ،1384 :103).

در تحلیل ژئوپولیتیکی بحرین ، باید گفت موقعیت جغرافیایی و قرار گرفتن این کشور در قلب منطقه خلیج فارس، به آن جایگاه استراتژیک خاصی بخشیده است.اگر چه بحرین از نظر جمعیت و وسعت ، کوچکترین کشور حاشیه خلیج فارس است ، ولی نزدیکی آن با شواحل ایران و اکتشافات چاههای نفت و وجود چشمه های آب شیرین از دیر باز براهمیت موقعیت جغرافیایی و استراتژیکی آن افزوده است(دفتر مطالعات سیاسی،1388 :22).
حس ناسیونالیستی عربی این کشور موجب شده است روابط حسنه ای با کشورهای عرب منطقه ای برقرار کند ، علاوه بر آن ،برای برقراری روابط حسنه با کشورهای غربی، به ویژه آمریکا و انگلیس ، گام های موثری برداشته است، به گونه ای که بحرین یکی از مهمترین پایگاه های نظامی آمریکا به شمار می آید .

تاریخچه حاکمیت ایران بر کشور بحرین

حاکمیت ایران در زمان اشکانیان
تا پیش از دوران هخامنشی، اقوام کلدانی و فنیقی مدتی بر بحرین حکومت داشتند. از دوران سیادت ناوگان ایران بر آبهای خاورمیانه و مدیترانه و احداث اولین کانال سوئز در دوران هخامنشی، بحرین همواره یکی از استانهای داخلی ایران تلقی می‌شده‌است(اقبال،1328).

در دوران اشکانیان و ساسانیان نیز بحرین جزء خاک ایران بود. مدت بسیار کوتاهی در اواخر دوره اشکانیان، اعراب بر این جزیره حکومت کردند تا سرانجام توسط اردشیر بابکان شکست خورده و متواری شدند. حمله اعراب به بحرین مجددا با مرگ هرمز دوم در سال ۳۰۹ میلادی صورت گرفت. در سال ۳۲۶ میلادی شاپور دوم با حمله‌ای رعدآسا، بحرین را به تصرف درآورد و در آن کشت و کشتار زیادی کرد. اعراب متجاوز توسط شاپور قتل عام شدند و از کتف اسرای آنان طناب گذرانیده شد و به همین سبب شاپور دوم را ذوالاکتاف لقب دادند. در عوض شاپور دوم به عمران و آبادی جزیره همت گماشت و شهرهایی در آن بنا نمود. (همان).

حاکمیت ایران در زمان ساسانیان
از این تاریخ تا ظهور اسلام، ترکیب جمعیتی بحرین نیز به نفع ایرانیان تغییر نمود. در تاریخ طبری به اخراج اعراب و جایگزینی آنان با ایرانیان اشاره شده‌است. در زمان ورود اسلام به این ناحیه، اغلب مردم بحرین مانند سایر ایرانیان زرتشتی و اقلیتی نیز یهودی و مسیحی بوده‌اند.اگرچه از این زمان، تا زمان شاهنشاهی سلاطین ایرانی آل بویه، حکومت بحرین در دست خلفای بنی‌امیه و عباسیان و مدتی نیز قرامطه (تحت فرمان فاطمیون مصر)بود، لیکن نفوذ معنوی و فرهنگی ایران، هیچگاه از این منطقه زدوده نشد و تجارت و صنعت بحرین همواره در دست ایرانیان بود. از طرفی ملاحان ایرانی بحرین، سیادت آبهای خلیج فارس و دریای عمان را در دست داشتند و رحمانی‌های (معرب مغلوط ره‌نامه فارسی) بجامانده از دوران ساسانیان، که مسیرهای دریایی و عمق آبها را مشخص می‌نمود، همچنان پرکاربرد بود

حاکمیت ایران در زمان تیموریان
در دوران آل بویه جنگ و خونریزی بین خوارج عرب و امرای ایرانی در این جزایر حکمفرما بود. بحرین در این دوران گاه در دست امرای ایرانی بود و گاه به دست متجاوزین عرب می‌افتاد. در دوران سلجوقیان و پس از آن نیز این جزایر همچنان در دست ایرانیان بود تا آنکه با حمله مغول، حکام جزیره هرمز (که باز از ایرانیان بودند) بحرین را مسخر ساختند. در دوره اتابکان فارس و همچنین آل مظفر و تیموریان، بحرین نیز به عنوان بخش جدا نشدنی ایران محسوب می‌شد. تا آنکه سرانجام در اوایل قرن دهم هجری قمری بحرین با توپهای پرتغالی اشغال شد.
اشغال بحرین توسط نیروهای پرتغالی در حدود یکصد سال به طول انجامید. در سال ۱۰۱۰، بحرین به دست امرای شاه عباس صفوی آزاد شد. در اواخر عهد صفوی مدتی انگلیسی‌ها و هلندی‌ها ادعای حاکمیت بر بحرین را نمودند. لیکن به دست نادر شاه افشار شکست سختی خوردند. در دوره کریمخان زند به بعد نیز حکام بحرین اسماً و رسماً تابع حکومت ایران بودند و در اختلافات داخلی میان آل‌خلیفه، جاسمی‌ها و عتوبی‌ها، هریک خود را نماینده بلامنازع شاه ایران می‌شناختند.

ادامه در دانلود...