ضرباهنگ تحول در دو سوي خليج فارس
( ایران و عمان )
◄ سياست خارجي دولت دهم با سفر پادشاه عمان كليد خورد
● منبع: روزنامه - ایران - تاريخ شمسی نشر 14/05/1388
سفر بلندپايه ترين مقام كشور عمان در طليعه فعاليت دولت دهم، رويدادي نمادين با پيام‌هاي گوناگون است. اغلب ناظران گامي كه سلطان قابوس با آمدن به تهران برداشته است را سرفصل تازه‌اي از سياست همسايگان عربي و نقطه شروع تازه براي سياست خارجي دولت دهم به حساب مي آورند.
اين رويداد بيانگر واقعيتي تازه در قلمرو ديپلماسي منطقه است و آن اين كه در حلقه شوراي همكاري خليج فارس، رويكردي نو نسبت به همكاري با ايران در حال شكل گيري است و در امتداد اين رويكرد، عمان براي گشودن باب همكاري استراتژيك و رابطه‌اي منحصر‌به‌فرد خيز برداشته است.
البته مسقط از ابتدا در قياس با ديگر كشورهاي منطقه روابطي متمايز و ممتاز با ايران داشته است. در خاطره تاريخ ديپلماسي منطقه اگر قرار باشد از ميان كشورهاي حاشيه خليج فارس، يك شريك سیاسی براي ايران معرفي شود بدون شك جز عمان كشور ديگري سزاوار اين نامگذاري نيست. در فهرست دولت‌هاي منطقه خاورميانه، رهبران بسياري را مي توان سراغ گرفت كه درجاتي از تنش و تقابل را با ايران داشته‌اند. اما رهبريت سياسي عمان سه‌دهه همسايگي و رفاقت پايدار و بدون تنش با تهران آزموده است. همين سابقه غرور انگيز اكنون موجب شده سلطان قابوس عزم خويش براي آغاز روابط استراتژيك با دولت دهم را به رخ ديگران كشاند.
در سوي ديگر، تمايل مسقط براي داشتن روابطي متمايز با تهران، با انديشه‌هايي كه سياست خارجي احمدي‌نژاد براي حوزه خليج فارس ارائه كرده گره خورده است.
دولت احمدي نژاد از پيش نقشه راه همكاري جديد با همسايگان را ترسيم كرده‌است. خطوط اين سياست، در نطق معروف رئيس‌جمهوري ايران در اجلاس دوحه، تبيين شد. برپايه اين راهبرد، تهران در قالب چند رشته پروژه همكاري دوجانبه و چند جانبه با همسايگان جنوبي اش عزم ديرين خويش را براي رفع خلأها و نقصان‌هاي همكاري دو سوي خليج فارس به منصه ظهور مي رساند. پس از اين رئيس جمهوري كشور مان در مانيفست انتخاباتي خويش تأكيد ورزيد كه بناست در دولت دهم شاهد تحولي تازه در خط همكاري شمال و جنوب خليج‌فارس باشيم. طبق گزارشي كه مشاوران احمدي‌نژاد اعلام كرده‌اند، ايران با كشورهاي عرب منطقه مركب از شوراي همكاري خليج فارس، عراق و چند كشور ديگر حدود20 ميليارد دلار روابط تجاري دارد اما در اين دوره ظرفيت50 ميليارد دلار پروژه و سرمايه‌گذاري مشترك در دستور كار قرار دارد. واقعيت اين است با آنكه در همه دوره‌هاي سياست خارجي تهران، مراوده با همسايگان اولويت ديپلماسي اعلام شده اما برنامه و طرح درخوري براي عملياتي كردن اين انديشه مشاهده نشده است. لذا وقتي تهران سياست جديد خويش را با عنوان «خليج دوستي» اعلام كرد، دكتر سعيد جليلي دبير شوراي عالي امنيت ملي ياد آور شد: آنچه با نام «خليج دوستي» مطرح شده شعار نيست بلكه نگاه راهبردي جديد ايران به منظور تعميق و گسترش همكاريهاي شمال و جنوب خليج‌فارس و گام مهمي در راستاي رفاه و امنيت مردم منطقه است.
نخستين تدارك‌ها براي يك تحول
اوايل ارديبهشت ماه سال گذشته بود كه در گرماگرم امضاي يكي از مهمترين توافقات همكاري ميان تهران و مسقط، پادشاه عمان براي برداشتن گامي تاريخي ابراز تمايل كرد. گويي سياستگذاران مسقط به برداشتي كاملاً متفاوت از فضاي سياسي و مختصات ژئوپليتيك منطقه رسيده‌اند. آن روز در اوج جوسازي دولت بوش و لشكر نومحافطه كاران عليه برنامه هسته‌اي ايران، سلطان قابوس مهمترين مقام سياسي حكومت عمان را راهي تهران كرد تا روشن شود نگاه اين كشور در همكاري با ايران تحت تأثير تهديدها و جو مسموم خاورميانه قرار نمي گيرد. سفر بهار 87 نفر دوم نظام سياسي عمان به ايران اولين مقدمه چيني و نقطه عزيمت براي يك تحول شگرف در روابط اقتصادي، سياسي و فرهنگي دو کشور بود. فهد بن محمود آل سعيد در نشست خبري آن روز گفت: اين تحول در سايه روابط تاريخي و کهن دو ملت بدست آمده است: نكته قابل تأمل در اين سفر اين بود كه امريكا و برخي از شركاي منطقه‌اي‌اش تلاش سنگيني را براي بازداشتن مسقط از برقراري اين پيمان همكاري اعمال كردند. اما از آنجا كه عزم سياسي رهبران دو كشور بر اجراي اين پروژه تحول استوار شده بود هيچ يك از مانع‌تراشي‌ها و كارشكني‌ها مؤثر واقع نشد.
سلطان قابوس آن روز جواز امضاي پيمان‌هايي را صادر كرد كه اجراي آنها روابط تهران و مسقط را در صدر مناسبات ديپلماتيك منطقه نشاند و عمان به اولين و مهمترين شريك ايران تبديل شد. اين توافق مهم اقتصادي و انرژي به دنبال خويش سلسله‌اي از توافقات مهم سياسي را نيز به ارمغان آورد. يوسف بن علوي چهره آشناي ديپلماسي عمان كه بيشترين مشاوره و ملاقات را با ديپلمات‌هاي كشورمان دارد در ديدارهاي خويش با تيم ديپلمات‌هاي ايراني، چارچوب همكاري سياسي تازه را پايه ريزي كردند كه بر اساس آن دو كشور درباره مسائل فلسطين، عراق و لبنان مواضع خويش را يكپارچه و همسو مي سازند.
قلمروهاي بكر همكاري
آنچه روي ميز مذاكره به عنوان محورهاي همكاري دو‌كشور طراحي شده نوعي نقشه راه همكاري بلند مدت است كه شامل همه زمينه‌هاي تجارت انرژي از جمله گاز، سرمايه‌گذاري مشترك در عرصه‌هاي توريسم و اقتصاد، و همكاريهاي سياسي و فرهنگي مي شود. چنان كه اشاره شددر نقطه اوج همكاري دو كشور توافقات گازي قرار دارد كه ارديبهشت ماه گذشته در مذاكرات معاونان رئيس جمهور و نخست وزير ايران و عمان در پي مذاکرات به ثمر رسيد. اين توافق رقم چشمگير 7 ميلياردي دارد.
وزارت امور خارجه ايران گزارش كرده است: تهران و مسقط در چارچوب توسعه همكاريهاي مشترك براي دستيابي به حجم مبادلات تجاري يك ميليارد دلار از رقم 200 ميليون دلاري كنوني تلاش مي‌كنند. موضوع امضاي موافقتنامه تجارت آزاد با شوراي همكاري خليج فارس نيز از مسائل مورد گفت وگو است.
به گفته متكي، حضور شركت‌هاي پيمانكاري ايران در سه پروژه مهم عمان، افزايش مبادلات تجاري بين دو كشور و صادرات مجدد با توجه به سرمايه‌گذاري عمان در بنادر خود از نقاط عطف در مناسبات دوطرف محسوب مي‌شود. علاوه بر اين سرمايه‌گذاري مشترك در زمينه پتروشيمي، صنايع و انرژي از حوزه‌هايي است كه گفت وگو درباره آنها جريان دارد.
در عرصه سياسي نيز چنان كه گفته شد وزراي خارجه دو كشور در گفت وگوهاي مستمر خود در تهران در خصوص مسائل عراق، لبنان و فلسطين يك پروژه همكاري مشترك را پيش مي برند نهادها و سازمان‌هاي دفاعي و امنيتي و اجتماعي كشورمان در قالب جدول كاري مشخص اكنون در مورد مسائل انتظامي و امنيتي، مبارزه با مواد مخدر، جرايم سازمان يافته و قاچاق با همتايان عماني همكاري موثر دارند.
عناصر تعيين كننده در همگرايي جديد
در نگاهي اجمالي سفر سلطان قابوس را نمي‌توان بي‌ارتباط با شرايط سياسي منطقه خليج فارس و خاورميانه تحليل كرد. پادشاه عمان در حالي راهي تهران شده كه محيط سياسي پيرامون ما شاهد دگرگوني عميق است. از عناصر مهم اين تحول مي توان ناكامي استراتژي امريكا در حوزه امنيت خاورميانه و نارضايتي شديد اعراب از گام‌هاي سست باراك اوباما را به حساب آورد. ديپلمات‌هاي عماني و در رأس شان يوسف بن‌علوي در مصاحبه قبلي شان با روزنامه ايران به صراحت اشتباهات امريكا در صحنه عراق را بازگو كرده بودند لذا مسقط نيز در كنار ساير رهبران عرب منطقه از منتقدان جدي وضع موجود در خاورميانه است. در چنين شرايطي رايزني و شور و مشاوره پادشاه عمان با تهران اهميت ويژه‌اي مي يابد و نويد دهنده اين است كه بستري تازه براي همگامي ايران و اعراب فراهم شده است.
اين سفر در عين حال كه نگاه نوين همسايگان عربي منطقه را به ناظران باز مي نمايد تصويري روشن از ويژگي ديپلماسي طرف عماني ارائه مي كند. ويژگي‌هايي كه موجب شده عمان به يك بازيگر مؤثر و كمتر آسيب‌پذير در منطقه تبديل شود. از شاخص‌هاي سياست خارجي عمان «واقع‌گرايي» و دوري گزيدن از رقابت‌هاي فرساينده است. نبايد از نظر دور داشت كه اين مشخصه در منطقه‌اي كه اغلب ديپلمات‌هاي آن به داشتن رفتار جاه‌طلبانه يا خصومت ورزي به همسايگان شهرت دارد داراي ارزش ويژه‌اي است. سه اصل منافع ملي، صلح و رفاه عمومي راهنماي ديپلماسي اين كشور بوده است. بواسطه همين خصوصيات برآوردها حاكي از آن است كه حاكميت پادشاهي مسقط از بالاترين سطح رضايتمندي برخوردار است. مسقط چنان كه تاريخ ديپلماسي آن نشان مي‌دهد، كشوري است با دوستان بسيار و دشمنان اندك. هر كشور خليج فارس را در نظر بگيريد درجاتي از تضاد تاريخي و اختلاف‌هاي قومي و مرزي و ارضي را دارد. عربستان با قطر داراي تضاد است كه نماد آن مبارزه‌جويي دو شبكه العربيه و الجزيره است. كويت با عراق و منامه با دوحه دچار تنش هستند.
عمان هميشه به اين خصوصيت سياست خارجي خويش باليده است كه با كمترين هزينه سياست عبور از بحران را پيش برده است؛ كشوري كه به تعبير ناظران توانسته موج توفان‌هاي سياسي منطقه را با موفقيت پشت سر گذارد. تلفيقي كه ميان آرمان‌ها و واقعيت‌ها در سياست خارجي مسقط ايجاد شده به اين نقطه انجاميده كه عمان حامي ثابت فلسطين است و ديپلماسي مسقط حتي سطح عالي همكاري با امريكا را به بهاي عدول از آرمان‌ها اين سياست‌ها دنبال نكرده است. همين ويژگي به دولت عمان اين فرصت را داده كه در برخي بحران‌هاي اخير در نقش ميانجي ظاهر شود. عامل تعيين كننده در هدايت سكان سياست خارجي اين كشور مديريت و رهبري آن است حضور طولاني چهره‌هايي مثل يوسف‌بن علوي در سياست خارجي و سياست جذب مخالفان كه سلطان قابوس با مهارت آن را اجرا كرده موجب شده سياست داخلي اين كشور نيز همانند ديپلماسي آن از قوام و ثبات برخوردار باشد. عنصر تفاهم و انسجام در نظام سياسي عمان همان امتيازي است كه در برخي ديگر از دولت‌هاي عربي به صورت پاشنه آشيل تلقي مي شود.