جاذبه های طبیعی استان بوشهر

خليج فارس : خليج فارس؛ دريايي به وسعت حدود 232850 كيلومتر مربع در جنوب و ميان ايران و شبه جزيره عربستان واقع شده و با درياي عمان از طريق تنگه هرمز مربوط است . درازاي آن از دهانه اروندرود در شمال باختري تا تنگه هرمز در جنوب خاوري حدود 805 كيلومتر است و عرض آن بين 56 تا 288 كيلومتر متفاوت است . عمق آن چندان زياد نيست و بيشترين ژرفاي آن 182 متر در رأس المسندم و كم ترين آن 30 متر در دهانه اروندرود است . سراسر ضلع شمالي آن را سواحل ايران در برگرفته و در مساحت كمي از گوشه شمال باختري آن كشورهاي كويت و عراق قرار دارند .سواحل این دریای ظرفیتهای متعدد گردشگری و توسعه مناطق را میتواند به همراه داشته باشد.

تالاب حله : محل تلاقی دو رودخانه دالکی و شاپور در منطقه حله تالاب بزرگی به وجود آورده است که یکی از تالاب‌های مشهور سراسر قلمرو جنوبی ایران محسوب می‌شود. آب این تالاب از سرریز جریان رودخانه دالکی و شاپور ، بارندگی زمستانه و تا حدودی جزر و مد خلیج‌فارس تأمین می‌گردد . اطراف تالاب را نیزاری فراگرفته و در داخل آن حیات گیاهی و جانوری ویژه به وجود آمده است . این تالاب محل زیست هزاران پرنده آبزی مهاجر است که از آن جمله می‌توان به درنا ، حواصیل ، گاچی‌رو ، پرستو ، ترنی ، حمامی ، بط ، هفت‌رنگ ، دراج و خردل اشاره کرد .

جزیره خارک : این جزیره در فاصله 57 کیلومتری شمال غربی بوشهر و 38 کیلومتری بندر گناوه قرار دارد. جزیره خارک به واسطه سواحل عمیق برای ایجاد لنگرگاه از مزیت‌های نسبی ویژه‌ای بهرمند است . امروزه کارشناسان این جزیره را به عنوان مرکز تأسیسات عظیم نفت برگزیده‌اند . جزیره خارک عملاً زمین باروری ندارد . بیشتر سطح جزیره را قشر سنگی از جنس مرجان پوشانیده است . با این حال خرما ، موز و مرکبات به مقدار کم کشت می‌شود و درختان کُنار و لیل در این جزیره به فراوانی یافت می‌شود . از مشاغل مهم مردم این جزیره صید ماهی و کار در تأسیسات نفتی و معدن سنگ است . این جزیره از مناطق بسیار قدیمی استان است که آثار تاریخی متعددی دارد .

جزیره خارکو : این جزیره در شمال شرقی جزیرة خارج قرار دارد . در این جزیره نیز تأسیسات عظیمی جهت بارگیری نفت خام ایجاد شده است و اهمیت اقتصادی، نظامی و تدارکاتی خاصی دارد .

جزیره شیف : این جزیره در شمال بندر بوشهر قرار دارد و جزیره‌ای ماسه‌ای است .

جزیره عباسک : این جزیره بین بندر بوشهر و جزیره شیف قرار دارد و خالی از سکنه است .

جزیره ام‌الکرم و نخیلو : این دو جزیره خالی از سکنه در حدود ناحیه بردخون در سواحل جنوبی استان بوشهر و در فاصله کمی نسبت به یکدیگر قرار گرفته‌اند . جزیره نخیلو در حال حاضر بیش از هر چیز محل زیست لاک‌پشتان خلیج‌فارس است و از این نظر اهمیت زیست ‌محیطی قابل توجهی دارد .

جزیره گرم : این جزیره مقابل بردخون و دظیر در خلیج‌فارس واقع شده و به علت وجود انبوه درختان جنگلی (به نام کرم) به همین نام نیز مشهور شده است .

کوه ها و قله ها

ارتفاعات استان بوشهر از دو رشته عمده تشکیل می‌شود که به موازات هم سرتاسر طول استان را در برمی‌گیرند . رشته اصلی آن تقریباً بیشتر محدوده شمالی و شرقی استان بوشهر را در بر می‌گیرد و در حقیقت دنباله رشته کوه‌های زاگرس است . این رشته‌کوه‌ها از ناحیه ماهور در شهرستان کازرون شروع می‌شود و از شمال شرقی برازجان و شمال غربی ناحیه اهرم – خور موج عبور می‌کنند و در شمال دهستان درگاه به وسیله رودخانه مند قطع می‌شوند . سپس در ساحل جنوبی رودخانه مجدداً ادامه یافته و به تدریج به ارتفاعات لیتو منتهی می‌شوند . این ارتفاعات گچ‌ترش بخشی دیگر از رشته ‌کوه‌های استان به موازات رشته‌کوه اول در حاشیه خلیج‌فارس قرار گرفته است و هر چه به طرف جنوب امتداد می‌یابد به دریا نزدیکتر می‌شود ، به طوری که در بعضی نواحی در داخل دریا پیش رفته است . این ارتفاعات در ناحیه جنوب دهستان ثلاث از دریا دور شده و به ارتفاعات گاوبنده در شهرستان لار متصل می‌گردد . بین این رشته کوه‌ها و رشته‌کوه‌های شمالی ، رودخانه علامر و دشت قرار دارد . این ارتفاعات به نام نوکند معروف است . به دنبال همین رشته‌کوه سواحل تنگستان رشته کوه کار تنگ قرار گرفته است که مهمترین قله آن درانگ نام دارد .

غارها

غار تاریخی چهل‌خانه : در شمال سعدآباد دشتستان بوشهر رشته کوهی است که مشرف به رودخانه شاپور است . در ارتفاعات اين کوه تعدادی اطاق شبيه به غارهای صخره ای و حجاری شده ديده می شود که يک مجموعه‌ي بسيار زيبا را تشکيل می دهند . اندازه های داخلی آن ها در ابعاد گوناگونی است . به دليل ضعف نوع جنسيت سنگ کوه بر اثر عوامل طبيعی و فرسايش مثل سيل دچار تخريب شده است . ورودی اين دخمه به شکل ذوزنقه بوده و در داخل آن طاقچه هايی در اشکال مختلف تعبيه شده است . طبق کارشناسی های مختلف به عمل آمده اين مجموعه يکی از مراکز اديان بوداگری در روزگار گذشته بوده ولی به علت اينکه اديان غير ملی مانند بودايی در ايران پيشرفتی نداشته اند و اين دين در ماوراالنهر و خراسان و بلخ به طور مختصر رايج بوده احتمال صدق چنين نظری ضعيف است . اما با توجه به اشراف آن به رودخانه و قرار گرفتن چهره آن به سمت مخاور احتمال بيشتری وجود دارد که يکی از مراکز اديان رسمی و ملی ايران در عهد ساسانيان باشد . نظر ديگری که می توان اظهار کرد کاربری اين مجموعه به عنوان آسايشگاه ، قلعه فراموشی و يا نگهداری متهمان سياسی است . مع الوصف اين آثار نيازمند به تحقيقات و مطالعه گسترده تری جهت روشن شدن کاربرد واقعی و زمان احداث آن است .

پوشش گیاهی

استان بوشهر به علت موقعيت خاص طبيعی و آب و هوايی، فاقد بيشه و جنگل های طبيعی است ، ولی ايجاد فضاهای سبز خور موج و برازجان و درخت كاری طرفين جاده بوشهر- برازجان گام های موثری در امر ايجاد جنگل های مصنوعی استان بوشهر برداشته شده است . در فضای سبز خور موج و برازجان به مساحت تقريبی 38/5 هكتار گونه های كهور ، ليپتوس ، ليموترش و در طرفين جاده بوشهر - برازجان به درازای 10 كيلومتر گونه های كهور غرس شده است . جنگل های مصنوعی استان بوشهر تفریح گاه های مناسبی برای گذران اوقات فراغت مردم در ايام تعطيل به ويژه در فصل زمستان فراهم آورده است .

حیات وحش و مناطق حفاظت شده

محدوديت پوشش گياهی و خشكی و گرمی عمومی هوا ، سبب شده تنها جانورانی بتوانند در اين ناحيه زندگی كنند كه با محيط طبيعی آن سازگار شده اند . با اين حال استان بوشهر گونه های مختلفی از حيات وحش را در خود جای داده است . در بيابان ها و كوه پايه ها و ارتفاعات داخلی به ويژه كوه سياه اطراف خور موج و اطراف چشمه ها ، تنگه ها و فضاهای سبز اين استان، حيوانات وحشی گوناگونی زندگی می كنند . گونه های جانوری اين استان شامل پستانداران ، پرندگان و آبزيان هستند . از مهم ترين جانوران اين نواحی می توان كل ، بز ، ميش ، قوچ وحشی را نام برد .
منطقه حفاظت شده مند : این منطقه در اطراف رودخانة مند قرار دارد و از نظر حفاظت و تکثیر برخی از حیوانات دارای اهمیت قابل‌توجهی است . بنابر آمار اداره حفاظت محیط‌زیست استان در حدود 600-700 رأس اَهو و تعدادی قاراکل در این منطقه زندگی می‌کنند .
منطقه حفاظت شده تالاب حله : این منطقه در محل تلاقی دو رودخانه شاپور و دالکی قرار گرفته و محل زیست انواع پرنده آبزی مهاجر است . این تالاب یکی از تالاب‌های نمونه در سراسر جنوب ایران است .
منطقه حفاظت‌شده نای بند : این منطقه از نظر تنوع جانوران وحشی منحصر به فرد است و دارای میش و قوچ ، کل ، بز وحشی ، آهو ، جبیر و پلنگ است . جبیر را آهوی هندی و آهوی کویری نیز می‌نامند .
شکارگاه کوه سیاه : شکارگاه کوه سیاه که در حدود هفت هزار رأس کل ، بز ، قوچ و میش وحشی در آن زندگی می‌کنند ، در 83 کیلومتری جنوب شرقی برازجان با ارتفاع 1691 متر قرار دارد و محل قشلاق عشایر است . در مناطق حفاظت شده و شکارگاه کوه سیاه با اجازه سازمان محیط‌زیست و اخذ پروانه ، امکان شکار در فصول معینی وجود دارد .

رودخانه دالکی : این رود از ارتفاعات دشت اژن در غرب شیراز سرچشمه می‌گیرد و پس از دریافت آب رودخانه‌های سرخون و شیرین‌رود و اتصال به رودخانه شاپور ، در نزدیکی روستایی به نام رمله به خلیج‌فارس می‌ریزد . این رود در قسمت‌های علیا به جز در حوالی برازجان به دالکی شهرت دارد ، ولی پس از دریافت آب رود شاپور حله نامیده می‌شود .

رودخانه مند :رودخانه مند یکی از رودخانه‌های مهم ناحیة مرکزی سواحل خلیج‌فارس است و مجموعاً چهار شاخة اصلی دارد که جملگی از خطوط ساختار زمین‌شناختی منطقه تبعیت می‌کنند . این رود از ارتفاعات شمال‌شرقی کازرون (کوه انار) و ارتفاعات شمال غربی شیراز سرچشمه می‌گیرد ؛ این رود از سه شهر فسا ، جهرم و فیروزآباد می‌گذرد و بعد از پیمودن 600 کیلومتر در جنوب بندر کنگان وارد خلیج‌فارس می‌شود .

رودخانه اهرم : رودخانه اهرم از ارتفاعات کلمه و فاریاب و خائیز سرچشمه می‌گیرد و پس از آبیاری شهر اهرم از پل‌احمدی می‌گذرد و در جنوب جزیره شیف به خلیج‌فارس می‌ریزد . آب این رود در پایین‌دست شور و غیرقابل شرب است .

رودخانه شور : رودخانه شور از ارتفاعات گچ ترش و کلاه فرنگی سرچشمه می‌گیرد و از حد فاصل دهستان حیات داود شبانکاره می‌گذرد و در خور مزین وارد خلیج‌فارس می‌شود .
خائيز اهرم : چشمه هاي آب شيرين ناحيه خائيز اهرم كه تعداد آن ها نسبتاً زياد بوده و داراي كيفيت بسيار خوبي هستند

چشمه هاي منطقه فارياب : كه از به هم پيوستن آب ان ها رود فارياب و آبشار زيباي فارياب تشكيل مي شود مهم ترين چشمه اين منطقه چشمه تنگ فارياب سات كه اهالي روستاي فارياب براي آبياري باغ هاي خود از آن استفاده مي كنند .

چشمه آب معدنی غرب میراحمد : این چشمه در غرب میراحمد در 60 کیلومتی جاده بوشهر به بندرعباس قرار دارد .

آب گرم دالکی : این چشمه در 18 کیلومتری شهر برازجان به سمت کازرون ، بین روستای دالکی و شهر برازجان قرار دارد . آبگرم دالکی در کنار جاده واقع شده و از خواص درمانی برخوردار است .

آبگرم برازجان : این چشمه در 12 کیلومتری مسیر جاده برازجان به کازرون و در فاصله شش کیلومتری جنوب روستای دالکی از شکاف سنگ‌های مارنی و گچی از زمین خارج می‌شود و دارای خواص درمانی برای بیماری‌های پوستی است .

آبگرم خانیک 1 و 2 : این چشمه‌ها در یک کیلومتری روستای خانیک در منطقه برازجان از شکاف سنگ‌های آهکی و گچی از زمین خارج می‌شوند و از خواص درمانی قابل‌توجهی نیز برخوردار هستند.

آبگرم اهرم (آب باد اهرم) : این چشمه در نزدیکی شهر اهرم در 63 کیلومتری جاده بوشهر به طرف بندرعباس قرار دارد و حدود دو کیلومتر مسیر فرعی خاکی تا رسیدن به مظهر چشمه فاصله دارد . این چشمه دو استخر زنانه و مردانه دارد که در چند سال اخیر توسط جهاد سازندگی احداث شده است و آب گرم توسط یک کانال از سرچشمه به استخرها هدایت می‌شود .

آبگرم میراحمد : این چشمه در 77 کیلومتری مسیر جاده اهرم به خور موج قرار دارد که با یک کیلومتر جاده خاکی به مظهر چشمه می‌رسد و در حال حاضر دارای دو استخر زنانه و مردانه است .

آبگرم قوچارک : این چشمه در مسیر جادة بوشهر به بندرعباس در پنج کیلومتری جنوب غربی اهرم از شکاف سنگ‌های آهک مارنی از زمین خارج می‌شود .

آبگرم نیکو : این چشمه در مسیر جاده بوشهر به بندرعباس و در شمال خور موج قرار دارد .
آبگرم گنویه : این چشمه در کنار جاده خورموج – دَیَر در حوالی روستای گنویه قرار دارد .

آبگرم میانلو : این چشمه در شمال شهرستان کنگان قرار دارد .

رودخانه جم و سرچشمه كنگان : اين رودخانه ها در مسير خود از باغان ، شهرستان كنگان در استان بوشهر عبور می کنند و در برخي نقاط فضاي مساعد گردشگاهي به وجود مي آورند .

رودخانه دره كره : دره کره يک رودخانه فصلی است به طول 50 کيلومتر که حوزه آن دريای عمان و خليج فارس می باشد و در مسير خود از دهستان های سمل و باغك و شهرستان بوشهر می گذرد . ارتفاع سرچشمه اين رود 500 متر ، ارتفاع ريزشگاه آن صفر و شيب متوسط آن یک درصد است . مسير كلی رودخانه دره کره باختری بوده و سرچشمه آن از ارتفاعات 53 كيلومتری شمال خاوری بوشهر است .

رودخانه زهره ديلم : به علت آب و هواي گرم اين منطقه ؛ رود قابل توجهی در سطح اين شهرستان وجود ندارد و تنها رودخانه آن يعنی زهره ، مرز شمالی اين شهرستان را با شهرستان بهبهان تشكيل می دهد .

رودخانه دره آبداری گناوه : اين رودخانه فصلی با طول 50 کيلومتر ، ارتفاع سرچشمه 500 متر ، ارتفاع ريزشگاه صفر و شيب متوسط يک درصد و با مسير کلی باختری در دهستان ليراوی و شهرستان بندر گناوه جريان دارد . حوزه اين رود ، خليج فارس و دريای عمان است . اين رودخانه از ريزابه های فراوانی كه همگی از ارتفاعات 50 كيلومتری شمال خاوری بندر گناوه سرچشمه می گيرند ، تشكيل می يابد و گاه به نام دره گپ و زمانی به اسم دره آبداری به دشت ساحلی وارد می شود و پس از طی دامنه شمالی كوه بی كس در 8 كيلومتری باختر شمالی روستای ليلتين به خليج فارس می ريزد .

رودخانه دره گپ گناوه : رودخانه فصلی دره گپ به طول 65 کيلومتر ، ارتفاع سرچشمه 700 متر ، ارتفاع ريزشگاه صفر و شيب متوسط يک درصد در مسير کلی جنوب باختری جريان دارد . حوزه اين رود خليج فارس و دريای عمان است و از دهستان حيات داوود و شهرستان گناوه عبور می کند . ‌اين رودخانه از كوه های بنه پير، چره زن و دشت كربلا در 57 كيلومتری شمال خاوری بندر گناوه از دو ريزابه اصلی كه هر دو دره گپ نام دارند، سرچشمه می گيرد و در هفت كيلومتری شمال خاوری بندر گناوه با رود دره بدن مخلوط می شود و پس از عبور از خاور بندر گناوه در جنوب بندر مزبور به خليج فارس می ريزد .

رودخانه دره گچی : رودخانه فصلی دره گچی به طول 22 کيلومتر ، ارتفاع سرچشمه 250 متر ، ارتفاع ريزشگاه صفر و شيب متوسط 1/1 درصد در مسير کلی جنوب باختری جريان دارد . حوزه اين رود خليج فارس و دريای عمان است و از دهستان حيات داوود و شهرستان گناوه عبور می کند . اين رودخانه كه از كوه بونه گز در 27 كيلومتری خاور شمالی بندر گناوه سرچشمه می گيرد ، پس از رسيدن به حوالی روستای گاو سفيد به دو شاخه تقسيم می گردد . شاخه شمالی آن به نام دره گچی با رودخانه دره گيجك مخلوط می شود و در شش كيلومتری جنوب خاوری بندر گناوه به دريا می ريزد و شاخه جنوبی آن به نام خردوانه از كنار روستای پوزه گاه می گذرد و در 5/3 كيلومتری جنوب خاوری بندر ريگ وارد خليج فارس می شود .

رودخانه دره گيجك گناوه : رودخانه فصلی دره گيجک به طول 32 کيلومتر ، ارتفاع سرچشمه 200 متر ، ارتفاع ريزشگاه صفر و شيب متوسط 6/0 درصد در مسير کلی جنوب باختری جريان دارد . حوزه اين رود خليج فارس و دريای عمان است و از دهستان حيات داوود عبور می کند . رود دره گيجک از كوه سبز در 30 كيلومتری شمال خاوری بندر گناوه سرچشمه می گيرد .

رودخانه چم ره ملك : رودخانه فصلی چم ره ملک به طول هشت کيلومتر ، ارتفاع سرچشمه 400 متر ، ارتفاع ريزشگاه 100 متر و شيب متوسط 4/3 درصد در مسير کلی جنوب خاوری جريان دارد . حوزه اين رود خليج فارس و دريای عمان است و از دهستان حيات داوود و شهرستان گناوه عبور می کند . چم ره ملک که از ريزابه رود شبانکاره تشکيل شده است از کوه بام بلند در 38 کيلومتری شمال خاوری بندر گناوه سرچشمه می گيرد .

رودخانه دره بون : رودخانه فصلی دره بون به طول 22 کيلومتر ، ارتفاع سرچشمه 200 متر ، ارتفاع ريزشگاه 10 متر و شيب متوسط 9/0 درصد در مسير کلی جنوب باختری جريان دارد . حوزه اين رود خليج فارس و دريای عمان است و از دهستان حيات داوود و شهرستان گناوه عبور می کند . دره بون که از ريزابه رود گپ تشکيل شده است از کوه تا رود چال در 26 کيلومتری شمال خاوری بندر گناوه سرچشمه می گيرد .

رودخانه شور كلاچی : رودخانه فصلی شورکلاچی به طول 12 کيلومتر ، ارتفاع سرچشمه 35 متر ، ارتفاع ريزشگاه پنج متر و شيب متوسط 2/0 درصد در مسير کلی جنوب باختری جريان دارد . حوزه اين رود خليج فارس و دريای عمان است و از دهستان حيات داوود و شهرستان گناوه عبور می کند . سرچشمه اين رود در 24 كيلومتری خاور بندر گناوه است .

رودخانه دره آبداری : اين رودخانه فصلی که طول آن 35 کيلومتر است ، در مسير کلی جنوب باختری خود از دهستان شبانكاره و برازجان (مركز شهرستان دشتستان) می گذرد . اين رودخانه از ريزابه رود شور و شبانكاره تشکيل شده و حوزه آن خليج فارس و دريای عمان است . ارتفاع سرچشمه آن 400 متر ، ارتفاع ريزشگاه حدود 20 متر و شيب متوسط آن يک درصد است . سرچشمه اين رودخانه كوه كلاه ترك در 56 كيلومتری شمال باختری برازجان است .

رودخانه سوراخ بدر : اين رودخانه فصلی که 13 کيلومتر طول دارد ، در مسير کلی باختری خود ، از دهستان مزارعی و شهرستان برازجان عبور می کند . سوراخ بدر از ريزابه رودهای شور و شبانكاره تشکيل شده و حوزه آن خليج فارس و دريای عمان است . ارتفاع سرچشمه آن که در 70 کيلومتری شمال باختری برازجان است 650 متر ، ارتفاع ريزشگاه 2500 متر و شيب متوسط آن سه درصد است .

رودخانه دشت پلنگ : رودخانه دايمی دشت پلنگ که از ريزابه های رود شور دهرم تشکيل شده است ، در مسير کلی خود که جنوب خاوری است ، از شهرستان های برازجان دشتستان و خور موج عبور می کند . حوزه اين رودخانه که 140 کيلومتر طول دارد ، خليج فارس و دريای عمان است . ارتفاع سرچشمه اين رود 1100 متر، ارتفاع ريزشگاه 220 متر و شيب متوسط آن 6/0 درصد است . دشت پلنگ از كوه های بوزپار و خون واقع در دهستان بوشكان در 58 كيلومتری جنوب خاوری برازجان سرچشمه می گيرد و به نام رود شور بوشكان از كنار روستاهای تنگ ارم ، تنگ زرد و دهرود بالا و پايين عبور می کند . پس از آميختن با ريزابه های بسياری كه از ارتفاعات اطراف سرازير شده اند به نام رود دشت پلنگ به دهستان طسوج از شهرستان خور موج وارد می شود و پس از عبور از دره های تنگ و پرپيچ و خم ، از دامنه شمال خاوری كوه كارتنگ نيز می گذرد و در 85 كيلومتری جنوب خاوری خور موج به رود شور دهرم می ريزد .

آب گرم گنويه دير : اين چشمه در كناره جاده خور موج - دير و در حوالی روستای گنويه قرار دارد . مظهر چشمه از شكاف سنگ های آهك مارنی خارج می شود . عامل تشكيل اين چشمه که آب آن در رديف آب های سولفات كلسيم همراه با منيزيم و كلرور سديم ولرم است ، ساختار زمين شناختی است .

رودخانه باغان : اين رودخانه دايمی که از ريزابه های موند تشکيل شده است و 65 کيلومتر طول دارد ، در مسير کلی خود که شمال باختری است ، از شهرستان كنگان در استان بوشهر می گذرد . حوزه‌ اين رودخانه خليج فارس و دريای عمان است . ارتفاع سرچشمه آن 800 متر ، ارتفاع ريزشگاه آن حدود 45 متر و شيب متوسط آن 2/1 درصد است . رودخانه باغان از كوه های سمركان همراه با رودهای بيخو و پردی در 32 كيلومتری خاور جنوبی كنگان به دهستان ريز وارد می شوند و بعد به سوی دره جنوبی زير كوه روان می شوند. رودخانه باغان در اين دره سرچشمه ناميده می شود ، اما با رسيدن به حوالی روستای باغان به رود باغان تغيير نام می دهد که سرانجام در 49 كيلومتری شمال باختری كنگان ، به رود موند می ريزد .

سازمان میراث فرهنگی استان بوشهر
http://www.ichto.ir