چالشهای موجود در توسعه گردشگری ایران
مسعود غلامی
گردشگري در بسياري از كشورهاي بزرگ و كوچك جهان، یکی از بزرگ‌ترين و سودآورترين صنایع است. كشور ايران با پيشينه تمدني كهن و جاذبه‌هاي متنوع و موقعيت برجسته اقليمي، و همجواری با دریای عمان و خلیج فارس و وجود جزایر مستعد در امر توسعه گردشگری دریایی و ساحلی، ضمن آنكه خواهان منافع اقتصادي از جمله اشتغالزايي و درآمد ارزي است؛ بر حفظ ارزشهاي متعالي و هويت فرهنگي، تمدني خود نيز تاكيد دارد و الگوي گشت و گذار را از انديشه‌هاي قرآني و احاديث مستند دريافت مي‌دارد. كشور ايران علي رغم غنا و تنوع فرهنگي، تمدني، زيست محيطي و آداب و رسوم ،جايگاه و سهم متناسب با خود را در صنعت گردشگري كسب نكرده‌است. گردشگري؛ فرهنگي ترين حوزه اقتصاد است. آگاهان اقتصادي معتقدند گردشگري تنها بخشي از مجموعه عظيم اقتصاد است كه در حد بسيار زيادي با رگه هاي فرهنگي گره خورده است. به نظر مي رسد كشورهاي صاحب نفت و يا كشورهاي ديگري كه تنها يك منبع درآمدي در اختيار دارند بايد از كنار صنعت گردشگري به راحتي عبور نكنند چون عامل بسيار مهمي براي تنوع درآمد آنهاست. مقايسه درآمد كسب شده توسط كشور تركيه و همچنين آثار گردشگري اين كشور از لحاظ جاذبه هاي تاريخي ، فرهنگي و طبیعی با كشور ايران نشاندهنده آن است كه سالانه چه مقدار از ظرفيت اين صنعت را از دست مي دهيم. طبق آخرين آمار موجود در سال 82، سه ميليون نفر ايراني به خارج از كشور سفر كرده اند كه انگيزه عمده آنان تفريح و گذران اوقات فراغت بوده است. و اين در حالی است كه در طی اين مدت تنها 700 هزار گردشگر به كشور وارد شده است. با اين رقم، ايران در حال حاضر تنها يك صدم درصد از سهم گردشگری جهان را در اختيار خود دارد. كشور ايران علي رغم رشدهاي شتابان در اين صنعت ، كماكان با ساير رقباي خود اختلاف فاحشي دارد و فقط توانسته از كشورهايي مانند پاكستان و عمان پيشي بگیرد و سهم خود را از توريسم آسيا با كشور اردن در يك رديف قرار دهد .
مطالعات انجام شده توسط آژانسهاي بين المللي وابسته به سازمان ملل نشان مي دهد كه تا سال ۲۰۱۰ تعداد گردشگران بين‌المللي به رقمي بالغ بر يك ميليارد نفر خواهد رسيد.براساس گزارش سازمان جهاني جهانگردي (WTO) و برنامه چشم انداز توريسم در سال 2020 ميلادي، تعداد گردشگران در سراسر جهان در سال 2020 میلادی به يك ميليارد و 600 ميليون نفر خواهد رسيد. در اين راستا سازمان مذكور پيش‌بيني مي‌كند كه منطقه خاورميانه پس از منطقه شرق آسيا بالاترين ميزان رشد توريسم را در جهان دارا باشد. كارشناسان اين سازمان بر اين باورند كه تا سال 2010 ميلادي، 36 ميليون نفر از منطقه خاورميانه بازديد خواهند كرد و اين رقم در سال 2020 به 69 ميليون نفر افزايش خواهد يافت. گردشگری به عنوان يكی از بزرگ ترين صنايع دنيا علاوه بر اشتغالزايی باعث تحصيل ارز، تامين آرامش، توزيع عادلانه ثروت، تبادل فرهنگها و نزدیکی ملل به یکدیگر می شود. جهانگردی يكی از مطمئن ترين، پاك ترين و ارزان ترين منابع كسب درآمد ارزی است.
موانع اصلی در توسعه جهانگردی در ايران
اگر چه توسعه و گسترش ايرانگردي و جهانگردي به منظور استفاده هرچه بيشتر از مزاياي متعدد آن اجتناب ناپذير است ولي مشكلات و تنگناهاي متعدد در راه رشد و توسعه اين صنعت نبايد از نظرها دور بماند برخي از اين مشكلات عبارتند از:
- فقدان يك برنامه جامع و استراتژيك و همچنين مشخص نبودن هدفها و سياستهاي ايرانگردي و جهانگردي در قالب يك برنامه اجرايي،
- توسعه نیافتگی سواحل خلیج فارس و امکانات مناسب دریایی (باغهای دریایی – پارکهای آبی و جزایر توریستی و...)
- فقدان وزارتخانه توریسم و گردشگری در کشوری بزرگ و تاریخی مانند ایران
- فضاي نامساعد تبليغاتي براي مخدوش كردن چهره ايران و انزواي ايران در سطح بين‌المللي،
-عدم تطبيق و هماهنگي فرهنگ جهانگردان برخي از كشورهاي خارجي با فرهنگ اسلامي،
-فقدان نيروي انساني كار آزموده و متخصص امور جهانگردي در دفاتر ايرانگردي و جهانگردي و بي‌اطلاعي و بي‌تجربگي كادر شاغل در موسسات جهانگردي (از قبيل خدمتگزاران هتلها، كاركنان آژانس و راهنمايان جهانگردي)،
- عدم تمايل بخش خصوصي به سرمايه‌گذاري در اين بخش به علت عدم سودآوري، حمايت ناكافي دولت در مورد امنيت جهانگردان، اقدامات سليقه‌اي و محدودكننده از سوي برخي مقامات غيرمسئول و...،
- ناهماهنگي در همكاري بين سازمانها و ارگانهاي دولتي كه در بهبود وضع جهانگردي مؤثرند
- تصميم گيريهاي منفك سازمانها
- كمبود نيروي متخصص
- نبود امكانات اوليه مثل اقامتگاههاي مناسب وسرويسهاي بهداشتي
- تعدد مراكز تبليغاتي و نداشتن سيستم واحد در تبليغات و بازاريابي
- فقدان یک شبکه ماهواره ای به زبان انگلیسی مختص تبلیغات جهانی در زمینه گردشگری ایران
-عدم استفاده از كارشناسان مجرب و آشنا به صنعت جهانگردي
- عدم شركت فعال در نمايشگاههاي بين المللي خارج از كشور
- فقدان تسهيلات لازم براي بخش خصوصي (مثل پرداخت وامهاي بلندمدت با بهره كم)، واگذاري زميني مناسب با بهاي دولتي، حذف تشريفات زائد و دست و پاگير اداري به منظور ايجاد هتلها و مراكز رفاهي، تضمين امنيت سرمايه گذاري در صنعت توريسم توسط دولت به منظور ايجاد انگيزه در بخش خصوصي.
- تصوير غيرصحيح از ايران در مجامع جهاني، وجود نگاه امنيتي به مقوله گردشگري در كشور، قوانين و مقررات مزاحم و ضعف بنيه صنعت گردشگري و نيز عدم استقرار نظام جامع آماري و نظام حساب اقماري مهم ترين چالشهاي روياروي بخش گردشگري در ايران را تشكيل مي دهد.
- نیاز به تغيير نگرش فرهنگي مديران، سياستگذاران و مردم به مقوله گردشگر و گردشگري و پذيرش آن به عنوان يك اصل فرهنگي و نه اقتصادي،
گردشگر هزاره سوم به مفهوم حقيقي گردشگر است و قواعد و قوانين كشوري همچون ايران را مي‌پذيرد. جهانگرد امروز براي جهانگردي خود يك خط سير مشخص دارد و شرطي همچون حفظ حجاب نمي‌تواند دليلي براي حذف ايران از فهرست كشورهاي مورد نظر جهانگرد باشد. عمده مشكل ايران در حوزه گردشگري، مربوط به مسائل اجرايي و مديريتي است كه اگر ديدگاه جهان بيني خود را گسترش دهيم مبحث اقتصادي اين صنعت نيز حل خواهد شد. با توجه به این مطالب، این پژوهش تلاش دارد كه نسبت به شناسايی عوامل تاثيرگذار بر رشد و توسعه صنعت جهانگردی در ايران اقدام نموده و ضمن شناسايی موثرترين عوامل، راهكارهاي لازم و اساسي در توسعه و رشد را جهت استفاده متوليان و بخشهای خصوصی و دولتی صنعت جهانگردی ارايه دهد. با درنظرگرفتن اهداف تحقيق، سوالات زير مورد توجه قرار گرفت:
1ـ چه عواملی بر توسعه صنعت گردشگری در ايران موثرند؟
2ـ درجه اهميت هريك از عوامل چگونه است و موثرترین آنها چه عاملی است؟
3 ـ چگونه می توان در رفع عوامل موثر اقدام کرد و شرایط لازم را برای توسعه صنعت گردشگری مهیا ساخت؟