تنگه هرمز٬ تنگه احد ایران

رضا اسمخانی دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق بین الملل
اشاره» اگر در میان بیش ار ۲۰۰ کشور کوچک و بزرگ جهان بخواهیم ۱۰ کشور را که اهمیت فوق العاده ای از لحاظ ژئواستراتژیک و ژئوپولتیک دارند ، نام ببریم یکی از آن کشورها کشور عزیزمان،جمهوری اسلامی ایران است .باز اگر بخواهیم به حساس ترین نقطه و منطقه از مرزهای کشورمان اشاره کنیم قطعا تنگه ی فوق العاده حیاتی”هرمز” خواهد بود.تنگه ی هرمز همان قدر اهمیت دارد که تنگه ی احد در صدر اسلام و در جنگ احد مورد توجه ویژه حضرت رسول (ص) بود . و غفلت از این تنگه به همان حد زیان آور است که رزمندگان صدر اسلام از غفلت به تنگه ی احد زیان دیدند. هرمز اما امروز “تنگه ی احد ایران ” است.

تنگه هرمز یکی از مناطق استراتژیک دنیاست،که بالغ بر ۳۰ درصد نفت جهان از طریق این تنگه ترانزیت میشود.بالغ بر ۶۰ درصد منابع فسیلی دنیا در منطقه خاور میانه واقع شده که تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران حدود ۶۰ درصد از منابع استخراجی از طریق این تنگه به سایر نقاط جهان منتقل میشد.اما تحولاتی که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی روی داد باعث شد تا قدرتهای جهانی به فکر ایجاد جایگزینی برای این آبراه حیاتی بیفتند که از جمله آنها میتوان به طراحی خط لوله های انتقال نفت،همچون خط انتقال نفت از ظهران عربستان به دریای سرخ و چندین خط لوله نفتی دیگر اشاره کرد که به رغم کاستن حجم نفت ترانزیتی از این تنگه، به علل مختلف،از جمله واقع شدن قلب ایدئولوژی اسلامی در این منطقه حساس و وجود بازار مصرف ویژه ای که به دلیل فروش نفت در منطقه وجود دارد،موفق به کاستن از اهمیت تنگه هرمز نشدند.

تنگه هرمز از حد فاصل خط فرضی بین بندر فجیره امارات در دریای عمان تا بندر جاسک(راس الکوه) آغاز و تا خط فرضی بین شارجه امارات ، ابوموسی ، تنب کوچک و بزرگ و پوزه قشم(دلاوران) ادامه می یابد. این تنگه به مثابه یک گلوگاه برای خلیج فارس (که یک دریای بسته محسوب میشود) عمل میکند و هر کشوری که کنترل تنگه را در اختیار داشته باشد میتواند بر کل خلیج فارس تسلط داشته باشد.

تنگه هرمز به دو منطقه آبراه بین المللی تقسیم شده است.یک آبراه ورودی و یک آبراه خروجی.یعنی هیچ کشتی ای طبق قوانین بین المللی حق ورود از آبراه خروجی را ندارد و برعکس.دلیل این تقسیم بندی ترافیک بالای موجود در تنگه است که بطور تقریبی هر پنج دقیقه یک کشتی از آن عبور میکند،و در صورت عدم رعایت تقسیم بندی موجود،حوادث و تصادفات دریایی ناگواری روی خواهد داد و تنگه را از نظر زیست محیطی با خطر آلودگی مواجه خواهد ساخت.

عرض تنگه در باریک ترین نقطه ۲۶.۵ مایل دریایی است که در حدفاصل بین جزیره هنگام و جزیره لیتل کوئین عمان واقع است.این ۲۶.۵ مایل نیز از هر دو طرف دارای محدودیت های عمق میباشد که نهایتا ۱۶ مایل از آن مناسب برای کشتیرانی است.

جزایر ایرانی و امنیت خلیج فارس
جزایر ایرانی لارک،ابوموسی،تنب بزرگ و تنب کوچک که در تنگه هرمز واقعند، به عنوان رینگ دفاعی تنگه،از اهمیت استراتژیک ویژه ای برخوردارند.جزایر ابوموسی،تنب بزرگ و تنب کوچک با تشکیل حالت نعل اسبی در تنگه هرمز امکان بهره برداری نظامی برای تسلط بر تنگه را برای جمهوری اسلامی ایران فراهم میسازند.جزیره های کناری مثل لارک که مشرف بر تنگه میباشند و امکان رصد هرگونه عبور و مرور از تنگه را فراهم میسازد و جزیره قشم که پایگاه های نظامی موجود در تنگه را در خود جای داده است،نقش پشتیبانی را ایفا میکنند.

امنیت کامل خلیج فارس از سال ۱۳۷۶ (از دهانه فاو تا تنگه هرمز) برعهده نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی واگذار شده واز تنگه هرمز تا خلیج گواتر به عهده نیروی دریایی ارتش گذاشته شده است.

طرح کانال جایگزین تنگه
کانال جایگزین تنگه هرمز طرحی است از سوی امیر نشین دبی مورد مطالعه قرار گرفته است. بر اساس این طرح قرار بود،با ساخت کانالی از داخل این کشور، سواحل امارات در دریای عرب (در جنوب شرقی امارات) به سواحل این کشور در خلیج فارس(در شمال امارات) متصل شود.طول این کانال ۱۸۰ کیلومتر و هزینه احداث آن ۲۰۰ میلیارد دلار برآورد شده بود. هدف از اجرای آن خنثی سازی خطر احتمالی جمهوری اسلامی مبنی بر بستن تنگه هرمز در صورت حمله نظامی به جمهوری اسلامی ایران بوده است که البته بدلیل بالارفتن توان نظامی جمهوری اسلامی ایران و عدم وجود توجیه نظامی و اقتصادی برای طرح،هم اکنون اجرای آن متوقف شده است.

مسدود کردن تنگه
عمق متوسط خلیج فارس ۳۰ الی ۳۵ متر میباشد که عمیق ترین نقطه آن در تنگه هرمز واقع شده و بالغ بر ۹۰ متر است که هرچه به سمت دریای عمان پیش برویم عمق تنگه افزایش پیدا میکند.با توجه به عمق تنگه و امکان استفاده از حربه بستن تنگه به عنوان یک تاکتیک،جالب است به این نکته اشاره شود که علیرغم مطرح شدن برخی احتمالات مبنی بر غرق کردن شناورها برای مسدود کردن تنگه(در صورت حمله نظامی به ایران)،مسدودسازی به این روش عملا امکان پذیر نیست.چون با توجه به طول ۲۶.۵ مایلی تنگه و همچنین با توجه به اینکه بزرگترین نفتکش های موجود ۳۵۰ متر طول و نهایتا ۴۰ متر ارتفاع دارند،برای انجام این کار باید بالغ بر ۱۰۰ نفتکش غول پیکر در تنگه غرق شود که عملا ممکن نیست.تنگه هرمز در واقع به وسیله تاکتیک های نظامی و دفاعی بسته میشود،که در این مورد نیز اهمیت جزایر سه گانه بسیار هائز اهمیت است.توان موشکی جمهوری اسلامی امروز در سایه تلاش ها و رشادت های دلیر مردان نیروی دریایی ارتش و سپاه پاسداران به مرحله ای از توانمندی رسیده که توانایی هدف قرار دادن ناوهای نظامی را حتی در اقیانوس هند نیز دارا میباشد.

» نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از دوم اردیبهشت ماه هشتاد و نه ،به مدت سه روز رزمایش پیامبر اعظم ۵ را در محدوده ی تنگه ی هرمز به اجرا در آورد و آخرین توانمندی های خود را در دفاع از میهن به معرض نمایش گذاشت.


حضور نیروهای آمریکایی در خلیج فارس
در طول سال های گذشته حجم حضور نیروهای آمریکایی در منطقه متفاوت بوده است.بیشترین حضور ناوهای آمریکایی مربوط به جنگ اخیر عراق در سال ۱۳۸۲ است که طی آن حدود ۳۰۰ شناور نظامی در منطقه حاضر شدند.بعد از فروکش کردن شدت جنگ این حجم کاهش پیدا کرد و به متوسط بین ۱۷۰ شناور تقلیل یافت.بعد از دستگیری ملوانان انگلیسی در منطقه این امر به شدت کاهش یافت و به کمترین میزان خود در ده سال گذشته رسید که هم اکنون تعداد کل شناورهای نظامی کشورهای مختلف از جمله آمریکا به ۸۵ فروند میرسد. نیروهای آمریکایی بعد از این اتفاق حضور محتاطانه تری را در منطقه تجربه کردند.بطوریکه برای جلوگیری از تکرار افتضاحی که برای ملوانان انگلیسی پیش آمد، ناوگان نظامی آمریکا،حاضر در خلیج فارس،دستور یافت که به استثنای شرایط ویژه،هیچگاه وارد آبهای انحصاری اقتصادی ایران نگردد و به هیچ وجه به شناورهای نظامی ایرانی نیز نزدیک نشود.در واقع پس از این اتفاق در سال ۱۳۸۶ تسلط و هژمونی کامل منطقه خلیج فارس در اختیار نیروهای ایرانی قرار گرفت و خلیج فارس به عرصه نمایش قدرت نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران تبدیل شد.بطور مثال در رزمایش هایی که توسط نیروهای نظامی جمهوری اسلامی در سالهای گذشته انجام میشد نیروهای دریایی سپاه و ارتش از آبهای انحصاری اقتصادی کشورمان فراتر نمیرفتند،اما بعد از این اتفاق مانورهای دریایی نیروهای دریایی کشورمان در محدوده ۱۲مایلی کشورهای همسایه انجام میشود،بدون اینکه با هشدار یا مقاومتی از ناحیه نیروهای آمریکایی و کشورهای همسایه مواجه شود.

پی نوشت ۱: هفده جزیره ایرانی در خلیج فارس وجود دارد.
پی نوشت ۲: هرمایل دریایی امروزه معادل دقیقا ۱۸۵۲ متر تعریف میشود.