مـوقـعـيت نظامى خلیج فارس

مـنـظـور از مـوقـعـيت نظامى ، بيان اهميّت نظامى منطقه خليج فارس و استراتژيك بودن آن ، با ملاحظه و بررسى (پايگاههاى نظامى قدرتهاى خارجى در منطقه) ، (حضورمستقيم ناوگانهاى كـشـورهـاى بـزرگ در خـليج فارس) ، (خريد تسليحات انبوه كشورها حوزه خليج فارس) و (نيروى نظامى كشورهاى همجوار خليج فارس) مى باشد.

در مـنـطقه خليج فارس ، پايگاههاى متعدّدى وجود دارد كه متعلّق به قدرتهاى بزرگ است و اين كـشـورهـا با استفاده از تجهيزاتى كه در اين پايگاهها دارند، براحتى مى توانند به هر نقطه اى كـه بـخـواهـنـد لشگركشى كنند. حسّاسيّت اين منطقه ، همواره ابرقدرتهارا بر آن داشته تا كـوشـشـهاى خود را جهت حضور مستقيم در منطقه ، شدّت بخشند. سابقه حضور فيزيكى و نظامى كـشـورهـاى قـدرتـمـنـد بـه گـذشـتـه هـاى دور مـانـنـد حـضـور نـظـامـى كـشـورهـايـى چـون پـرتـغـال ، هـلنـد، فـرانـسـه ، انگلستان و آمريكا برمى گردد. سياستهاى غلط حاكمان منطقه و دعـوت از قـدرتـهـاى بـزرگ بـراى حـضـور نـظامى باعث شده كه ناوگانها عظيم و پيشرفته كشورهاى قدرتمند در اين منطقه حضور داشته باشند.

بـودجـه هـاى كـلانى كه ساليانه صرف خريد تسليحات عظيم و پيشرفته مى شود، با اهداد گـونـاگـونـى در ايـن مـنـطـقـه صورت مى پذيرد. خريدهاى هنگفتى كه كشورهاى عربى منطقه بـويـژه عـربـسـتـان داشـته اند، اين منطقه را تبديل به يك انبار بزرگ تسليحاتى كرده است . وجـود تـنـگـه هـرمـز در ايـن مـنـطـقـه بـه عنوانشاهراهى حياتى كه بيشتر سوخت مصرفى جهان صنعتى از آنجا تاءمين مى شود و همچنين وجود جزيره ها و مناطق استراتژيك ديگر بر اهميت نظامى خليج فارس افزوده است .

علاوه برعامل مهم نفت كه در سراسر قرن گذشته ، خليج فارس را به صورت مهمّترين منطقه سـوق الجـيـشى و استراتژيكى غرب و شرق درآمدخيزش جديداسلامى و رشداسلام انقلابى كه كانون آن ايران است غربيها را نسبت به اين منطقه حساس كرده است .

پايگاههاى نظامى قدرتهاى استعماری در منطقه خليج فارس
آمـريـكـا و انـگـلستان براى حفظ منافع خود و ايجاد امنيّت راههاى كشتيرانى و مواصلاتى ، اقدام به ايجاد پايگاههايى در كشور هاى عرب منطقه خليج فارس كرده اند تا به هنگام ضرورت ، از اين پايگاهها جهت عملياتهاى نظامى استفاده كنند. اين پايگاهها همگى با اهداف استعمارى بنا شده است . با وقوع جنگ خليج فارس اهميّت اين پايگاهها آشكارتر شد.

پايگاههاى نظامى در عمّان
پـايـگـاه مـصـيـر:جـزيـره مـصـيـره ، مـتـعلّق به كشور عمان و قسمت شمالى آن در سـال 1958 در اخـتـيـار انـگـلستان گذاشته شد. اين پايگاه با خروج انگلستان از منطقه خليج فـارس در سال 1971 به علّت اهميّت نظامى و استراتژيكى آن در اختيار آمريكا قرار داده شدو هـم اكـنـون محل استقرار نيروهاى واكنش سريع آن كشور مى باشد. پايگاه مزبور بـا دارا بـودن يـك فـرودگـاه بـبـند دوازده هزار فوت و يك باند اضطرارى ، يك انبار بزرگ مهمّات و شش آشيانه هواپيما از مهمترين پايگاههاى آمريكا در منطقه خليج فارس محسوب مى شوند.

پـايـگـاه دريـايى ام الغنم :اين پايگاه در دهانه تنگه هرمز در منطقه مسندم واقع شـده اسـت . اهميت اين پايگاه به خاطر آن است كه از اينجا مى توان بر تنگه هرمز و كشتيرانى در خليج فارس نظارت كرد .

پـايـگـاه دريـايـى خـضـب :ايـن پـايـگـاه نـيـز در مـنطقه مسندم واقع شده كه به دليـل نـزديـكـى آن بـه تنگه هرمز از اهميّت ويژه اى برخوردار است . در خضب يك باند پرواز 6500 فوتى وجود دارد كه هواپيماى آمريكايى از آن استفاده مى كنند.

پـايـگـاه ثـمـريـت : ايـن پـايـگـاه بـه عـنـوان يـك پـايـگـاه زمـيـنـى و هـوايـى در شـمـال شـهـر سـلاله قـرار داشـتـه و در اخـتـيـار كـشـور انـگـلستان مى باشد. به موجب قرارداد سـال 1970 بـين انگليس و عمان ، انگليس از فرودگاه نظامى اين پايگاه استفاده كرده و جزيره مـصـيـره را نـيـز بـه يـك پـايـگـاه نـيـروى هـوايـى و دريـايـى تبديل كرد.

پـايـگـاه بـيـت الفـالاج : ايـن پـايـگـاه زمينى نيز در اختيار انگلسيهاست . البته تعدادى نيروى نظامى عمانى ، تحت نظارت انگليسيها نيز در اين پايگاه مستقر مى باشند.

پايگاههاى نطامى در عربستان
پايگاه هوايى ـ دريايى ظهران :اين پايگاه در عربستان سعودى قرار دارد و در اختيار آمريكاست . در ضـمـن كـشـور آمـريـكـا از تـسـهـيـلات دريـايـى بـنـدر جبل نيز استفاده مى كند.

پـايـگـاه دريـايـى السـفـانـيـه : ايـن پـايـگـاه در خاك عربستان قرار دارد و قراربود در كشور عـربـسـتـان وآمـريـكـابـطـور مـشـتـرك ازآن اسـتـفـاده كـنـنـد.ايـجـادايـن پـايـگـاه از سال 1980آغاز شد.

پـايـگـاه هـوايـى حـفـرالبـاطـن : ايـن پـايـگـاه در شمال شرقى حجاز واقع شده و مركز پرواز هواپيماهاى آواكس است .

پايگاههاى نظامى در بحرين
پـايـگـاه دريـاى جـفـيـر: ايـن پـايـگـاه در بـحـريـن قـرار دارد و از سال 1949 در اختيار نيروى درياى آمريكا گذاشته شده است . قرارداد اجاره اين پايگاه در ژوئن 1977 بـه پـايـان رسـيـد، ولى آمـريـكـا هـمـچـنـان در آن حـضور دارد. در اين پايگاه تعدادى از نيروهاى انگليسى نيز حضور دارند.

پايگاه هحرق :آمريكا همراه با دو كشور فرانسه و انگليس از اين پايگاه ، واقع در خاك بحرين ، استفاده مى كند. اين پايگاه نقش پشتيبانى و تقويت نيروها را به عهده دارد. تعدادى از نيروهاى عـربـسـتـان ، كـويـت ، امـارات و قـطـر در ايـن پـايگاه توسط كارشناسان آمريكايى آموزش مى بينند.

بـقـيـه كـشـورهـاى عرب خليج فارس در زمينه واگذارى پايگاه به آمريكا، خود را از هرگونه همكارى مبرا مى دانند، ولى در عمل ناوگانهاى آمريكا هنگام ورود به منطقه از تاءسيسات نظامى كليّه كشورهاى عرب منطقه استفاده مى كنند(139)

حضور ناوگانهاى نظامى قدرتهاى بزرگ در خليج فارس
خـليـج فـارس در قـرون اخـيـر شـاهـد حضور و نمايش ناوگانهاى بسيارى از قدرتهاى بزرگ خـارجـى بـوده اسـت . آمـريـكا و شوروى (سابق) نيز براى به دست آوردن منافع بيشتر در اين مـنـطـقـه بـه طور دايم در حال نزاع بودند. تسلّط بر خليج فارس از نظر كاهش خطر محاصره شوروى (سابق) توسط كشورهاى غربى براى كشور، اهميّت بسيارى داشت .
هـرچـنـد شـوروى (سـابـق) بـراى نفوذ در خليج فارس سعى در ايجاد پايگاه ، فرودگاه و يا اعـمـال حاكميت در بعضى از نقاط آن را داشت ، ولى هيچ گاه حضور جدى در خليج فارس نداشته است .

در رابـطـه با حضور آمريكا در منطقه خليج فارس مى توان گفت : آمريكا براى اعزام نيروهاى نـظـامى بيشتر به سوى منطقه ، جنگ ايران و عراق و يامورد خطر قرار گرفتن تنگه هرمز به وسـيـله يـك نـيـروى مـنـطـقـه اى ـ ايـران ـ را بهانه قرار داد. آمريكا با ادّعاها، چندين با توانست حضور نظامى خود را در خليج فارس نشان دهد. ؛

جـنـگ نـفـتـكشها در خليج فارس 1984 ـ 1987نيز يكى از عواملى بود كه سبب حضور نظامى امـريـكـا در خـليـج فـارس شـد بـه دنـبـال تـقـاضـاى كـويـت از آمـريـكـا در اوايل سال 1987 براى حمايت از نفتكشها وارد خليج فارس كرد. در همان ابتدايى كار، يكى از نـاوگـانـهـاى آمـريـكـا بـه نـام (يـو . اس . اسـتارك) توسط موشكهاى (اگرزوسه) ساخت فـرانـسـه مـورد اصـابت قرار گرفت و 37 نفر از خدمه آن نيز كشته شدند. بعداز مدتى عراق بـه حـمـله بـه نـاوگـان آمـريـكـايـى اعـتـراف كـرد، ولى آمـريـكـا ايـران را عـامـل اصـلى تـشـنـّج دانـسـت . آمـريـكـا در ژوئيـه سـال 1987 بـعـداز آنـكـه چـهـل نـاو خـود را در مـنـطـقـه مـسـتـقـّر كرده بود، اقدام به نصب پرچم خود بر روى اولين نفتكش كويتى كرد.
جـنـگ نـفـتكشها پاى كشورهاى قدرتمند را نيز به خليج فارس باز كرد. فرانسه در روز هفدهم اوت سـال 1987 اعـلام كـرد كـه نـاو هـواپـيـمـابـر خود به نام (كلمانسو) را به منطقه خليج فـارس اعـزام خـواهـد كـرد. در اكـبر سال 1987 تعدادى ناوهاى آمريكا به 41 فروند و ناوهاى جـنـگـى كـشـورهـاى قـدرتمند ديگر به سى فروند رسيد. حضور قدرتهاى خارجى نه تنها از شـدّت حـمـله بـه نـفـتـكـشـهـا كـم نـكـرد، بـلكـه ايـن حـمـلات در نـوامـبـر هـمـيـن سال شدّت بيشترى گرفت .

دراول سـتپامبر سال 1987 سه كشتى نفتكش حامل نفت كويت و عربستان مورد حمله قايقهاى تندرو قـرار گـرفت و در روز دوم ژوئيه سال 1988 ناوگان آمريكا به حمايت از يك كشتى دانماركى برخاست و باناوچه هاى توپدار ايرانى درگير شد.

خريد تسلحياتى كشورهاى خليج فارس
كشورهاى غربى در پى وقوع انقلاب اسلامى ايران و به خطر افتادن منافعشان در منطقه خليج فارس ، درصدد نشان برآمدند كه با تبليغات دروغ ايران را به عنوان يك دشمن اصلى براى كـشورهاى عرب خليج فارس نشان دهند كشورهاى عرب خليج فارس تحت تاءثير همين تبليغات و فشار غربيها قرار گرفته خريدار اسلحه از كشورهاى غربى را افزايش دادند، بطورى كه تـوازن قـوا در ايـن مـنـطـقـه بـه هـم خـورده و ايـنـك مـنـطـقـه بـه يـك انـبـار بـزرگ تـسـليحات تـبـديـل شـده اسـت . آمـريـكـا و انـگـلسـتـان در فـروش سـلاحـهـاى نـظـامـى به اين كشورها، مقام اول و دوم را كـسـب كـرده انـد. آنـهـا بـا فـروش ايـن سـلاحـهـا چـنـديـن هـدف را دنـبـال مى كنند. آمريكا علاوه بر سودى كه از اين طريق نصيبش مى شود، مى تواند نفوذ خود را در دسـتـيـابـى كـامـل بـر سـرنـوشـت ايـن كـشورها افزايش دهد، زيرا اين كشورها به هيچ عنوان تـوانـايـى بهره بردارى از اين همه سلاح را ندارند. ودر نتيجه ارتشهاى منطقه زيـر نـظـر كـارشـنـاسـان آمـريـكـايـى قـرار خـواهـد گـرفـت .بـه عـنـوان مثال ، عربستان سعودى با توجه به خريدهاى كلان و نظامى اش از نظر بودجه نظامى در مقام شـشـم قـرار گـرفـتـه اسـت . بـيـشتر ثروت اين كشور صرف خريد تسليحات بويژه نيروى هـوايـى مـى شـود. عـربـسـتان در سال 1981 چهار هواپيماى آواكس از آمريكا خريدارى كرد. اين كـشـور عـلاوه بـر ايـن هـواپـيـمـاهـا، مـجـهـّز بـه 205 جـنـگـنـده و سـه اسـكـادران اف 15 مـى باشد.

حضور نيروهاى نظامى (دريايى) كشورهاى منطقه
دو كـشـور ايـران و عـراق از نـظـر قـدرت دريـايى از عمده ترين كشورهاى قدرتمند دريايى در خليج فارس بودند، ولى كشور عراق در طول جنگ تحميلى براثر حمله نيروى دريايى جمهورى اسلامى ايران ، بيشتر امكانات دريايى خود را از دست داد.

نـيـروهـاى دريـايـى ايـران در طـول جـنـگ ايـران و عـراق ، حـضـور فـعـّال خود را در خليج فارس به نمايش گذاشت . نيروى دريايى عراق در شروع جنگ با تمام قـوا وارد جـنـگ بـا نـيـروهـا دريـايـى ايـران شـد، ولى بـا تـحـمـّل خسارات سنگين ، عملياتهاى دريايى خود را محدود كرده ، به صورت ضربه و فرار، اقـدام بـه عـمـليات نظامى مى كرد، نيروى دريايى ايران نه تنها وارد جنگ با عراق شده بود، بلكه كنترل كشتيرانى در خليج فارس و جلوگيرى از ورود كليه كشتيها به بندرهاى عراق را نيز در دست داشت .

كشورهاى عرب منطقه از دهه 1970 به بعد، بويژه بعداز وقوع جنگ تحميلى عراق عليه ايران ، اقـدام بـه مـدرن كـردن نـيـروى دريـايـى خـود كرده اند، اين نيروها تاكنون دخالت مستقيمى در حـوادث خـليـج فارس نداشته اند و قدرت نظامى خود را به صورت شركت در مانورهاى مشترك به نمايش گذارده اند.