گذری بر پیشینه ابن واضح یعقوبی

ابن واضح یعقوبی احمدبن ابی یعقوب اسحاق بن جعفربن وهب بن واضح کاتب اخباری عباسی اصفهانی٬ معاصر ابوحنیفه دینوری متوفی حدود سال 290 هجری از مورخان و جغرافی شناسان بزرگ اسلامی در عصر عباسی دوم بوده است و در جغرافیا همان بزرگی و تقدم را شایسته است که در تاریخ و بگفته بعضی میتوان او را معلم جغرافیای مسلمین شمرد. در کتاب دایره المعارف الاسلامیه در ماده جغرافیا مینویسد:

بسیاری از جغرافی نویسان قرون آتیه مانند یعقوبی و بلخی و مسعودی درعین حال مورخ هم بوده اند و نیز بسیاری از مصقات تاریخی دارای فصلهای مهمی در جغرافیا است.(1)

یعقوبی علاوه بر تاریخ و جغرافیا در علم نجوم تسلط کافی داشته و بدان علاقه مند بوده است(2).یعقوبی شعر را به نیکی میسروده و ثعالبی نام وی را به عنوان احمدبن واضح در زمره شعرای اصفهان آورده است(3). یاقوت حموی اشعاری از یعقوبی در وصف سمرقند ذکر میکند(4). مقریزی نیز اشعاری از یعقوبی درباره انقراض طولونیها نقل کرده است(5). یعقوبی اصالتا ایرانی و از مردم اصفهان بوده است(6). از تاریخ ولات و محل ولادت وی اطلاعاتی در دسترس نیست.

پی نوشت:
1- دایره المعارف الاسلامیه جلد 7 ص 13
2- رک مقدمه مجلد اول ترجمه تاریخ یعقوبی ص 13
3- یتیمه الدهر جلد 3 ص 125
4- معجم البلدان جلد 3 ص 136- البلدان چاپ نجف ص 132
5- الخططو الاثار جلد 2 ص 106 و البلدان ص 131
6- مختصر کتاب البلدان ص 290 – یتیمه الدهر جلد 3 ص 125 – اعیان الشیعه جلد 10 ص 330

ذکر نهر اهواز
بخشی که احمدبن ابی یعقوب (متوفی سال 290 هجری) اشاره به دریای فارس نموده است

....کتبی در کتاب مناهج الفکر(1) گفته است٬ ابن ابی یعقوب ذکر کرده است که آب آن (یعنی رودخانه اهواز) از دو رودخانه می آید٬ که یکی از آن دو از اصفهان برمیخیزد و همچنان جاری است تا بر شاذروان (2) شوشتر و عسکر مکرم و جندی شاپور بگذرد و جندی شاپور را روی آن پلی است که درازای آن پانصد و شصت و سه گام است و مسترقان(3) نامیده میشود.

دیگری از همدان برمیخیزد و تا شوش جریان دارد و هندوان نامیده میشود٬ سپس هردو تا مناذر کبری جاری میشوند و آنجا یکی از آن دو بدیگری میریزد و یک رودخانه تشکیل میدهند که دجیل اهواز نامیده میشود.سپس تا اهواز جریان دارد و آنگاه همچنان می رود و در محل حصن مهدی به دریای فارس میریزد٬ آب آن در تابستان از جریان می ایستد و محل جریانش راهی میشود که کاروانها از آن عبور میکنند و برای اهل این ناحیه زبانی است مخصوص بخودشان شبیه رطانت جز اینکه بیشتر به زبان پارسی سخن میگویند...

پی نوشت:
1- شیخ جمال الدین محمد بن ابراهیم و طواط وراق متوفای سال 718 در کتاب خود مناهج الفکر و مباهج العبر
2- در خوزستان رودخانه های بسیاری است که از همه بزرگتر رودخانه شوشتر است و شاپورشاهنشاه ایران در دروازه شوشتر شاذروانی که طول آن در حدود یک میل است بر آن بنا کرد تا آب آن وارد شهر شود
3- مسرقان بضم میم و سین بی نقطه و قاف

بن مایه:
البلدان٬ اثر احمدبن ابی یعقوب (متوفی سال 290 هجری) ٬ برگ 141