حمايت و توسعه محيط زيست دريائی خليج فارس و دريای عمان

دكتر جمشيد ممتاز
به تاريخ 27 سپتامبر 1971 به مناسبت تشكيل سميناري در بيروت
راجع به محيط زيست و توسعه، دولت كويت با تأكيد بر خطراتي كه
محيط زيست خليج فارس را تهديد مي كند خواستار تشكيل كنفرانس
منطقه اي با شركت كشورهاي ساحلي به منظور تنظيم كنوانسيوني در زمينة
حراست از محيط زيست دريائي شد.
تصويب كنوانسيون لندن مورخ 2 نوامبر 1973 درخصوص جلوگيري
اعلام « منطقه ويژه » از آلودگي ناشي از فعا ليت كشت يها كه خليج فارس را
مي كند و همچنين تصميم شوراي حاكم برنامة مح يط زيست ملل متحد در
ماه مارس 1974 مبني بر ضرورت حراست از خليج فارس و قبول نقش
هماهنگ كنندة اقداماتي كه در اين زمينه انجام خواهد گرفت، به فعاليت
كشورهاي ساحلي در جهت اتخاذ تصميماتي به منظور حمايت و توسعة
محيط زيست خليج فارس و درياي عمان سرعت بيشتري بخشيد.
1. خليج فارس، منطقة ويژه
براساس كنوانسيون لندن 1973 خليج فارس همانند درياي مديترانه ،
درياي سرخ، درياي بالتيك و درياي سياه منطقة ويژه شناخته شده است . 1
1. ضميمة يك كنوانسيون.
مجلة حقوقي / شمارة يازدهم _ 6
موقعيت اين درياها از لحاظ اقيانوس شناسي و اكولوژيكي و همچنين
تراكم تردد كشتي ها اتخاذ تدابير ويژه اي ر ا براي پيشگيري آلودگي ناشي
از كشتي ها مي طلبد.
ترديدي نيست كه خصوصيات جغرافيائي و طبيعي خليج فارس و
آسيب پذيري آن در مقابل آلودگي ايجاب مي كند كه دولتهاي ساحلي
تدابيري در سطح منطقه براي حراست از محيط زيست دريائي، با در نظر
داشتن كليه منابع آلودگي، اتخاذ نمايند.
حجم آب خليج فارس با وسعتي معادل 250,000 كيلومتر مربع و
عمق متوسط 35 متر، اندك است، مضافاً اينكه تنگي گلوگاه هرمز سبب
مي شود كه آبهاي آن به كندي تجديد شود . 2 شوري آب در اين محدودة
دريائي به علت عمق كم آن و درجة حرارت بالا در منطقه بسيار زياد است
و سبب مي شود كه از توانائي پالايش و تصفية فضولات توسط آب دريا به
صورت محسوسي كاسته شود. 3
اهميت مخازن نفتي در منطقه و افزايش توليدات و صادرات آن در
سالهاي اخير مهمترين عامل در آلودگي آبهاي خليج فارس به شمار مي رود.
طبق آمار منتشر شده توسط سازمان ملل متحد، توليد نفت هشت كشور
ساحلي خليج فارس در سال 1985 نزديك به هفتصد ميليون تن متريك
تخمين زده شده است كه سهم توليدات فلات قاره به 1,180,425,000 تن
متريك مي رسد كه بيش از 600 چاه نفتي استخراج مي شود. 4 بخش مهمي
از توليدات نفتي توسط نفتكش هاي غول پيكر از بيست و چهار پا يانة نفتي
2. سخنراني آقاي دكتر مسعود كيهان در سمينار خليج فارس، 24 مهرماه 1341 ، تهران. سخنراني هاي
ايراد شده در اين سمينار توسط ادارة كل انتشارات راديو در دو جلد تحت عنوان سمينار خليج فارس به چاپ
. رسيد. رك. به ج 1، ص 10 17
3. دكتر محمد سعيد صباريني: دريا و محيط زيست، ترجمة دكتر حسن محمدي، سازمان منطقه اي محيط
. زيست دريائي كويت، 1987 ، ص 37
4. 1934 ENERGY STATISTICS YearBook /U.N./New York, 1986 pp. 156-138.
7 _ حمايت و توسعة محيط زيست دريايي ...
به خارج از منطقه صادر مي شود. در چنين شرايطي فوران احتمالي چاه هاي
نفتي، برخورد نفتكش ها و همچنين عمليات تخلية آب توازن آنها هركدام
ممكن است خطرات مهمي براي محيط زيست دريائي به دنبال داشته باشد .
طبق آمار موجود به علت عمليات تخليه آب توازن، همه سا له بين 4 الي 5
ميليون تن نفت به آبهاي خليج فارس ريخته مي شود.
در سالهاي اخير كشورهاي منطقه به علت افزايش درآمدهاي نفتي از
رشد بي سابقه اي در زمينه هاي صنعتي، حمل و نقل و توسعة شهري
برخوردار شده اند. در حال حاضر نزديك به شش ميليون نفر در مراكز
شهري ساحلي ز ندگي مي كنند و انتظار مي رود كه جمعيت بعضي از اين
شهرها در كمتر از يك دهه دو برابر شود . تخليه زباله هاي شهري به دريا،
تخليه پس آب گرم و شور كارخانه هاي آب شيرين كن و همچنين استفاده
از ماسة بستر دريا براي فعاليت هاي شهرسازي و صنعتي، همگي از عواملي
است كه محيط زيست دريائي را بطور محسوسي مختل مي كند. 5
2. نقش هماهنگ كنندة برنامة محيط زيست ملل متحد
متعاقب كنفرانس محيط زيست كه به سال 1972 توسط ملل متحد در
استكهلم تشكيل شد، مجمع عمومي ملل متحد مبادرت به تنظيم اين برنامه
نمود. 6 به سال 1976 اين برنامه براساس توص ية ط رح اجرائي كنفرانس
درياهاي » استكهلم مبادرت به تنظيم و تصويب برنامه اي موسوم به
كرد. نظر به خصوصيات اكولوژيكي و جغرافيائي هر منطقه « منطقه اي
دريائي و وجود منافع مشتركي بين كشورهاي ساحلي اين درياها، كنفرانس
استكهلم و برنامة محيط زيست را بر آن داشت كه براي دس تيابي به نتايج
. 5. دكتر حسن محمدي، همان مأخذ، ص 36 و 41
. 6. قطعنامة 2997 مجمع عمومي ملل متحد به تاريخ 15 دسامبر 1972
مجلة حقوقي / شمارة يازدهم _ 8
بهتر، مسائل مربوط به محيط زيست دريائي حتي الامكان در سطح منطقه
مورد بررسي قرار گيرد و براي جلوگيري از آلودگي محيط زيست دريائي،
دولتها اقدام به پذيرش تعهداتي در سطح منطقه بنمايند . بدين ترتيب
خليج فارس نيز توسط شوراي مديران حكام برنامة محيط ز يست ملل متحد
در فهرست درياهاي منطقه اي قرار گرفت و اين برنامه مسئوليت هماهنگي
اقدامات كشورهاي ساحلي و مؤسسات ملل متحد ر ا به منظور تنظيم يك
كنوانسيون منطقه اي به عهده گرفت. 7
به سال 1976 اين ركن سازمان ملل متحد، مبادرت به اعزام هيئت
واقعيت يابي 8 متشكل از نمايندگان برخي از مؤسسات تخصصي ملل متحد از
جمله سازمان خواربار و كشاورزي ملل متحد، سازمان آموزش ع لمي و
فرهنگي ملل متحد، سازمان بهداشت جهاني و سازمان دريائي بين المللي به
منطقه كرد . هيئت مذكور اقدام به شناسائي و بررسي مسائل نمود و براساس
اطلاعات جمع آوري شده، پيش نويس طرح اجرائي براي مقابله با آلودگي را
تهيه كرد. اين پيش نويس كه جنبه هاي علمي و اجتماعي اقتصادي
حراست از محيط زيست منطقه را مورد بررسي قرار مي دهد، در جلسه اي با
حضور كارشناسان مؤسسات تخصصي ملل متحد در پاريس از 16 تا 18
ژوئن 1976 مورد بررسي و تجديد نظر قرار گرفت.
متعاقب اين جلسه، كارشناسان كشورهاي ساحلي در سه نوبت
به منظور فراهم كردن مقدمات كنفرانس منطقه اي گرد هم آمدند : ابتدا از
تاريخ 6 تا 8 دسامبر 1976 براي بحث و تبادل نظر و توافق اصولي
در حال .(A/CONF.48/ 7. توصية شمارة 102 كنفرانس استكهلم درخصوص همكاري منطقه اي ( 14
حاضر برنامة درياهاي منطقه اي، يازده منطقة دريائي از جمله خليج فارس و درياي عمان را در بر م يگيرد.
براي كسب اطلاعات بيشتر در اين خصوص رجوع كنيد به:
P.H. Sand: “The Rise of Regional Agreements fo Marine Protection” In The Law of the Sea
Essays in Memory of Jean Carroz F.A.O. Rome 1987 p.223-232.
8. fact fining.
9 _ حمايت و توسعة محيط زيست دريايي ...
درخصوص طرح كنوانسيون تهيه شده و توسط برنامة محيط زيست، س پس
از تاريخ 24 تا 26 دسامبر 1976 براي شناس ائي منابع مختلف آلودگي در
منطقه، و بالاخره از 13 تا 20 ژوئيه 1977 براي بررسي امكان ايجاد مركز
كمكهاي متقابل در موارد اضطراري. 9
به دنبال تصميم شوراي برنامه محيط زيست ملل متحد، مدير اجرائي
اين برنامه از دولتهاي ايران، عراق، كويت، عمان، قطر، عربستان سعودي و
امارات متحده دعوت كرد كه از تاريخ 15 تا 23 آوريل 1978 در كنفرانس
نمايندگان تام الاختيار منطقه اي در كويت شركت كنند.
كنفرانس كه با شركت نمايندگان كلية كشورهاي ساحلي تشكيل
شد مبادرت به تصويب طرح عملياتي براي حمايت و تو سعة محيط زيست
دريائي و نواحي ساحلي، كنوانسيون منطقه اي كويت براي همكاري دربارة
حمايت زيست دريائي در مقابل آلودگي و پروتكل مربوط به همكاري
براي مبارزه با آلودگي ناشي از نفت و ساير مواد مضر در موارد اضطراري
نمود. 10 در آخرين روز كنفرانس، كلية دولتهاي شركت كنند ، به استثناي
عمان، كنوانسيون كويت و پروتكل ضميمه را امضاء كردند و به تاريخ 30
ژوئن 1978 ، بعد از سپري شدن نود روز از تاريخ سپرده شدن پنجمين سند
نگهدارنده يا امين » تصويب به دولت كويت كه عهده دار وظايف دولت
مي باشد، لازم الاجراء شده است. 11 « كنوانسيون
بعد از گذ شت بيش از ده سال از تاريخ فوق و به دنبال برقراري
، آتش بس بين جمهوري اسلامي ايران و عراق به تاريخ 29 مارس 1989
9. سند نهائي كنفرانس نمايندگان تام الاختيار منطقه اي كويت دربارة حمايت و توسعة محيط زيست و
. نواحي ساحلي كويت، 15 23 آوريل 1978
10 . متن كامل كنوانسيون و پروتكل در ضميمة كتاب حقوق بين الملل درياها تأليف رابين چرچيل و آلن
لو ترجمة بهمن آقائي (از انتشارات دفتر مطالعات سياسي و بين المللي) آمده است.
11. The Sirewe Fall Winte, 1979. p.2
مجلة حقوقي / شمارة يازدهم _ 10
پروتكل راجع به آلودگي دريائي ناشي از اكتشاف و استخراج از فلات قاره
به امضاي كلية دول عضو كنوانسيون كويت رسيد . پروتكل حاضر در پايان
نودمين روز پس از تاريخ سپردن حداقل پنج سند تصويب يا پذيرش،
موافقت و يا الحاق به آن، لازم الاجراء خواهد شد.
قسمت اول
تعهدات دولتها
در چارچوب كنوانسيون منطقه اي كويت
دولتهاي عضو كنوانسيون كويت متعهد مي شوند كه در محدودة
دريائي كه در شمول جغرافيايي كنواسيون است 12 اقدام به جلوگيري و يا
كاستن از آلودگي 13 محيط زيست بنمايند . هدفي را كه دولتهاي عضو دنبال
12 . براساس مادة 2، كنوانسيون شامل محدودة دريائي منطقه اي است كه از جنوب محدود است به
خطوطي كه نقاط جغرافيايي زير را به هم وصل مي كند:
از رأس ضربت علي به مختصات 16 درجه و 39 دقيقة شمالي و 53 درجه و 3 دقيقه و 30 ثانيه شرقي.
به نقطه اي با مختصات 16 درجة شمالي و 53 درجه و 25 دقيقه شرقي.
به نقطه اي با مختصات 17 درجه شمالي و 56 درجه و 30 دقيقة شرقي.
به نقطه اي با مختصات 20 درجه و 30 دقيقة شمالي و 60 درجة شرقي.
سپس به رأس الفاسته با مختصات 25 درجه و 4 دقيقه شمالي و 61 درجه و 25 دقيقه شرقي كه از اين
ناميده مي شود. اين منطقه شامل خليج فارس، درياي عمان و منطقه اي به عرض « منطقه دريائي » پس
تقريبي 200 ميل دريائي درمقابل سواحل عمان در اقيانوس هند مي شود.
داخل كردن مواد يا انرژي در محيط زيست » 13 . براساس مادة 1 كنوانسيون، مقصود از آلودگي دريائي
دريائي بوسيله انسان بطور مستقيم يا غيرمستقيم مي باشد كه اثرات زيان بخش مانند آسيب رساندن به منابع
زنده و خطر براي سلامت انسان و ايجاد مانع در فعاليت هاي دريائي از جمله ماهيگيري و لطمه زدن به
كيفيت از لحاظ استفاده از آب دريا و كاهش وسايل رفاهي به بار آورد يا احتمال ايجاد اينگونه خطرات
كليه كنوانسيونهاي منطقه اي كه در چارچوب برنامة محيط زيست ملل متحد تنظيم شده از .« را در بر باشد
آلودگي همين تعريف را كرده اند. اين تعريف با مختصر تغييراتي مورد قبول كنوانسيون 1982 حقوق
درياها نيز قرار گرفته است.
11 _ حمايت و توسعة محيط زيست دريايي ...
مي كنند حفاظت از محيط زيست منطقه، از طريق مقابله با كليه منابع
آلودگي است.
پنج منبع آلودگي مورد شناسائي كنوانسيون كويت قرار گرفته است :
آلودگي ناشي از تردد كشتي ها، آلودگي ناشي از تخليه مواد زائد از كشتي
و هواپيما، آلودگي واقع در خشكي، آلودگي ناشي از اكتشاف و
بهره برداري از منابع بستر و زير بستر دريا، و سرانجام آلودگي ناشي از
ساير فعاليتهاي انسان . 14 تأكيد بر اين منابع آلودگي از جملة ويژگيهاي
كنوانسيون ك ويت در مقايسه با ديگر كنوانس يونهائي است كه تاكنون براي
حراست از درياهاي منطقه اي تنظيم شده است . آلودگي اي كه بيشتردر
مد نظر است آلودگي ناشي از بهره برداري از شن و ماسه براي شهرسازي و
ديگر فعاليت هاي صنعتي از جمله ايجاد كارخانه هاي آب شيرين كن است،
بطوريكه فعاليت هاي مذكور منجر به مختل كردن توليد ميگو در خليج
كويت و آبهاي مجاور بحرين شده است. 15
براي مقابله با اين منابع آلودگي دول عضو كنوانسيون متعهد
مي شوند كه منفرداً و يا به صورت مشترك كلية اقدامات لازم را اتخاذ و
با يكديگر همكاري كنند. 16
14 . مواد 4 الي 8 كنوانسيون.
15. UNEP/WG. 10-. Background Paper 2, 11 May 1977.
16 . مادة 3 كنوانسيون.
مجلة حقوقي / شمارة يازدهم _ 12
الف
اقداماتي كه دول عضو كنوانسيون بايد بعمل آورند
كنوانسيون كويت همانند ديگر كنوانسيونهاي مربوط به حفاظت از
محيط زيست، بخودي خود قابل اجرا نيست و اجراي مفاد آ ن مستلزم اتخاذ
اقداماتي به صورت انفرادي و يا دسته جمعي توسط دولتهاي متعاهد است.
1. اقدامات انفرادي
وضع مقررات مل ي: دولتهاي عضو كنوانس يون موظف اند ضوابط
و قوانين و مقررات ملي و داخ لي مورد لزوم براي حفاظت از
محيط زيست را وضع كنند . به دنبال برگزاري كنفرانس محيط زيست
به سال 1972 در استكهلم، اكثر كشورهاي ساحلي خليج فارس مبادرت
به تصويب قوانين و تصويبنامه هايي براي مبارزه با آلودگي محيط
زيست دريائي نموده اند. 17 مع هذا در عمل، اين مجموعه مقررات براي
اجراي سريع ترتيبات كنوانسيون كا في تشخيص داده نشده است و
چنين به نظر مي رسد كه دولتهاي عضو بايد در تكميل و هماهنگ
كردن اين مجموعه اقدام نمايند. 18
ضمناً دولتهاي عضو كوشش خواهند كرد كه سياستهاي ملي
خود را براي انجام مؤثر تعهدات خود هماهنگ سازند و براي اين
مصوب « حفاظت دريا و رودخانه هاي مرزي از آلودگي با مواد نفتي » 17 . از جمله ايران: قانون مربوط به
1354/11/14 كه مشتمل بر نوزده ماده و هشت تبصره است. براي جزئيات بيشتر رك. به آقاي حسن
فصلنامة حق، دفتر « حقوق بين الملل در برابر مسئله خسارت وارده به دولتها در گسترة درياها » : حبيبي
. يكم، فروردين خرداد 1364 ، ص 116
18. In Depth Evaluation and Reorientation of the Kuwait Action Plan Report of the Ad Hoc
GROVP of Experts Kuwait, 28 May – 9 June 1988, ROPME/WG-37/2 p.17.
13 _ حمايت و توسعة محيط زيست دريايي ...
منظور يك مرجع ملي تعيين كنند، كه در ايران اين مرجع سازمان
حفاظت محيط زيست است.
الحاق به كنوان سيونها: براي مبارزه با آلودگي ناشي از تردد
كشتي ها و همچنين آلودگي ناشي از تخلية مواد زائد از كشتي و
هواپيما، كنوانسيون كويت از دول عضو مي خواهد كه اقدامات منا سب
را با رعايت مقررات كنوانسيو نهاي بين المللي معمول دارند . در اين دو
مورد چنين تشخيص داده شده كه مقررات موجود در سطح بين المللي
كافي است و احتياجي به تنظيممقرراتي در سطح منطقه نيست. در طرح
عملياتي ك نوانسيون مورد بحث، به كنوانسيو نهاي مورد نظر كه عبارتند
از كنوانسيون 1954 لندن براي جلوگيري از آلودگي دريا به مواد نفتي
و اصلاحيه هاي آن، كنوانسيون 1972 لندن دربارة جلوگيري از
آلودگي دريا ناشي از تخليه مواد زائد و مانند آن در آب و بالاخره
كنوانسيون 1973 لندن بر اي جلوگيري از آلودگي ناشي از كشتي ها
(اصلاح شده بوسيلة پروتكل 1978 ) صراحتاً اشاره گرديده و از دولتها
خواسته شده است كه اقدامات خود را در جهت حمايت از منطقه،
خصوصاً از طريق تصويب اين كنوانسيونها، توسعه دهند. 19
تعدادي از دولتها به اين كنوانسيو نها ملحق شده اند، ولي اكثراً به
علت كندي و طولاني بودن تشريفات تصويب، به اين توصيه توجه
نداشته و در مواردي به درج برخي از مقررات اين كنوانسيونها در
مربوط به » قوانين و مصوبات خود اكتفا كرده اند. ايران در قانون
مصوب « حفاظت دريا و رودخانه هاي مرزي از آلودگي با مواد نفتي
1354 خود از مقررات كنوانسيون 1973 پيروي كرده است.
19 . بند 25 طرح عملياتي براي حمايت توسعة محيط زيست دريائي.
مجلة حقوقي / شمارة يازدهم _ 14
2. اقدامات دسته جمعي
تنها در مورد قابل ذكر، تنظيم پروتكلهائي براي انضمام به
كنوانسيون كويت است . براساس كنوانسيون مذكور دولتهاي متعاهد
موظف اند در تنظيم و تصويب پروتكل هائي كه متضمن اقدامات و خط
مشي ها و ضوا بط مورد توافق براي اجراي كنوانسيون باشد با هم همكاري
نمايند. علاوه بر پروتكل همكاري منطقه اي براي مبارزه با آلودگي ناشي از
نفت و ساير مواد مضر، در موارد اضطر اري كه همزمان با كنوانسيون
كويت صويب رسيد و پروتكل مربوط به آلودگي ناشي از اكتشاف و
استخراج از فلات قاره و بستر دريا كه اخيراً به امضاي دولتهاي عضو
كنوانسيون رسيده در طرح عملياتي پيشنهاد شده است كه دولتهاي متعاهد با
همكاري برنامة محيط زيست ملل متحد مبادرت به تهية پروتك ل هايي
اضافي نمايند . زمينه هاي مورد توافق كه ممكن است موضوع پروتكل هاي
جداگانه اي باشد عبارت است از : همكاري علمي و فني، توسعة حفاظت
حمايت و استفادة هماهنگ از منابع زندة دريائي منطقه، مسئوليت و جبران
خسارت ناشي از آلودگي محيط زيست دريا و آلود گي ناشي از منابع واقع
در خشكي 20
نظر به اهميت اين منبع آلودگي در منطقه از سال 1983 اقدامات
گسترده اي به منظور تهية پروتكلي در اين خصوص انجام گرفته است، ولي
متأسفانه تاكنون به علت عدم تفاهم جمهوري اسلامي ايران و عراق در
مورد نحوة برخورد با آلودگي ناشي از رودخانه هاي مرزي، طرح پروتكل
مربوط به تصويب نرسيده است؛ مع هذا انتظار مي رود كه با برطرف شدن
آخرين موانع در آيندة نزديك دولتهاي عضو كنوانسيون كويت مبادرت
به تصويب و امضاي آن بنمايند.
20 . بند 24 طرح عملياتي.
15 _ حمايت و توسعة محيط زيست دريايي ...
ب
الزام دولتهاي عضو به همكاري با يكديگر
كنوانسيون كويت توصيه مي كند كه همكاري در زمينه هاي مورد
سازمان منطقه اي براي حمايت از » نظر حتي الامكان در چارچوب
انجام گيرد. 21 « محيط زيست دريائي
1. زمينه هاي همكاري
دولتهاي عضو يا يكديگر در زمينة تحقيقات علمي كنترل و ارزيابي
مربوط به آلودگي در منطقه دريائي همكاري خواهند نمود و اطلاعات
حاصله و دانستني هاي علمي را جهت اجراي كنوانسيون و پروتكل هاي آن
مبادله خواهند كرد. تدوين و ايجاد هماهنگي برنامه هاي ملي تحقيقاتي و
مراقبت و ارزيابي مربوط به منابع آلودگي، ديگر زمينة همكاري است كه
كنوانسيون مقرر داشته است. به منظور حصول اطمينان از دستيابي به اين
هدف، دولتها مبادرت به ايجاد شبكة منطقه اي خواهند نمود. بالاخره براي
مقابله با آلودگي، دولتها موظف خواهند بود با يكديگر در تهيه و تنظيم
برنامه هاي كمكهاي فني و غيره همكاري نمايند. 22
2. سازمان منطقه اي براي حمايت از محيط زيست دريائي
كنوانسيون كويت بكرات بر اين نكته تأكيد داشته است كه
دولتهاي عضو مي توانند مستقيماً و يا در صورت لزوم از طريق سازمانهاي
21 . مواد 4 و 12 كنوانسيون.
22 . ماده 10 كنوانسيون.
مجلة حقوقي / شمارة يازدهم _ 16
ذي صلاح بين المللي و يا منطقه اي با يكديگر همكاري نمايند. ترديدي
نيست كه توسل به سازمانهاي بين المللي از جمله سازمان كشتيراني
بين المللي و يا ترتيبات سازماني برنامه محيط زيست ملل متحد كه از
امكانات فني و تخصصي لازم برخوردار هستند، بهترين شرايط را براي
همكاري فراهم مي نمايد. بدين ترتيب دولتهاي عضو در انتخاب چارچوب
تشكيلاتي همكاري هاي دوجانبه و چندجانبة خود از آزادي عمل
برخوردارند. معهذا در مورد تهيه و تنظيم برنامه هاي كمكهاي فني و غيره
در زمينه هاي مربوط به آلودگي، كنوانسيون از دولتها مي خواهد كه
همكاري در چهارچوب سازمان منطقه اي براي حمايت از محيط زيست
دريائي انجام گيرد.
سازمان منطقه اي براي حمايت از محيط زيست دريائي و يا
23 كه علامت اختصاري آن به انگليسي است، توسط دولتهاي عضو « راپمي »
كنوانسيون تأسيس شده و مقر دائمي آن در كويت است. اين سازمان از
سال 1981 فعاليت خود را آغاز كرده است.
سازمان از يك شورا متشكل از نمايندگان دولت متعاهد يك
دبيرخانه و يك كميسيون قضائي براي حل اختلافات كه تركيب و حدود
اختيارات آن هنوز مشخص نشده است، تشكيل مي شود. از جمله وظايف
شورا بررسي مرتب اجراي كنوانسيون و پروتكل هاي آن و برنامة عملياتي
است. در اين راستا شورا موظف است كه وضع آلودگي دريا و اثرات آن
بر منطقه را براساسگزارش هائي كه از طرف دولتهاي متعاهد و
سازمان هاي صلاحيت دار دريافت مي دارد، مورد بررسي قرار دهد. دبيرخانة
سازمان كه شامل پرسنل لازم و در رأس آن يك دبير اجرائي است كه
توسط شورا انتخاب مي شود، داراي وظايف و مسئوليت هاي متعددي است.
23. Regional Proctective Organization of Martime Environment (ROPME).
17 _ حمايت و توسعة محيط زيست دريايي ...
گذشته از وظايفي كه صرفا جنبة اداري دارد، دبيرخانه موظف است در
صورت تقاضاي هريك از دول عضو، ترتيبات لازم را براي تأمين كمك
فني و راهنمائي براي تهيه و طرح قوانين ملي مربوط فراهم نمايد. از ديگر
وظايف شايان ذكر، تنظيم و اجراي برنامه هاي كارآموزي در زمينه هاي
مربوط به اجراي كنوانسيون و پروتكل هاي آن است. 24
با وجود جو نامساعد حاكم در منطقه، اين سازمان توانسته است در
طول سالهاي اخير نقش مؤثري در جمع آوري اطلاعات اساسي دربارة
محيط زيست منطقه داشته باشد. تاكنون با كمك برنامة محيط زيست ملل
متحد و برخي از مؤسسات تخصصي آن، سازمان مطالعاتي به منظور ارزيابي
منشأ و ميزان آلودگي و اثرات آن در منطقه انجام داده است. 25
مع هذا بايد اذعان داشت كه كماكان سازمان و كشورهاي عضو در
مواردي با نقصان اطلاعات اساسي مواجه هستند.
قسمت دوم
تعهدات دولتها
در چهارچوب پروتكل هاي ضميمة كنوانسيون
هدف از تنظيم و تصويب پروتكل هاي ضميمه، همكاري گسترده تر
در زمينة حمايت از محيط زيست دريائي در برابر آلودگي از طريق اتخاذ
تدابيري معين و مشخص در جهت اجر اي تعهدات كلي است كه دولتها در
24 . مواد 16 18 كنوانسيون.
25 . از جمله:
- Dust Eallout in the Northern part of the ROPME Sea Area ROPME/GC-5/005-1987.
- Waste Water Discharges Froit Domestic Sources to the ROPME Sea Area Report
Kuwait – 1987.
مجلة حقوقي / شمارة يازدهم _ 18
چارچوب كنوانسيون كويت پذيرفته اند. به همين علت ارتباط تنگاتنگي كه
بين كنوانسيون كويت و پروتكل هاي آن وجود دارد، پروتكل همكاري
منطقه اي براي مبارزه با آلودگي ناشي از نفت و ساير مواد مضر در موارد
اضطراري كه همزمان با كنوانسيون تصويب و امضاء شده است، جزء
لاينفك كنو انسيون محسوب مي شود و تنها دولتهاي عضو كنوانسيون
مي توانند به پروتكل راجع به آلودگي دريائي ناشي از اكتشاف و استخراج
فلات قاره ملحق شوند.
بطوركلي شمول جغرافيائي پروتكل ها همان محدودة دريائي است كه
در مادة 2 كنوانسيون كويت تعريف شده است . مع هذا دولتهاي عضو
پروتكل همكاري منطقه اي در موارد اضطراري مي توانند در صورت تمايل،
از لحاظ مقابله با موارد اضطراري در دريا بنادر، خورها، خليج هاي كوچك
و مرداب هاي خود را جزء منطقه دريائي محسوب نمايند. 26
منطقه اي كه پروتك ل مربوط به فلات قاره در آن قابل اجرا است
دربرگيرندة ك لية قسمت هاي فلات قاره هر دولت متعاهد است كه در داخل
و يا مجاورت منطقة دريائي قرار گرفته است . بدين ترتيب، پروتكل مذكور
شامل درياي سرزميني و به طريق اولي آبهاي داخلي كشورها نمي شود. با
در نظر گرفتن اين واقعيت كه تعداد قابل ملاحظه اي از سكوهاي نفتي در
درياي مرزي كشورها قرار گرفته است اين محدوديت جغرافيائي قابل
توجيه نيست، مضافا اينكه دولتهاي عضو كنوانسيون كويت خود را متعهد
نموده بودند كه كلية اقدامات لازم را براي جلوگيري و كاستن از آلودگي
ناشي از عمليات اكتشاف و استخراج نه تنها در فلات قاره بلكه در بستر و
زير درياي مرزي معمول دارند. 27 در عوض، منطقة پروتكل شامل آن قسمت
26 . مادة 4 پروتكل موارد اضطراري.
27 . مادة 7 كنوانسيون.
19 _ حمايت و توسعة محيط زيست دريايي ...
از فلات قارة دولتهاي عضو كه در مجاورت منطقة دريائي كنوانسيون
قرار گرفته نيز خواهد شد . گستردگي فلات قاره عمان در اقيانوس هند كه
در ماوراي منطقة دريائي كنوانسيون كويت ادامه دارد، ايجاب مي كرد كه
چنين ترتيبي در پروتكل پيش بيني شود.
الف
تعهدات دولت در چارچوب پروتكل همكاري منطقه اي براي مبارزه با
آلودگي ناشي از نفت و ساير مواد مضر در موارد اضطراري
مقصود از مورد اضطراري در د ريا هر نوع آسيب، رويداد، واقعه ي ا
وضعيتي است كه منجر به آلودگي مهم يا تهديد قريب الوقوع به آلودگي
مهم در زيست دريائي بوسيلة مواد نفتي گردد و نيز شامل ساير حو ادثي كه
براي كشتي ها منجمله نفتك شها رخ دهد و فورا نهاي ناشي از فعاليت هاي
حفاري و توليد نفت، وجود نفت و ساير مواد مضر در آب ناشي از نقص
تأسيسات صنعتي خواهد بود.
تجربه نشان د اده است كه براي مقابله با چنين مواردي نيرو و
تجهيزات زيادي بكار گرفته شود كه احتمالاً هيچ يك از دولتهاي منطقه
نمي تواند به تنهائي آن را فراهم نمايد . به همين جهت، همكاري بين دولتها
ترجيحاً در چ ارچوب مركز كمك هاي متقابل موارد اضطراري، امري
ضروري به نظر مي رسد.
مجلة حقوقي / شمارة يازدهم _ 20
1. اقدامات دولت براي مقابله با موارد اضطراري
براي مقابل با موارد اضطراري آلودگي به صورت كامل و جامع،
دولتهاي عضو پروتكل متعهد مي شوند كه تدابير لازم را در سطح ملي و
منطقه اي اتخاذ نمايند.
اولين و مهمترين اقدام دولتها در جهت تقويت بنية خود براي
روياروئي با آلودگي در موارد اضطراري خواهد بود . بدين منظور دولتها
كوشش خواهند كرد نيروي انساني كارآمد و تجهيزات لازم از جمله
هواپيما و كشتي در اختيار داشته باشند و با تنظيم طرح هائي نحوة انجام
عمليات و استفاده از اين امكانات را مشخص نمايند . تاكنون هفت دولت
مبادرت به اتخاذ چنين طرح هائي نموده اند. 28
ترديدي نيست كه سرعت عمل در روياروئي با موارد اضطراري و
همكاري بين دولتها عوامل تعيين كننده اي در مهار كردن منبع آلودگي
به شمارمي رود. براي اينكه وجود هر نوع مورد اضطراري در اسرع وقت
به اطلاع مراجع ذي صلاح دولتها و مرك ز كمك هاي متقابل برسد، دول عضو
پروتكل از فرماندهان كشتي ها، خلبانان هواپيماها و مسئولان سكوهائي كه
در حوزة عمل آنان قرار دارد، خواهند خواست كه اين موارد را گزارش
كنند و به محض دريافت گزارش، دولتها موظف خواهند بود مراتب را به
ديگر دول متعاهد و دول صاحب پرچم كشتي كه در مورد اضطراري
درگير است، اطلاع دهند. 29
دولتهائي كه نتوانند به علت كم بود امكانات به تنهائي با آلودگي
مقابله كنند، مي توانند از ديگر دولتها تقاضاي كمك نمايند . اين دولتها
نهايت سعي خود را براي كمك در حد امكانات و توانائي خود مبذول
28 . ماده 2 پروتكل موارد اضطراري.
29 . مادة 7 پروتكل موارد اضطراري.
21 _ حمايت و توسعة محيط زيست دريايي ...
خواهند داشت . بدين ترتيب، در اين خصوص پروتكل حقي براي دولتها
ايجاد نمي كند و هريك از دولتها مجاز خواهند بود كه با درنظر گرفتن
امكانات موجود و احتمالاً ديگر شرايط، به درخواست هاي رسيده پاسخ
مناسب بدهند . مع هذا بايد اذعان داشت كه در عمل بسختي دولتي مي تواند
در شرايط اضطراري از مساعدت به ديگر دولتهاي منطقه خودداري نمايد و
از همكاري در جهت دفع خطري كه مي تواند در نهايت منافع خود او را نيز
تهديد كند، خودداري ورزد . در پروتكل آمده است كه كمك مذكور
امكان دارد شامل اعزام پرسنل، مواد و تجهيزات براي دفع مواد آلوده كننده
كه جمع آوري شده و همچنين تسهيل در امر انتقال پرسنل و تجهيزات به
داخل و يا خارج از سرزمين هر دولت متعاهد و يا عبور از آن باشد. 30
2. مركز كمك هاي متقابل موارد اضطراري در دريا
31 كه « ميمك » مركز كمكهاي متقابل موارد اضطراري در دريا و يا
علامت اختصاري آن به انگليسي است، براساس قطعنامه اي كه توسط
كنفرانس نمايندگان تام الاختيار كويت صادر شد، در منامه پايتخت بحرين
استقرار يافت و از سال 1983 فعاليت خود را آغاز كرد . اين مركز يكي از
اركان سازمان منطقه اي براي حمايت از محيط زيست دريائي محسوب
مي شود، ولي ماهيت فعاليت مركز ايجاب مي كند كه از حداكثر آزادي
عمل نسبت به سازمان برخوردار باشد . به همين علت، دبير مركز از
اختيارات لازم براي روياروئي سريع و مؤثر در برابر موارد اضطراري
برخوردار است.
30 . مادة 2 پروتكل موارد اضطراري.
31. MEMAC.
مجلة حقوقي / شمارة يازدهم _ 22
هدف اصلي از تأسيس مركز، تقويت بنية دولتها و تسهيل همكاري
بين آنها به منظور مبارزه با آلودگي در موارد اضطراري است . در اين راستا
و در صورت تقاضاي دولتها، مركز موظف خواهد بود آنها را در تهية
طرح هاي مقابله با موارد اضطراري، برقراري روش هائي كه بتوان طبق آن
به توانائي دولتها در مقابل با آلودگي افزود و همچنين تقويت و توسعة
برنامه هاي كارآموزي كمك نمايد . 32 در اين خصوص عملكرد مركز مثبت
بوده و تاكنون بيش از 200 كارآموز در برنامه هاي آموزشي و سمينارهائي
كه توسط مركز در زمينه هاي مختلف مبارزه با آلودگي تشكيل شده است،
شركت كرده اند. 33
دولتهاي عضو پروتكل به نوبة خود مو ظف خواهند بود مركز را در
گردآوري و توزيع اطلاعات مربوط به موضوعات مندرج در پروتكل يا ري
دهند. بدين منظور، دولتها اطلا عات مربوط به روش هاي مقابله با موارد
اضطراري، تحقيقات مربوط به زمينه هاي مذكور و همچنين نتايج و تحولات
آن را در اختيار مركز و دولت متعاهد قر ار خواهند داد. ضمناً در صورت
وقوع هر نوع مورد اضطراري، دولتهاي درگير سريعاً امر را به اطلاع مركز
خواهند رسانيد . نظر به اهميت اطلاعات و ضرورت مبادلة آن در اسرع
وقت، پروتكل پيش بيني مي كند از جملة وظايف مركز، ايجاد و حفظ يك
سيستم مخابرات و اطلاعات مناسب با نيازهاي دول متعاهدو مركز خواهد
بود. 34
محتمل است كه در آينده مركز رأساً در امور مربوط به روياروئي با
موارد اضطراري مداخله كند . در جريان كارهاي مقدماتي كه به تشكيل
كنفرانس كويت انجاميد، آن دسته از دولتها كه فاقد نيروي انساني كارآمد
32 . مادة 3 پروتكل موارد اضطراري.
33. In Depth, op. cit., p.5.
34 . مادة 3 پروتكل موارد اضطراري.
23 _ حمايت و توسعة محيط زيست دريايي ...
و تجهيزات لازم براي مقابله با موارد اضطراري بودند، اصرار داشتند كه
چنين مسئوليتي به مركز داده شود . در پروتكل آمده است كه يكي از
هدفهاي بعدي مركز، امكان اقدام به عمليات مبارزه با آلودگي خواهد بود .
پيش بيني شده است كه شورا مي تواند پس از ارزيابي فعاليت هاي مركز و
باتوجه به منابع مالي موجود، چنين اختياري را به مركز بدهد. 35
ب
پروتكل راجع به آلودگي دريائي
ناشي از اكتشاف و استخراج از فلات قاره
در مقايسه با ديگر منابع آلودگي، جامعة بين المللي توجه كمتري
نسبت به آلودگي ناشي از اكتشاف و استخراج منابع فلات قاره مبذول
داشته و تاكنون كنوانسيو ني در اين خصوص تنظيم نشد ه است و صرفاً
برخي از كنوانسيو نهاي جهان شمول و منطقه اي كه به ديگر منابع آلودگي
اختصاص داده شده حاوي مقررات كلي در زمينة آلودگي ناشي از اكتشاف
و استخراج منابع فلات قاره است . براي جبران اين كمبود، در سال 1977
گروه كارشناسان برنامة مح يط زيست ملل متحد تصميم گرفت كه اين
موضوع را در اولويت قرار دهد . حاصل فعا ليت اين گروه، تكوين 42 اصل
است كه بايد ناظر بر اقدامات دولتها در جهت جلوگيري و كاهش از
آلودگي ناشي از عمليات اكتشاف و استخراج از فلات قاره باشد . 36 مادة
208 ملل متحد در مورد حقوق درياها نيز اصولي كلي را در اين زمينه
مشخص مي كند. پروتكلي كه اخير اً توسط دولتهاي عضو كنوانسيون كويت
35 . مادة 3 پروتكل موارد اضطراري.
36. UNEP/WG.14.
مجلة حقوقي / شمارة يازدهم _ 24
به امضاء رسيده است اين اصول را در مدنظر داشته و براي اولين بار
مقررات جامع و كاملي براي جلوگيري از بروز حوادث و محدود كردن
آلودگي ناشي از تخليه مواد مضر در دريا در حين عمليات كاوش و
بهره برداري از منابع فلات قاره وضع مي نمايد.
1. اقدامات تأميني دولتها در جهت جلوگيري از آلودگي
قبل از صدور پروانه براي هرگونه عمليات دريائي كه ممكن است
موجب بروز خطرات قابل ملاحظه آلودگي در منطقه شود، دولتهاي عضو
پروتكل درخواست خواهند نمود كه اثرات بالقوه ناشي از اين عمليات بر
محيط زيست مورد ارزيابي قرار گيرد . دولتها موظف خواهند بود خلاصه اي
از نتايج اين ارزيابي را، در صورتي كه افشاي اطلاعات مندرج در آن به
براي اظهارنظر كلية « راپمي » امنيت ملي كشورشان لطمه نزند، از طريق
دولتهاي عضو ارسا ل دارند . قبل از صدور مجوز اكتشاف و يا بهره برداري
براساس ارزيابي هاي انجام شده، دولت ذي نفع راهنما ئيهاي كلي كه قرار
است در اين خصوص توسط سازمان منطقه اي براي حمايت از محيط زيست
دريائي تهيه شود و همچنين نظريات ديگر دولتها را مدنظر قرار خواهد داد .
هرگاه دول تي ارزيابي را به دلايل ي لازم نداند، متصدي عمليات ، هيئت
مستقلي را مأمور بررسي محيط زيست دريائي و زندگي آبزيان خواهند
نمود. 37
دولت متعاهد قبل ازشروع عمليات بايد مراقبت نمايد كه محل
استقرر تأسيسات به نحوي انتخاب شود كه هيچ گونه مانع غيرموجهي براي
ديگر فعاليت هاي قانوني كه در دريا انجام مي گيرد، ايجاد نكند . 38 به منظور
37 . مادة 4 پروتكل به فلات قاره.
38 . مادة 5 پروتكل مربوط به فلات قاره.
25 _ حمايت و توسعة محيط زيست دريايي ...
جلوگيري از هرگونه حادثه و ايمني عم ليات، دولتهاي متعاهد مقرر خواهند
داشت كه كلية اقدامات لازم معمول گردد . از جمله اقداماتي كه قبل از
شروع عمليات بايد مدنظر قرار گيرد، انتخاب تكنولوژي مورد استفاده
توسط كارگزار است. دبيرخانة سازمان منطقه اي براي حمايت از
محيط زيست دريائي، ارتباط مستقيمي بين تكنولوژي و ايمني عمليات
برقرار نموده بود و در طرح پروتكل پيشنهادي از دولتها خواسته شده بود
كه با استفاده از بهترين تكنولوژي موجود در بازار، ايمني عمليات را
تضمين كنند و از موارد تصادفي آلودگي بكاهند . تعدادي از هيئت هاي
نمايندگي با قيد اين عبارت مخالفت نموده، بر اين عقيده بودند كه چنين
شرطي منجر به افزايش هزينه هاي اكتشاف و بهره برداري خواهد شد و در
نهايت، توسعة اقتصادي كشورها را مختل خواهد كرد . سرانجام مقرر
شدبراي دس تيابي به اجماع از دولته ا خواسته شود كه بهترين تكنولوژي
موجود و قابل توجيه به لحاظ اقتصادي را مد نظر داشته باشند. 39
هريك از دول متعاهد كلية تدابير عملي را بكار خواهند برد تا
اطمينان حاصل كنند كه تأسيسات از لحاظ ايمني مورد تأييد است و وسايل
و ابزارهاي مورد اس تفاده، بويژه فوران گيرها و ساير وسايل ايمني، در
شرايط مطلوب كار قرار دارد و متناوباً مورد آزمايش قرار مي گيرد .
به منظور جلوگيري از برخورد كشتي ها تأسيسات دريائي بايد در بالاي سطح
آب قرار گرفته و طبق روية كشتيراني بين المللي به چراغ و ساير ابزار
اعلام خطر مج هز باشد . متصديان تأسيسات دريائي موظف خواهند بود قبل
از شروع عمليات يك طرح اضطراري جهت مقابله با هرگونه حادثه آماده
كنند و آن را به تأييد مقام ذي صلاح دولتي كه در حوزه صلاحيتش فعاليت
39 . مادة 2 پروتكل مربوط به فلات قاره.
مجلة حقوقي / شمارة يازدهم _ 26
مي كنند برسانند . به كلية افراد شاغل در اين تأسيسات بايد براساس اين
طرح ها آموزش لازم براي مقابله با موارد اضطراري داده شود. 40
جمع آوري تأسيسات بعد از خاتمه عمليات بهره برداري امري الزامي نيست
و صرفاً در مواردي كه ايمني دريانوردي و منافع ماهيگيري ايجاب كند،
دولت متعاهد تصميم به برداشتن قسمتي و يا تمامي تأسيسات خواهد
گرفت. در اين خ صوص، پروتكل از مادة 60 كنوانسيون 1982 حقوق
درياها پيروي كرده است . قرار است سازمان منطقه اي براي حمايت از
محيط زيست دريائي، راهنماي كلي در اين مورد تهيه كند تا مبناي عملكرد
دولتها قرار گيرد . ضمنا دولتهاي عضو پروتكل خواهند كوشيد در مناطقي
كه داراي منافع مش تركي در امر ماهيگيري هستند، روش مشتركي را در
زمينة جمع آوري تأسيسات مورد تصويب قرار دهند . 41 با درنظر گرفتن اين
واقعيت كه در آينده نزديك اغلب تأسيسات نفتي خليج فارس فرسوده
مي شود، همكاري بين دولتها ضروري به نظر مي رسد.
2. مقررات مربوط به دفع ضايعات سكوهاي حفاري
پروتكل بين ضايعات عملياتي و زباله هاي معمولي قائل به تفكيك
است.
ضايعات عملياتي شامل پس آب حاصل از قسمت ماشينها و تخليه
ناشي از عمليات حفاري است . در هر دو مورد، اين ضايعات به ميزان
متفاوتي آغشته به نفت مي باشد و به همين دليل براي محيط زيست دريائي
زيان آور است.
40 . پروتكل مربوط به فلات قاره.
41 . پروتكل مربوط به فلات قاره.
27 _ حمايت و توسعة محيط زيست دريايي ...
در آن قسمت از م نطقه پروتكلي كه منطقه ويژه و در برگيرندة خليج
فارس است به علت كثرت سكوهاي نفتي و آسيب پذيري منطقه هيچ نوع
پس آب به دريا تخليه نخواهد شد مگر اينكه ميزان نفت موجود در آن،
بدون اينكه رقيق شده باشد، از 15 ميلي گرم در ليتر تجاوز ننمايد.
در صورت تخليه ضايعات ناشي ازعمليات حفاري در منطقه
پروتكل، مجاز شناخته خواهد شد كه در حالت رقيق نشده ميزان آلودگي
نفتي بيش از 40 ميلي گرم در ليتر به صورت متوسط در هرماه تقويمي و در
هيچ زماني بيشتر از 100 ميلي گرم در ليتر نباشد . خروجي تخلية پس آب و
فاضلاب هاي ناشي از عمليات حفاري تا حد ممكن زير سطح آب دريا انجام
خواهد گرفت. 42
تخلية ضايعات ناشي از فعاليت هائي كه در روي سكوها انجام
مي گيرد تابع مقررات بسيار دست و پاگيري است . با الهام از كنوانسيون
لندن 1972 دربارة آلودگي ناشي از تخلية مواد زائد به دريا پرو تكل دفع
برخي از مواد ديرپا و خطرناك براي محيط زيست و ديگر استفاده هاي
خطرناك و مضر براي دريا را كاملاً منع مي كند. اين مواد عبارتند از مواد
پلاستيكي و كلية زباله هاي ديگر شامل مواد كاغذي، تكه هاي پارچه،
شيشه، فلزات، بطري، ظروف يكبار مصرف، پوشال و ديگر مواد بسته بندي.
دفع مواد زائد غذائي در فاصله كمتر از 12 ميل دريائي از نزديكترين
خشكي منع شده است و فاضلاب تأسيساتي كه ده نفر يا بيشتر در آن
فعاليت دارند، در منطقة مورد اشاره در پروتكل تخليه نخواهد شد . تدابيري
براي تخليه فاضلاب اينگونه تأسيسات در پروتكل پيش بيني شده است، از
جمله ايجاد تسهيلاتي در نوار ساحلي به منظور دريافت فضولات. 43
42 . مادة 9 پروتكل مربوط به فلات قاره.
43 . مادة 10 پروتكل مربوط به فلات قاره.
مجلة حقوقي / شمارة يازدهم _ 28
بعد از گذشت بيش از ده سال از تصويب طرح عملياتي براي
حمايت و توسعة محيط زيست دريائي خليج فارس و درياي عمان و
لازم الاجراء شدن كنوانسيون منطقه اي كويت براي همكاري دربارة حمايت
از محيط زيست دريائي در برابر آلودگي جا دارد كه فعاليت دولتهاي منطقه
در امر حراست از محيط زيست مورد ارزيابي قرار گيرد.
سال گذشته سازمان منطقه اي براي حمايت از محيط زيست دريائي،
گروهي از كارشناسان دول عضو را مأمور نمود كه به اين امر مهم بپردازند .
بطوركلي كارشناسان بر اين عقيده هستند كه در بيشتر موارد، دولتها
نتوانسته اند به علت بلندپروازي تنظيم كنندگان طرح عملياتي، به اهداف تعيين
شده دست يابند . در مواردي، ارزيابي محيط زيست به علت نقصان اطلاعات
اساسي دربارة هواشناسي و منابع منطقه، هنوز مراحل اوليه را طي مي كند. در
مواردي نيز مطالعات دولتها به علت عدم هماهنگي در سطح منطقه تاحدي
بلااستفاده است. 44 بي ترديد جنگ هشت سالة ايران و عراق كه در گزارش
كارشناسان سازمان منطقه اي مذكور مستقيماً به آن اشاره نشده از جملة
موانع اصلي گسترش همكاري بين دولتهاي منطقه در جهت نيل به اهداف
كنوانسيون بوده است.
در طول جنگ، حمله به نفتكش ها و بخصوص بمباران سكوهاي نفتي
ايران توسط عراق و ايالات متحدة امريكاآلودگي هاي گسترده اي را به
دنبال داشت و صدمات جبران ناپذيري به آبزيان خليج فارس وارد نمود .
اقدامات سازمان منطقه اي ياد شده در جهت مهاركردن فور ان نفت و اجراي
مفاد پروتكل به آلودگي در موارد اضطراري بي نتيجه ماند و دبير اجرائي
44. In Depth op. cit.
29 _ حمايت و توسعة محيط زيست دريايي ...
سازمان نيز اذعان داشت كه سازمان مذكور براي روياروئي با چنين موارد
آمادگي ندارد. 45
در حال حاضر، مينهاي رها شده و نشت احتمالي محمولات خطرناك
كشتي هاي غرق شده در طول ج نگ ممكن اس ت خطرات مهمي براي
محيط زيست دريائي و كشتيراني بوجود آورد . به منظور تنظيم برنامة
شناسائي و پاكسازي منطقه از زباله هاي باقيمانده از جنگ و تدوين يك
طرح زمان بندي شدة عملياتي، دولت كويت خواستار تشكيل اجلاس
فوق العادة شوراي سازمان منطقه اي براي حمايت از محيط زي ست دريائي
شد. در اين اجلاس كه در تاريخ نهم و دهم آبان ماه 1367 تشكيل شد،
دولت كويت پيشنهاد كرد كه به عنوان اولين قدم، آبهاي سرزميني و
بين المللي منطقة دريائي كنوانسيون كويت بازرسي شود و موانع مختلف
مورد شناسائي قرار گيرد و در مرحلة بعدي، طرح عملياتي براي تقليل و
كاهش اين موانع از طريق هماهنگي با سازمان هاي منطقه اي و بين المللي و
كشورهائي كه ذي نفع در مسئله امنيت دريانوردي هستند تهيه شوند . ضمناً
براي اجراي هرچه سريع تر اين برنامه دولت كويت پيشنهاد نمود كه كميتة
عالي هماهنگ ي توسط دولتهاي عضو سازمان فوق الذكر كه داراي تخصص
در اينگونه فعاليت ها هس تند تشكيل گردد و از كلية سازما نهاي ذي ربط
جهت تهيه و تأمين كلية اطلاعات درخصوص موقعيت زباله هاي باقيمانده از
جنگ و عواقب بالقوة آن دعوت شود. 46 درخصوص مينها بايد متذكر شد
كه حقوق بين الملل، دولتها را موظف مي كند كه بعد از خاتمة مخاصمة
فعال، موقعيت مينها را به اطلاع ديگر دول تها برسانند . در رأي مربوط به
به سال 1949 ، ديوان بين المللي دادگستري اعلام داشت كه « تنگة كرفو »
45. “La Sirecne” n= 23 Mars 1984 p 29-30.
46. Proposal on Surveillance, Ecological Assessement and Clearance of War-Related Pollution,
Objects, and Wrecks in the Sea Area ROPME/CM-ES. ¾ Annex V.
مجلة حقوقي / شمارة يازدهم _ 30
آلباني مي بايستي براساس ملاحظات انسان دوستانه، مين گذاري آبهاي
سرزميني خود را به اطلاع ديگران مي رساند. بخش محيط زيست ملل متحد
نيز به سال 1977 در گزارشي كه باقيمانده هاي جنگي اختصاص داده شود
بود، از دولتها خواست كه هرگونه اطلاعاتي را كه درخصوص موقعيت
مينها در اختيار دارند به اين بخش منتقل كنند. 47
اجلاس فوق العادة شوراي سازمان منطقه اي براي حمايت از محيط
زيست دريا ئي از دولتهاي عضو خواست كه حداكثر ظرف شش ماه موقعيت
مينها و كشتي هاي غرق شده را به اطلاع سازمان مذكور برسانند . اطلاعات
مفيدي توسط دولتهاي عضو و برخي از مؤسسات كه در طول جنگ به
كشتي هاي آسيب ديده كمك مي كردند، در اختيار سازمان قرار گرفته
است و جلسه اي نيز با حضور كارشناسان دولتهاي عضو به منظور بررسي اين
اطلاعات در تاريخ 2 و 3 ژوئيه 1989 در كويت تشكيل شد . 48 چنين به نظر
مي رسد كه محمولة اغلب كشتي هاي غرق شده كه تاكنون شناسائي شده
است، براي محيط زيست دريائي خطرناك نيست.
از هم اكنون برخي از دولتهاي منطقه آمادگي خود را براي
جمع آوري زباله هاي باقيمانده از جنگ اعلام نموده اند و بايد اميدوار بود كه
با برقراري صلح بين ايران و عراق، دولتهاي عضو كنوانسيون بتوانند با
همكاري يكديگر مبادرت به پاكسازي خليج فارس بنمايند.
47. A/32/187 27 July 1977.
48. ROPME/CM-ES 3.3/3. 3 July 1989.__