رویدادهای اخیر در جزیره ابوموسی
مرکز پژوهش های خاورمیانه و خاور نزدیک لندن
شورای عالی امارات متحده عربی در 12 می برای بحث در مساله جزیره ابوموسی تشکیل جلسه داد و در پایان آن توافق شد که تعهدات هریک از اعضاء اتحادیه پیش از 1971 به منزله تعهدات اتحادیه بطورکلی محسوب میگردد. پیش از اجلاس یادشده ٬ نماینده ای از سوی امارات عربی در دیدار از تهران پیشنهاد کرده بود تا کمیسیون مشترکی از نمایندگان دو کشور برای بررسی موضوع تشکیل گردد ٬ ولی مقامات ایرانی با این استدلال که چیزی به نام "موضوع ابوموسی" وجود ندارد پیشنهاد را رد کردند.(3)
مجددا در 24 اوت گزارش شد که مقامات ایرانی از صدور اجازه ورود به ابوموسی به گروهی بیش از یکصد نفر از ملیتهای مختلف (عمدتا مصری) که برخی از آنها در ماه آوریل نیز از ورود به جزیره منع شده بودند خودداری ورزیدند.(4) منابع ایرانی روشن ساختند که دلیل اقدام آنان این بود که ((در ماههای اخیر فعالیهای مشکوکی در بخش عرب جزیره ابوموسی مشاهده شده)) یعنی بخش تحت کنترل شارجه ٬ که تعدادی افراد از کشورهای ثالث ٬ از جمله دولتهای غربی را در بر میگرفت:
ناظران بر این عقیده اند که ماموران و عوامل ایران از مدتها پیش رفت و آمد خارجی ها به جزیره را تحت نظر داشتند. بر اساس گزارشهای منابع نظامی در تهران ٬ امارات متحده عربی بدون اجازه حکومت ایران مشغول ساختمان بناهای جدید در بخش غیر نظامی جزیره بودند.بنظر می رسد که قرار است با توافق برخی کشورهای عرب ٬ تعدادی از عربان غیر بومی در جزیره سکونت داده شوند... بیشترین نگرانی ایران زمان پیش آمد که وزیران خارجه شورای همکاری خلیج فارس در پایان اجلاس خود در جده اعلام کردند که امارات متحده عربی را در بازپس گیری حاکمیت بر سه جزیره متعلق به ایران حمایت خواهند کرد.(5)
رئیس جمهور وقت ایران آیت الله رفسنجانی در نماز جمعه 18 سپتامبر 1992 اعلام نمود که مقامات ایرانی تعدادی از اتباع کشورهای ثالث را که مسلح بودند و قصد ورود غیر قانونی به جزیره ابوموسی را داشتند بازداشت نموده و یکی از آنان از اتباع هلند در تهران زندانی می باشد. وی افزود :
سیاست ایران در خلیج فارس دشمن سازی و درگیری نیست بلکه دفاع از تمامیت سرزمینی خود است و ما در راستای یادشده بگونه ای جدی عمل خواهیم کرد.(6)
ایران در نوامبر 1971 از طریق وزیر خارجه بریتانیا به شارجه هشدار داده بود که هر اقدامی را که برای حفظ امنیت جزیره و یا نیروهای ایران در آنجا ضروری تشخیص بدهد به اجرا در خواهد آورد. وزارت خارجه بریتانیا هشدار یادشده را به حاکم شارجه انتقال داد و عدم پاسخ به آنرا به منزله پذیرش قلمداد نمود.
امارات عربی متحده بدون اینکه رسما اتهام های جدی ایران مبنی بر تخلف از روح و مفاد یادداشت تفاهم 1971 را رد کند ٬ ایران را متهم ساخت که مانع از ورود اتباع امارات به ابوموسی می شود و از آنان روادید میخواهد ٬ با احداث جاده و فرودگاه به تدریج در جزیره تجاوز خود را گسترش میدهد و قصد توسه حضور نظامی خود در آنجا و خلاصه اشغال جزیره را دارد.(7)
روزنامه تایمز در تفسیری بر رخداد ابوموسی مدعی شد که تهران به طور یکجانبه بده بستان (یادداشت تفاهم) را به کناری نهاده و بسیاری از ناظران در غرب را متقاعد ساخت که ایران در تدارک بهره گیری از جزیره در مسیر کشتیرانی ترابری نیمی از نفت جهان به عنوان پایگاه سه زیر دریایی است که در حال خریداری آنها از روسیه می باشد.روزنامه یادشده به تکرار اتهام مطرح شده در ابوظبی و قاهره پرداخت مبنی بر اینکه ایران مدعی حاکمیت کامل بر کل جزیره شده است.(8)
تهران کلیه اتهامهای یادشده را مردود دانست و برای یافتن راههای مسالمت آمیز خاتمه مساله نمایندگانی به ابوظبی اعزام داشت.گزارشهای تایید نشده ای وجود دارد مبنی بر اینکه ایران و شارجه در تدارک تایید دوباره اصل یادداشت تفاهم 1971 در تمامیت آن بودند ولی گفتگوها با مداخله رهبران عربی امارات متحده عربی متوقف گردید و وزیر خارجه امارات به گونه ای غیر قابل انتظار تصمیم گرفت هرگونه توافق در مورد ابوموسی رارا به درخواست بازگردادن جزایر تنب و ابوموسی به حاکمیت امارات پیوند دهد.(9)
طبق گزارشها شیخ زایدبن سلطان آل نهیان رئیس امارات متحده عربی در سپتامبر 92 در لندن اشاره کرد که حکومت امارات در صدد ارجاع منازعه جزایر سه گانه به داوری بین المللی است.مبارزه رسانه ای تشدید گردید و حکومت امارات در اکتبر 92 اقدام به توزیع بیانیه اعلام مواضع در بین نمایندگان دولتهای عضو ملل متحد نمود که در آن به زعم خود به روشنگری حقایق تاریخی مربوط به جزایر پرداخته بود.
در نوامبر 1992 هنگامیکه ثابت شد خواستاران دیدار از جزیره ابوموسی آموزگاران و خانواده های آنان هستند که برای آزمونهای مدرسه به آنجا می روند ٬ ایران اجازه داد وارد شوند.طبق گزارشها ٬ وزیر خارجه ایران رخداد جزیره ابوموسی را به تشخیص نادرست مقامات رده پایین ایران نسبت داد.(10)
پس از اینکه مقامات ایران ورود معلمان عرب را پذیرفت ٬ در اواخر سال 1992 عوامل دیگری نیز به کاهش تنش میان دو طرف یاری رساند که عبارت بود از درگیری مرزی میان قطر و عربستان سعودی ٬ تبادل نظر دوستانه میان دانشگاهیان ایرانی و عرب در میزگردی در لندن در تاریخ 18 نوامبر و شکست جورج بوش (مدافع ادعای اماراتی ها) درانتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا.ولی در اواخر دسامبر در بیانه پایانی سیزدهمین اجلاس سران شورای همکاری خلیج (فارس) در ابوظبی از ایران خواسته شد ((به اشغال جزایر تنب کوچک و بزرگ که به امارات عربی متحده تعلق دارد خاتمه بخشد.)) (11)
ایران در برابر این حمله بی پرده نسبت به ترتیبات مورد توافق میان ایران و بریتانیا از سوی امارات در 21 سال پیش از آن ٬ به شدت واکنش نشان داد و رئیس جمهور رفسنجانی در 25 دسامبر در اظهاراتی ٬ ضمن یکسره بی اعتبار خواندن ادعا به شورای همکاری هشدار داد که برای رسیدن به جزایر ایران باید از دریای خون گذشت (12). با این وجود شورای همکاری با تکرار ادعاها در اجلاسهای پسین خود موجب ادامه منازعه میان ایران و امارات عربی متحده گردید. از جمله در اجلاس 5 ژوئن 1994 وزیران خارجه شورای همکاری در عربستان سعودی ٬ که در آن از عدم پذیرش ایران به تخلیه جزایر ابراز تاسف شده بود.در فضای پرتنش روابط درونی عربها در شبه جزیره عربستان در سال 1994 و 1995 ٬ شیخ زاید رئیس امارات متحده عربی در ژانویه 1995 تاکید نمود که کشورش از انجام مذاکره با ایران در موضوع جزایر استقبال می نماید.(13)
1- Foreign Broadcast Information Service, FBIS – NES – 92 – 076, 20.4.1992.
2- Ibid.
3- Echo of iran 40 (5,52), London, 13.5.1992, p.9, quoting Abrar, 13.5.1992
4- BBC Persian Service, News Bulletin, 25.8.1992
5- Echo of Iran 30 (8/9, 55/56), London Aug./ Sept. 1992/pp. 3.4.
6- Ibid
7- Hasan Al-Alkim et al. op.cit, p.32.
8- The Times, 22.9. 1992, p.11.
9- Press release, Embassy of the UAE, London, October 1992
10- Iran Focus, November 1992.
11- Summsry of World Broadcasts: the Middle East ME/1573/A/7,29.12.1992
12- Middle East Economic Survey, C3, 11.1.1993
13- Echo of Iran 42 (82), January 1995
بن مایه ها
در آوریل 1992 گزارش شد که مقامات ایرانی از ورود گروهی غیر اتباع شارجه به جزیره ابوموسی جلوگیری کرده است.آنان کارگران و کاردانان پاکستانی ٬ هندی ٬ فلیپینی و آموزگاران مصری بودند.ایران اخراج اتباع امارات متحده عربی را از سوی مقامات خود در ابوموسی منکر گردید و نماینده دائم آن در ملل متحد کمال خرازی در همان وقت تائید نمود که کسانی که از ملیت های مختلف در جزیره ساکن نبوده اند... حق اقامت در آنجا را ندارند.(1) این اظهارات از سوی برخی در غرب چنین تفسیرشد که در آینده تنها اتباع شارجه که ارتباط آنها با جزیره مسلم باشد اجازه اقامت در آنجا را خواهند داشت.دکتر ولایتی وزیر خارجه ایران در همان زمان اظهار نمود که یادداشت تفاهم 1971 تنها به اتباع شارجه حق اقامت در جزیره ابوموسی را میدهد.(2) ایران در ماجرای تجزیه بحرین تجربه تغییر بافت بومی جزیره و مهاجرت عربهای شبه جزیره به بحرین را از خاطر نبرده است و شاید این امر قانونی برای جلوگیری از تکرار چنین تجربه ای تلخی صورت گرفته باشد.(مرکز مطالعات)
دکتر پیروز مجتهدزاده