وضعیت حقوقی جزایر سه گانه در خلیج فارس
گرد آورنده :روح الله پورطالب
دانشجوی کارشناسی علوم سیاسی اندیمشک
چو ایران نباشد تن من مباد
تقدیم به تمام کسانی که ایران را دوست دارن و به ایران افتخار می کنند
چكیده :
در خلیج فارس نزدیك به 130 جزیره كوچك و بزرگ وجود دارد كه درباره حاكمیت بر بعضی از آنها بین كشورهای كرانه اش اتفاق نظر وجود دارد . یكی از پرهیاهوترین مسائل مربوط به ادعاهای امارات عربی متحده نسبت به جزایر ایرانی تنب كوچك و بزرگ و ابوموسی می باشد . بدیهی است كه ماهیت چنین ادعایی نمی تواند غیرسیاسی باشد . هر چند كه ادله ست و بی بنیان هم بر آن اظافه می شود برای روشن نمودن حق ایران در ادعاهای یاد شده بررسی جوانب تاریخی و حقوقی مسأله در چهارچوب قواعد و اصول حقوق بین الملل مستند به منابع فرانسوی و انگلیسی می تواند ابزاری برای دفاع از امنیت ، حاكمیت و منافع ملی ایران باشد.
كلید واژه :
خلیج فارس ، جزایر سه گانه ، حقوق بین الملل ، جزیره ، تاریخ خلیج فارس
مقدمه :
پس از وقوع انقلاب اسلامی ایران ، توطئه های امپر یالیسم ، وجوه مختلفی به خود گرفت كه مرحله تجاوز نظامی ، مرحله جنگ مذهبی و مرحله برانگیختن انگیزه های قومی ، از آن جمله است .
طرح مسئله قومیتها در منطقه خلیج فارس به شكل ‹‹ پان ایرانیسم ›› ،« پان عربیسم ›› صورت گرفت و طرح اشغال جزایر ابوموسی و تنب كوچك و بزرگ توسط ایران را در سال 1971 میلادی می توان آخرین توطئه امپر یالیسم در این خصوص دانست .
این جزایر با جمعیت كم در دهانه خلیج فارس و تنگه هرمز قرار دارند و منشأ اختلافات میان
ایران و امارات متحده عربی است . مسائل هم ناظر بر این سه جزیره عبارتند از :
1- اقلیت جمعیت و فقدان تاریخ مكتوب سه جزیره
2- مشخص نبودن وضعیت حقوقی سه جزیره و طرفداری بریتانیا از حاكمیت امارات بر جزایر .
3- مشخص نبودن اسناد و مراودات سیاسی ارائه شده توسط بریتانیا درباره جزایر .
بر این اساس خواستار كنونی به مطالبه در رابطه با بررسی موقعیت جغرافیایی تاریخی خلیج فارس و جزایر سه گانه می پردازم و بعد از آن به بررسی وضعیت جزایر از دیدگاه حقوقی و تاریخی می پردازم.
بیان مسئله
آیا جزایر سه گانه متعلق به ایران است ؟؟
فرضیه
متعلق به ایران است
بخش اول
تاریخچه خلیج فارس
خلیج فارس (یا خلیج پارس ) در امتداد دریای عمان و در میان شبه جزیره عربستان و ایران قرار دارد خلیج فارس بازمانده گودال بزرگی است كه در دوران های گذشتة زمین شناسی ،فشار آتش فشان های فلات ایران وپایداری فلات عربستان در برابر این واكنش هایتكتونیكی ، سبب ایجاد و توسعه پهنا و ژرفای آن شده است .1
خلیج فارس از قدیم الایام به این نام معروف بوده است ، طبق مدارك به دست آمده به ویژه كتیبه ای كه در موقع حفر كانال سوئز از داریوش به دست آمده این خلیج به نام دریای پارس خوانده شده است. مورخان و محققان خارجی دنیای قدیم از آن جمله هرودت ، نئارخوس ، استرابرن ، ك.رلیوس رومی و نیز محققان اسلامی نظیر اصطخری ، مصعودی ، بیرونی ، ابن حوقل ، مقوسی ، مستوفی ، ناصر خسرو در آثار و نوشته های خود از آن به نام خلیج فارس یا دریای پارس یادكرده اند. 2
بطلیموس دو قرن قبل از میلاد این خلیج را به نام پرسیكوس سینوس یاد كرده كه به معنی خلیج فارس است خلیج فارس طبق اسناد موجود از هزاره هفتم قبل از میلاد مورد استفاده تجاری و نظامی ملل دنیای قدیم قرار گرفته است و تمدنهای باستانی بابل ، بین النهرین و ایرانیها و یونانیها و اعراب از موقعیت ممتاز و برجسته آن استفاده كرده اند . در كتاب حدودالعالم به عنوان قدیمی ترین كتاب جغرافیا به زبان فارسی كه حدود هزار سال قبل تألیف شده است
‹‹ خلیج پارس از حد پارس برگیرد با پهنای اندك تا حدود سند ›› . داریوش هخامنشی و اسكندر مقدونی هر كدام با اعزام نماینده ای به خلیج فارس دربارة آن به تحقیق پرداختند ، ساسانیان نیز در سواحل جنوبی نیرو پیاده كردند و یمن و مسقط را به تصرف خود درآوردند. 3
اما پیشینة تاریخی خلیج فارس كه مهمترین آبراه جهان است ، حدود 5 هزار سال پیش از میلاد می رسد در این دوران بنا به مدارك باستان شناختی ، نخستین پیوند بین سرزمینهای گوناگون از طریق این آبراه برقرار شده است .
اما می توان پیشینه تاریخی خلیج فارس را به دو دوره قبل و پس از اسلام تقسیم كرد .
پیش از اسلام :
1- عیلامیان
عیلامی ها مردمانی بودند كه پیش از آغاز تاریخ در دشت های جنوب باختری ایران از شوش(پان شوشیسم ) تا بوشهر سكونت داشته اند و عیلام بر بخشی از ایران اطلاق می شد كه از باختر به رودخانه دجله ، از خاور به بخشی از پارس و از شمال به نزدیكی همدان از جنوب به خلیج فارس محدود می گردید و شوش بزرگترین شهر آن به شمار می آمد. 4
عیلامیان از هزاره 3 پ.م. صدها سال از خلیج فارس به عنوان راه ارتباطی و از بندر بوشهرو جزیره خارك برای حكم رانی بر كرانه ها و جزیرهای خلیج فارس و همچنین بازرگانی با هند باختری و دره نیل استفاده می كردند
2- هخامنش
در آغاز پیدایش حكومت هخامنشیان ، ایرانیان از دریانوردان فینیقی و یونانی استفاده می كردند هخامنشیان كمی پنداشتند نگاهبانی و پاسواری شاهنشاهی ایران بدون چیرگی بر دریا آسان نیسته نیروی دریایی مجهز و پرتوانی در خلیج فارس ایجاد كرده بودند . 5
هنگامی كه هخامنشیان در نیمه قرن ششم پیش از میلاد به تحكیم امپراتوری خویش پرداختند در خلیج فارس برای اولین بار مفهوم ‹‹ دولت ›› شبیه برداشت نوین آن تجربه شد . امپراتوری هخامنشی بخش عمده جهان متمدن آن روزگار از هند در خاور وتا مصر ولیبی در باختر راشامل می شد . 6
داریوش هخامنشی اسكندر مقدونی هر كدام با اعزام نماینده ای به خلیج فارس درباره آن به تحقیق پرداختند . داریوش بزرگ چون به توسعه دریانوردی علاقه داشت پس از گرفتن مصر در سال 517 ق م به كندی آبراهی میان دریای سرخ و دریای مدیترانه فرمان داد . او همزمان باگرفتن هندوستان اسكیلوس دریانورد آزموده یونانی ، كه از خدمتگذارانش بود و همچنین شماری از دریانوردان ایرانی فرمان داد كه از پیوستگاه رود سند تا خلیج فارس و دریای سرخ بگذرند و جاهای ناشناخته این دریاها را پیدا كنند و از سرزمین های كرانه دریایی ، آگاهی های تازه و درستی فراهم آورند . 7
3-ساسانیان
در روزگار ساسانیان خلیج فارس مركز فعالیت بازرگانی بود و كشتی های ایرانی به ویژه در بندر های چین رفت و آمد می كردند اردشیر بابكان ، سردودمان ساسانی ( 224 – 241 م ) چندین بندر بر كرانه دریای پارس بنا كردند . یكی از بندرها ، ابله نزدیك بصره بردهانه خلیج فارس بود . در سال 326 م شاپور دوم با چند كشتی به متجاوزان عرب قبیله های تمیم ، قیس و بكربن و ائل ها كه از جزیره العرب به خوزستان یورش برده بودند ، تاخت و جمعی را كشت و شماری را اسیر كرد ودیگران را تا میانه بیابان های جزیره العرب پس راند . 8
پس از اسلام
اسلامی :
منطقه خلیج فارس از سال 13 تا 345 ه . ق. و تا روی كارآمدن دیلمی ها / آلبویه و به زیر فرمان درآوردن خلفای عباسی ، با همان روش و سازمان دورانساسانی اداره می شد .
دیلمیان نخستین دودمانی بودند كه پس از گسترش آیین اسلام ، دگربار بر سراسر جزیره ها و كرانه ها ی خلیج فارس چیره شدند. آل بویه به اهمیت نیروی دریایی در خلیج فارس پی برده و به سازمان بندی آن پرداختند و در این راه گام های ارزنده ای برداشتند . به طوری كه سازمان ناوگانی در كرانه های باختری و خاوری خلیج فارس به وجود آمد و به كمك همین نیرو و همراهی قرمطیان بود كه در سال 339 ه.ق. عمان به دست دیلمیان افتاد .
از سال 454 تا 483 ه.ق. منطقه خلیج فارس و سرزمین عمان در اختیار سلجوقیان كرمان بود توران شاه / عمادالدوله سلجوقی درصدد برآمد جزیره كیش را در خلیج فارس جایگزین بندر لیراف كند از این رو بر اهمیت كیش در این دوره افزوده شد .
تیمور لنگ در سال 782ه.ق. خراسان و در سال 785 ه.ق. سیستان را گرفت و در یورش های بعدی خود اصفهان ، فارس ، بوشهر ، بندرها و جزیره های خلیج فارس را به قلمروخود افزود تیموریان تا سال 873 ه. ق. كه در ایران حكومت داشتند ، حراج بندر ها و جزیره های خلیج فارس را وصول می كردند . 9
صفوی :
از اواخر دوران تیموری تا روی كار آمدن حكومت صفوی ، ایران گرفتار اختلاف های درونی و كشمكش های خاندان های مدعی تاج و تخت ، چون قره قویونلو ، آقا قویونلو و ... شد در سده 16 م پرتغالی ها در منطقه خلیج فارس دارای توان و چیرگی كامل بودند . نخست هرموز را به دلیل جایگاه مناسبی كه داشت و در دهانه خلیج فارس افتاد بود مركز عملیات دریایی و بازرگانی قرار دادند و بازرگانی بصره ، مسقط ، بندر عباس و دیگر نقاط را به دست گرفتند .
در سال 996ه.ق. / 1587 م شاه عباس صفوی به پادشاهی رسید و ایران یكبار دیگر یكپارچگی خود را بازیافت و كشور دارای سازمان و تشكیلات منظم در زمینه های گوناگون شد . در زمینه بازرگانی نیز با كشور هایدیگر پیوند هایی برقرار ساخت و به كمك انگلیسی ها توانست دست پرتغالی ها و اسپانیاییها را از خلیج فارس كوتاه سازد . 10
با رانده شدن استعمارگران پرتغالی و اسپانیایی از خلیج فارس ، رخنه انگلیسی ها در این دریا زیاد شد از سویی هلندی ها در سال 1033 ه.ق. / 1624 م با دایر نمودن نمایندگان بازرگانی در هرمز و سپس با انتقال آن در سال 1035 ه.ق. / 1620 م به بندر عباس و با دادن رشوه سهمی از بازرگانی ایران را به دست گرفتند و از پرداخت عوارض و حقوق گمركی كالاها به ویژه ابریشم خودداری كردند .
افشار و زند
نادر شاه افشار ( 1149 – 1161 ) ه.ق. در اوایل حكومت خود یعنی در سال 1149 ه تا تمامی كرانه ها و جزیره ها از جمله مجمع الجزایر بحرین را گشود و درصدد برآمد در خلیج فارس نیروی دریایی ایجاد كرد .
از این رو چند فروند كشتی از انگلیسی ها و هلندی ها خرید و فرمان داد كه از جنگل های مازندران برای ساختن كشتی چوب و تخته به كرانة خلیج فارس آورده و شماری كشتی بسازند . پس از كشته شدن نادر شاه در سال 1161ه ق 1747 م شورش هایی سراسر ایران را فرا گرفت ولی كریم خان زند یكی از سرداران نادرشاه بر كشور چیره شد . با دزدان دریایی و عرب های جواسم /قواسم جلفا یا راس الخیمه كنونی جنگید و آنان را سركوب كرد ولی به عمان و بصره لشكر كشید و این نواحی را نیز گشود . 11
بخش دوم
پیشینه تاریخی حاكمیت ایران بر جزایر سه گانه
بررسی های تاریخی انجام شده بیانگر آن است كه هزاره دوم قبل از میلاد این سه جزیره همانند سایر جزیره ، جزایر دریای پارس توسط ایرانیان اداره می شده به جز قلمرو حكومت های ایرانی بوده است . در دوران اسلامی نیز این جزایر همواره جزو قلمرو و ایالت های جنوبی ایران از جمله فارس بوده اند با ورود پرتغالی ها در دریای پارس این شد جزیره به اشغال آنها درآمد كه در روزگار شاه عباس صفوی توسط نیروهای ایرانی آزاد گردید نادرشاه افشار و كریم خان زند به این جزایر اعمال حاكمیت نموده اند و در روزگار سلطنت فتح علی شاه قاجار نیز جزایر دریای پارس مانند كیش ، بحرین ، ابوموسی ، هندورابی ، تنب بزرك و تنب كوچك و فازور جزو ایالت های فارس محسوب می شود در سال 1263 هجری قمری نیز كرانه هاو جزایر خلیج فارس از جمله جزیره ابوموسی بخشی از ایالات بنادر خلیج فارس محسوب می شد . بررسی دقیق اسناد و كتب تاریخی بر مالكیت و حاكمیت تاریخی ایران بر جزایر سه گانه تردید براحتی نمی كرد .
نام و پیشینه تاریخی جزیره ابوموسی
بوموسی : این واژه كلمه از دو پارة بو و موسی تشكیل گردیده است كه بو به معنی رایحه می باشد و مخفف بود ، باشد ، باشم و بوم هست .
موسی هم نام شخصی است و بوموسی یعنی سرزمین موسی ، بنابراین می توان گفت كه پیش از اسلام شخص ایرانی الاصل معروف به نام موسی در این جزیره زندگی و حكومت می كرده و نام جزیره از نام او مأفوز و به سرزمین موسی ( بوموسی ) معروف شده است . 13
پیش از اسلام : بررسی های انجام شده تا كنون نشانگر آن است كه از هزاره دوم ق . م جزیره بوموسی همانند سایر جزایر دریایی پارس توسط ایرانیان اداره می شده و جزو قلمرو شاهنشاهی ایرانیان بوده است. دریای پارس و جزایر آن از جمله بوموسی در روزگاران عیلامیان بویژه در زمان سلطنت شیلهك این شوشیناك ( 1151 – 1165 ق . م ) تحت تسلط این سلسله بود.
دولت ماد در روزگار سلطنت هُوَخَشتره ، به اوج قدرت و عظمت رسید و حدود آن از جنوب به كرانه های جنوبی دریای پارس امتداد پیدا كرد. جزیره بوموسی با دیگر جزایر دریای پارس در این دوره ابتدا جزو یكی از ایالتهای جنوب غربی و سپس جزو تواپ ( استان ) چهاردهم دولت ماد به نام درنگیانه و بخشی از كرمان بود. در روزگار هخامنشیان جزایر دریای پارس ، از جمله جزیره بوموسی به موجب بند 6 ستون اول كتیبه بیستون ، جزو استان پارس بوده است.
در زمان اشكانیان بویژه در دوران سلطنت مهرداد اول ( 171 – 138 ق . م ) بنادر و جزایر دریای پارس ، تحت حكومت این سلسله قرار گرفت.
در دوره ساسانیان جزایر و بنادر دریای پارس ، جزو قلمرو ایران و كوره ( شهر ) اردشیر خوره استان پارس ، جزو پادكسیان نیمروز بوده است.
حاكمیت ایران بر جزایر بوموسی ، تنب بزرگ و تنب كوچك همانند دیگر جزایر ایران ، ریشه در گذشته بسیار دور داشته است. در دوران امپراتوری عیلامی ، ماد ، هخامنشیان ، اشكانی و ساسانی ، خلیج فارس در حكم دریاچه ایرانی بوده ، همچنان كه مدیترانه روزی در حكم دریاچه رومی بوده است. در این دوران ، نظم و امنیت ایرانی 14 بر این پهنه آبی حاكم بوده است و در پرتو آن ، صلح ، آرامش ، بازرگانی و ارتباطات شكوفا و پویا و سراسر كرانه های جنوبی خلیج فارس از كویت كنونی گرفته تا شبه جزیره هندم ، در قلمرو ایران بود. 15
پس از اسلام
در سال 23 ه ق در روزگار خلافت عمربن خطاب جزیره بوموسی و سایر شهرها و ولایتهای كرانه شمالی خلیج فارس به تصرف اعراب در آمد. در دوره حكومت امویان و عباسیان ، كرانه ها و جزیره های خلیج فارس توسط فرستادگان آنان اداره می شد.
در اواسط سده 3 ه ق یعقوب لیث صفاری در سیستان نخستین دولت مستقل ایرانی را پایه گذاری كرد پس از درگذشت وی برادرش عمرولیث جانشین شد و از سوی خلیفه بغداد به حكومت فارس ، بوشهر ، بنادر و جزایر كرانه های شمالی و جنوبی دریای پارس و ... منصوب گردید. 16
در سال 323 ه ق علی ( عماد الدوله ) دیلمی ، فارس ، بنادر و جزایر دریای پارس از جمله جزیره بوموسی را تصرف كرد. حكومت آل بویه در زمان عضدالدوله به اوج قدرت رسید. سلطنت آنان 120 سال ادامه داشت و 17 تن از این خاندان به حكومت رسیدند. در تمام این مدت فارس ، بنادر و جزایر سراسر كرانه های دریای پارس در قلمرو و فرمانروایی آل بویه قرار داشتند. پس از انقراض آل بویه ، سلجوقیان كرمان ، در آن منطقه حكومت یافتند. قاورد سلجوقی ، ابتدا كرمان ، هكران و فارس را تصرف كرد و سپس كرانه های شمالی و جنوبی و جزایر دریای پارس از جمله بحرین ، بوموسی ، یش و خوزستان را متصرف شد.
تیمور گوركان در یورشهای خود فارس و بنادر و جزایر دریای پارس از جمله بوموسی و غیره ... را ضمیمه متصرفات خویش كرد . تیموریان خراج جزیره كیش و سایر جزایر خلیج فارس را تا سال 873 ه ق كه در ایران حكومت داشتند جزو ابواب جمعی فارس محسوب و وصول می كردند.
در زمان صفویه ، افشاریه و زندیه و قاجار
با ورود پرتغالی ها به دریای پارس ، جزایر خلیج فارس از جمله بوموسی به تصرف غاصبانه ملاحان پرتغالی درآمد. در روزگار سلطنت شاه عباس صفوی پس از یك دوره طولانی كه جزایر در اشغال پرتغالی ها بوده به وسیله نیروهای ایرانی آزاد گردید.
در سال 1147 ه ق از سوی نادرشاه افشار ، لطیف خان دشتستانی به سمت حاكم ایالت دشتستان ، شولستان و كاپیتانی كل سواحل ، بنادر و جزایر خلیج فارس منصوب شد. لطیف خان ، جزیره كیش و سایر جزایر ، از جمله بوموسی را از دست یاغیان خارج كرد. و در سال 1149 ه ق به بحرین لشكر كشید و شیخ جابر هوله را شكست داد و كلید دژ بحرین را برای نادرشاه فرستاد.
كریم خان زند هم در سال 1179 ه ق بر سراسر فارس ، جزایر خلیج فارس از جمله جزیره بوموسی و ... حاكمیت نمود. 17
اما در روزگار قاجار فتحعلی شاه هم جزایر دریای پارس از جمله كیش ، بحرین ، بوموسی ، هند را بی تنب بزرگ و كوچك ، خاور و ... جزو ایالت فارس محسوب كرد و در سال 1263 ه ق كرانه ها و جزایر خلیج فارس از جمله جزیره ابوموسی بخشی از ایالت بنادر خلیج فارس شد. 18
ادامه در دانلود...