رقابت استعمار روس و انگلیس برای اشغال جزایر خلیج فارس

دکتر پیروز مجتهدزاده

دانلود کامل پژوهش

نگرانی بریتانیا از دست اندازی روسها در خلیج فارس٬ در آستانه سده بیست شدت یافت.برای رویارویی با چنین تحولی٬ بریتانیا تصمیم گرفت پیشدستی کرده و جزایر ایرانی تنگه هرمز را به اشغال خود گیرد.آنان چند جزیره ایران را در کنترل مستقیم گرفتند و تعدادی دیگر را در حاکمیت شیوخ قاسمی مسندم قرار دادند٬ شیوخی که حکمرانی آنان در آن کرانه هنوز بعد سرزمینی نیافته بود.وزارت امور خارجه هند در نامه ای به وزارت خارجه بریتانیا در نوامبر 1900 چنین اشاره دارد:

در ابتدای سال جاری گزارشی واصل گردید مبنی بر اینکه روسها قصد دارد در بندر عباس نیرو پیاده کنند و یا پرچم خود را افراشته سازند.در پی نامه 13 فوریه 1899 اینجانب ... در 14 فوریه اجازه صادر گردید تا در صورت اقتضا پرچم بریتانیا در جزیره هرمز یا هنگام یا قشم و یا هر جزیره دیگری در آن نواحی که بنظر مقامات دریاداری برای احداث پایگاه مناسب باشد به اهتزاز درآید.1

وزارت امور خارجه بریتانیا در 23 نوامبر 1900 در پاسخ به نامه یاد شده٬ جزایر هنگام و قشم و هرمز را به عنوان مناسب ترین انتخاب جهت مقصود یادشده پیشنهاد نمود.2

با سپری شدن دو سال از پیشنهاد فوق٬ مقامات بریتانیا هنوز در مورد اشغال جزایر ایران در تنگه هرمز در صورت نفوذ روسیه به خلیج فارس٬ با یکدیگر تبادل نظر داشتند.در یک اجلاس محرمانه در وزارت خارجه بریتانیا تصمیم گرفته شد ٬ برای پیشدستی بر تجاوز روسها در خلیج فارس٬ جزایر استراتژیک واقع در تنگه هرمز یا نزدیکی آن به اشغال درآید.این تصمیم در 14 ژوئیه 1902 به صورت یادداشتی برای مدیران سیاسی بریتانیا در هند و خلیج فارس ارائه گردید.3

اندکی بعد در همان سال٬ که احتمالا امضاء موافقتنامه ای میان ایران و روسیه و در نتیجه افزایش نفوذ دولت اخیر مطرح گردید٬ وزارت خارجه بریتانیا در یادداشتی در 14 اکتبر 1902 در موضوع تهدید های روسیه در خلیج فارس٬ نتیجه گیری کرد که در صورت تحقق طرح روسیه علیه ایران:

الف٬ اگر در ایران فروپاشی صورت پذیرد٬ اما باید دست کم سیستان را حفظ کرده و روسها را از خلیج فارس دور نگه داریم.

ب٬ جنگ با روسیه و فرانسه برای ما خطرناک خواهد بود.4

جنبه فریبنده حرکتهای یادشده این حقیقت بود که بریتانیا در فکر اشغال جزایر تنگه هرمز بود٬ در حالیکه جزایر هنگام و قشم چندین سال در اشغال نیمه کامل بریتانیا قرار داشتند.این حقیقت که به هنگام بحثهای یادشده میان مقامات بریتانیا در مورد اشغال جزایر ایران٬ پرچم بریتانیا در قشم و هنگام برافراشته بود٬ جای هیچگونه تردیدی نمی نهد که هدف واقعی حرکتهای استراتژیک آنان اشغال دیگر جزایر ایرانی مجاور تنگه هرمز یعنی تنب ها و بوموسا بود.هدف اصلی یادشده حدود یکسال بعد روشن شد٬ هنگامیکه حکومت هند در ژوئن 1903 اشغال جزایر تنب و بوموسا به نام شیخ شارجه را مورد تصویب قرارداد.5

اسناد وزارت خارجه بریتانیا نشان میدهند که اشغال جزایر یادشده در اواخر ژوئن و اوایل ژوئیه 1903 به شکل توصیه حکومت هند به شیخ شارجه جهت افزایش پرچم خود بر فراز تنب بزرگ و بوموسا٬ به اجرا درآمد6. مقامات هند بریتانیا ٬ روابط قبیله ای میان دو شاخه قواسم بندر لنگه که جزایر یادشده از توابع آن بشمار می رفتند و قواسم شارجه را دستاویز قرار دادند.ولی بعدها یک سند محرمانه وزارت خارجه بریتانیا در مورد مرزهای ایران که واژه اشغال جزایر توسط قواسم را بدون ملاحظه بکار برده٬ تصدیق دارد که مقامات بریتانیا کاملا آگاهی داشتند که جزایر تنب و ابوموسی به ایران تعلق داشت:

ادامه در دانلود...