خلیج فارس در کتب جهانی

برخی از کتب جهانی که از نام کهن دریای پارس استفاده نموده اند

به کوشش روزبه پارساپور

1- فلاویوس آریانوس که در قرن دوم میلادی می زیسته در کتابی که درباره جنگهای اسکندر نوشته بود از سفر دریاسالار ارتش اسکندر به دریای پارس نام برده است . وی این دریای پارس را به نام پرسیکون کایتاس نوشته است که همان خلیج فارس کنونی است .

2 - استرابون جغرافی دان نامور یونانی که در سالهای 63 پیش از میلاد تا 19 پس از میلاد می زیسته است در نقشه های خود از همین نام برای دریای پارس استفاده کرده است .

3 - کلودیس پتوله یا بطلیموس جغرافی دان – نقشه نگار ریاضی دان و نویسنده قرن دوم میلادی در کتابهای نقشه های جهان خود که شامل 27 نقشه از جهان و کشورهای مختلف است نام دریای پارس را به نام پرسیکوس سینوس آورده است . وی امپراتوری شاهنشاهی اشکانی را به تصویر کشیده است .

4 - کوین کورسیوس روفوس مورخ نامدار رومی که یورشهای اسکندر به کشورهای مختلف را به رشته تحریر در آورده است در قمستی مربوط به ایران از دریای پارس به نام " اکوارم پرسیکو" نام برده است . که در پارسی امروزی به معنی آبگیر پارس ترجمه می شود .

5 - ابوبکر احمدبن محمد معروف به ابن فقیه در کتاب نامور خود ( مختصر البلدان ) از دریای پارس به نام بحر فارس نام برده است .

6 - ابوعلی احمدبن عمر در کتاب خود ( الاعلاق النفیسه ) از دریای ایران به نام خلیج فارس نام برده است .

7 - در کتاب عجایب الاقا لیم السبعه الی نهایه ا لعماره نام دریای ایران به صورت بحر فارس آمده است .

8 - در کتاب المسالک الممالک ابن خرداذبه بحر فارس مشهود است .

9 - ابوا لحسن علی حسین مسعودی مورخ نامدار در کتاب مشهور خود به نام مروج الذهب – التنبیه و الاشراف این دریای ایرانی را به نام حقیقی اش یعنی دریای پارس آورده است .

10 - ابن المطهر المقدسی در کتاب تاریخ خود ( ا لبلدء و ا لتواریخ ) نام دریای پارس را ذکر نموده است .

11 - ابن حوقل در کتاب صوره الارض نام دریای پارس را آورده است .

12 - المقدسی در کتاب احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم نام دریای پارس را نوشته است .

13 - ابوریحان بیرونی فیلسوف بزرگ ایرانی در کتاب عظیم التفهیم لاوائل صناعه التنجیم نام دریای پارس را ذکر نموده است .

14 - ابوعبدالله محمد بن محمد معروف به الشریف الادریسی در کتاب نزهه المشتاق فی اختراق الافاق نام دریای فارس را به روشنی چند بار آورده است .

15 - ابن بلخی در کتاب فارسنامه اش که یکی از مشهور ترین کتب تاریخی است نام دریای پارس را آورده است .

16 - یاقوت حموی در کتاب معجم البلدان نام دریای پارس را ذکر نموده است .

17 - زوینی در کتاب آثار البلاد و اخبار العباد و عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات نام دریای پارس را آورده است .

18 - ابوالفداء در کتاب تقویم البلدان نام دریای پارس را نوشته است .

19 - شمس الدین ابوعبدالله محمد ابن ابی طالب در کتاب نخبه ا لدهرفی عجایب البروالبحر نام دریای پارس را ذکر نموده است .

20 - شهاب الدین احمد بن عبدا لوهاب در کتاب نهایت الارب فی فنون ا لعرب نام دریای پارس را ذکر نموده است .

21 - حمدالله مستوفی قزوینی در کتاب نزهه القلوب نیز نام دریای پارس را آورده است .

22 - ابن بطوطه در سفرنامه خود به نام تحفه النظار فی غرایب الامصار و غرائب الاسفار نیز نام دریای پارس را ذکر کرده است.

23 - حاج خلیفه در کتاب کشف الظنون نیز از دریای پارس نام آورده است .

24 - در تمامی نقشه‌ها و اطلس‌های مهم تاریخی، چه در قرون قبل و چه بعد از میلاد و چه در دوره معاصر، شاهراه آبی جنوب ایران را با نام خلیج فارس ثبت نموده‌اند. در كشورهای غیر عربی به ندرت و آنهم در اثر اشتباه و یا تطمیع، بعضاً نام مجعول بكار می‌رود، ولی هنوز علی‌رغم هزینة سنگین بعضی كشورهای عربی، رسانه‌های گروهی معتبر جهان كه بر اصل بي طرفي پايبند هستند و دلارهاي نفتي شيخهاي عربي خليج فارس هنوز بر آنان اثري نكرده است نام اصیل و تاریخی اين منطقه كهن را حفظ نموده‌اند. در كشورهای عربی نیز در كتب درسی و نقشه‌های رسمی همواره تا دهه 70 نام خلیج فارس به كار برده شده است، مانند اطلس «العراق فی الخوارط القدیمه» دكتر احمد سوسه، المجمع العلمی العراقی، مطبعه المعارف، بغداد، 1959 كه مشتمل بر 40 نقشه از منابع عربی قرون وسطی با ذكر نام خلیج فارس است. هنوز هم بسیاری از نویسندگان بی‌طرف كه به زنجیر تطمیع و تهدیدآلوده نمی‌شوند، اصالت این نام را در نوشته‌های خود رعایت می‌كنند.

25 - در طول یك دهه گذشته كشورهای عربی در مورد اثبات ادعاهای ارضی خود نسبت به یكدیگر نقشه‌هائی تاریخی را در رسانه‌های گروهی خود منتشر و بعضاً به عنوان سند به دیوان بین‌المللی دادگستری تقدیم نموده‌اند كه در آنها خلیج فارس با همین نام توصیف شده است. از جمله در دعاوی ارضی

26 - قطر و بحرین

27 - در دعاوی عربستان و قطر

28 - در دعاوی یمن و عمان

29 - دولت كویت در سال 1992 كتابی را مشتمل بر 80 نقشه و سند تاریخی تحت عنوان «الكویت فی الخراءط العالم» (كویت در نقشه‌های جهان) به چاپ رسانیده است كه در همه این نقشه‌ها و اسناد تاریخی كه از اطلس‌های مختلف گردآوری شده است، نام خلیج فارس وجود دارد.

30 - در سال 1994 اطلسی در كویت تحت نام «الكویت قراءه فی الخرایط التاریخیه» به همت عبدالله یوسف الغنیم به چاپ رسیده كه حاوی حدود 200 نقشه با نام خلیج فارس است.

31 - در كتاب دیگری به نام «ریشه‌های كویت» (اصول الكویت المنشور العام) كه در سال1991 در هلند به چاپ رسیده است، 15 نقشه تاریخی وجود دارد كه در همگی نام خلیج فارس ثبت شده است. جالب اینكه یكی از مهمترین استنادات كویت كه در هر سه اطلس مذكور به چاپ رسیده است، نقشه 1762 كارستون نیبور دانماركی است. در نقشه مذكور تحت نام نقشه خلیج فارس جزایر سه‌گانه با نام ایرانی بومف و تنمب متعلق به ایران به ثبت رسیده است .

32 - اطلس «العراق فی الخوارط القدیمه» چاپ 1959كه مشتمل بر 39 نفشه از منابع تاریخی عربی با ذكر نام خلیج فارس است.

33 - كتاب الخلیج الفارسی عبر التاریخ و القرون نوشته محمد میرزا (چاپ مكتبه النهضه، قاهره 1976) كه مشتمل بر 52 نقشه از منابع عربی است با ذكر نام خلیج و بحر فارس روبرو می‌شویم.

34 - در كتاب اطلس تاریخ اسلام كه در آمریكا و كشورهای عربی به ویژه مصر در سال‌های 1951 و 1955 چندین بار تجدید چاپ شده است، 16 نقشه وجود دارد كه در همة آنها نام خلیج فارس برای آبهای جنوب ایران بكار رفته است.

35 - سلطان بن محمد القاسمی، حاكم شارجه، در تلاش برای اثبات ادعای واهی عربی بودن خلیج فارس اقدام به تهیه و خرید نقشه‌های تاریخی متعلق به سالهای 1478 تا 1931 نموده كه اگر چه نیت و انگیزة اولیة گردآورنده اثبات ادعاهای عربی بوده است، ولی در پایان كار دریافته است كه در كلكسیون نقشه‌های گردآوری شده كه حدود 350 نقشه می‌باشد، در همگی خلیج فارس با همین نام ثبت شده است.

* از میان حدود 6 هزار نقشه تاریخی مربوط به قرون گذشته تا سالهای 1890 كه در همة آنها خلیج فارس ثبت شده، فقط سه نقشه با نامهای خلیج بصره، خلیج قطیف و خلیج عربی از این منطقه نام برده‌اندكه همه می‌دانند كه در خلیج بزرگ فارس دهها خلیج كوچكتر مانند، بصره، بحرین، قطیف، چابهار، سیراف و … وجود دارد كه هنوز هم این نامها كاربرد محلی خود را دارد. اما در عین حال در اصالت و صحت این سه نقشه كه عربها از آن استفاده‌های تبلیغاتی زیادی برده و آنرا روی جلد بسیاری از كتبی كه تاكنون در مورد خلیج چاپ شده ترسیم كرده‌اند، به شدت تردید وجود دارد.

36 - در كتاب«الطا لس التاریخی للعالم الاسلامی فی العصور الوسطی(» عبد المنعم ماجد. علی البنا. دار الفكر العربی 1986 مكتبه القاهره الكبری رمز 25400 ) حدود 16 نقشه از جمله نقشه‌های شماره 2-3-7-8-9-10-16 مربوط به خلیج فارس با همین نام است.

37 - در كتاب اطلس «انساب العرب للعالم الاسلامی(» چاپ 1994 مكتبه القاهره الكبری رمز 25400) حدود 10 نقشه با ذكر نام خلیج فارس وجود دارد.

38 - كتاب«اعلام الجغرافیین العرب» نوشتة دكتر عبدالرحمن حمیده (دارالفكر المعاصر، دمشق، سوریه 1995) مختصری از مطالب 150 سیاح عرب و مسلمان و پنج نقشه تاریخی بر اساس مورخین صدر اسلام با ذكر نام خلیج فارس دارد .

* در تمام كتب و منابع دولتی كشورهای عربی تا دهه 60 میلادی همواره نام خلیج فارس یگانه نامی است كه برای توصیف این پهنه آبی بكار رفته است. از جمله می توان به یكی از سرودهای ملی مصر كه در آن جمله« حدودنا من خلیج الفارسیه حتی بحر الابیض» آمده است، اشاره کرد و كتابهای دیگری مانند:

39 - کتاب انورالسادات با عنوان«طغیان رود نیل سال (1957)»؛ کتاب الحسن بن طلال ولیعهد اردن هاشمی به نام «السعی نحو السلام»؛ كتاب «الاستعمار فی الخلیج الفارسی» و حتی فرهنگ لغتهای معتبر عربی مانند < المنجد> و دایره المعارفهای عربی مانند دایره المعارف

40 - اقتصادی لبنان( 1972) و راهنمای دولتی عراق( 1936) كه همگی از آبراه جنوب ایران به نام خلیج فارس نام برده‌اند. اما از صدها نمونة دیگر در سایر كشورها به موارد ذیل بسنده می‌كنیم:

41 - در كتابخانة كنگرة آمریكا و كتابخانه آرگوسی نیویورك بیشتر از 200 نقشه تاریخی وجود دارد كه خلیج فارس با نام اصلی در آنها ثبت شده است.

42 - در كتابخانه ملی بریتانیا (لندن)، كتابخانه و اسناد وزارت امور هند (لندن)، مركز اسناد عمومی لندن و كتابخانة دانشكده مطالعات خاورشناسی لندن بیشتر از 300 نقشه دربردارندة نام خلیج فارس وجود دارد.

43 - در اداره آرشیو ملی پرتغال، دهها سند مهم تاریخی به زبانهای عربی، فارسی، تركی و پرتغالی در خصوص جزایر ایرانی و خلیج فارس وجود دارد. در ادارة آرشیو وزارت خارجه ایران، وزارت خارجه فرانسه، وزارت خارجه روسیه، وزارت خارجه پرتغال، وزارت خارجه هلند، هند، آلمان، اسپانیا و ژاپن و در بسیاری از موزه‌ها، كتابخانه‌ها و حتی هتلها و یا آرشیوهای خصوصی چه در كشورهای عربی مانند مصر و چه كشورهای غیرعربی، صدها نقشة تاریخی با نام خلیج فارس وجود دارد. حتی در موزة كبیر قاهره كه بر اساس یك لوحه سنگی عظیم، قبل از میلاد ترسیم شده است و از سال 1903 در كنار این لوح نصب است به نام خلیج فارس برمی‌خوریم. جالب توجه آنکه مؤسسة یونسكو به عنوان میراث بشریت به كتابی تحت عنوان نوادر اشاره می‌کند که در سال 1995 بر اساس اسناد كتابخانة اسكندریه چاپ شده است. در این کتاب ارزشمند همه‌جا با نام زیبای خلیج فارس روبروهستیم.

44 - مؤسسه دریای شرق با كمك دولت كرة جنوبی نیز در سال 2002 كتابی حاوی 100 نقشه تاریخی برای اثبات دعاوی خود در مورد دریای ژاپن (شرق) منتشر ساخت كه در تمامی نقشه‌هائی كه جنوب ایران را دربرگرفته‌اند (یعنی حدود 45 نقشه) نام خلیج فارس ثبت گردیده است.

45 - در آلمان اطلسی تاریخی حاوی تصاویر نقشه‌های موجود در موزه‌ها و آرشیو ای خصوصی آلمان چاپ شده كه 15 مورد نقشه‌های جهان نام خلیج فارس را در بر دارد.

* حدود 30 اطلس تاریخی مربوط به قرون گذشته خلیج فارس را با همین نام ثبت كرده‌اند. از جمله:

46 - اطلس توماس هربرت 1628،
47 - اطلس پاریس دانشگاه لوساج 1863،
48 - اطلس آلمان 1861،
49 - اطلس پاریس انویلی 1760

50 - اطلس جغرافیای مدرن 1890 پاریس که دارای 10 نقشه با ذكر نام خلیج فارس است. این اطلس در مركز اسناد ملی مصر (دار الوثائق قومی) نگهداری می‌شود و در نقشة شمارة 40 جزایر سه‌گانه ايران با رنگ و متعلق به ایران ترسیم شده است و ادعاي امارات عربي را مردود كرده است. همچنین می‌توان از اطلس لندن 1873، اطلس ارنست امبروسیوس 1922، اطلس بیلفیلد 1899، اطلس هارمسورث قرن 19 لندن و ... در همین خصوص نام برد.

51 - دایره‌المعارف‌های جهان مانند ایرانیکا، فرانسه، دایره‌المعارف بریتانیكا، دایره‌المعارف لاروسكا، امریكانا و ... تمام دایره‌المعارف‌های مشهور از قدیم تاكنون خلیج فارس را با همین واژه ثبت نموده‌اند .

و هزاران نوشته دیگر که همگی سندی ماندگار از شکوه ایران بزرگ و نام جاودانه دریای پارس می باشد.