شورای همکاری خلیج فارس PGCC

دانلود کامل پژوهش

به کوشش : مسعود رضایی

سنگ بنای ضرورت همبستگی وهمگرایی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در سال های دهه 70 میلادی گذاشته شد که ضرورت آن،دراظهارات مقامات کشورهای مذبور،صریحا ً یا تلویحا ً ابراز و اعلام شده است.این همبستگی ناشی از نگرانی هایی بود که منطقه را تهدید می کرد.به طوری که دردهه 1970کویت تلاش هایی جهت تقویت همکاری های فرهنگی-اقتصادی وسیاسی بین 6کشور عربی حاشیه خلیج فارس به عمل آورد.

در 16مه1975 شیخ جابر الصباح امی متوفی دولت کویت(ولیعهد وقت کویت) دردیداری ازابوظبی،تشکیل هیأت مشترک وزیران امارات عربی متحده و کویت را باهدف بررسی مسائل مورد علاقه و تحکیم مناسبات فی مابین اعلام داشت وتأکید کرد این هیأت،دست کم سالی دو بارجلسه خواهد داشت .1

در 4 ژانویه 1976 وزیران اطلاعات کشورهای بحرین،امارات متحده عربی،قطر،کویت،عربستان سعودی، عمان وعراق درابوظبی تشکیل جلسه دادند.نقشه های ایجاد دانشگاه،پیشرفت بهداشت،همکاری های تلویزیونی،تولید دارو،ایجاد آژانس خبری خلیج فارس وبسیاری ازامور دیگر از جمله کارهایی بود که باید پیاده می شدوصورت اجرایی می گرفت.2

در نوامبر1976به اشاره شاه ایران ،سلطان قابوس،اجلاسی از وزرای خارجه 8کشور برای ایجاد سیستم امنیت جمعی در مسقط تشکیل داد که نتیجه ای در بر نداشت3 وعلت آن،رقابت بین ایران وعراق و عربستان بود 4 به طوری که طرح ایران با مخالفت عراق روبه رو شد.

در این اجلاس،ایران پیشنهاد کرد یک نیروی چند جانبه،تحت یک فرماندهی منحصر،متحد شود امنیت خارجی و داخلی امضاء کنندگان پیمان را تأمین کند.این پیشنهاد با دیدگاه اعراب برخورد داشت،زیرا بنا به دلایلی مسلم از سوی دشمن قدیمی خود ایران وبا زعامت وپیشوایی آن دشمن دیرین،تهدید می شدند.عراق صریحا ً دشمن این پیمان بود ومی ترسید این میثاق،پیمان نیمه جان سنتو را زنده کند.

عربستان سعودی خاموشی گزید وکویت بیهوده می کوشید دراین مسأله بیشتر بیاندیشد نماینده بغداد،کنفرانس را پیش از پایان ترک کرد ومخالفت خود را شتاب بخشید.5

در دسامبر 1978 در پایان دیدار شیخ عبدالله سالم الصباح،ولیعهد وقت کویت از پادشاهی صعودی،بحرین،قطر،امارات و عمان،بیانیه مشترکی صادر گردید و در آنها به تحرک وسیع کشورهای منطقه برای رسیدن به یک اتحاد اشاره شد.6

....حمله عراق به ایران در دسامبر 1980 (31شهریور 1359) وشروع جنگ وشدت یافتن نبرد و نامشخص بودن زمان پایان جنگ (اعلام آتش بس)وتأکیدات مکرر ایران بر خروج هرچه سریع تر عراق از سرزمین ایران و ادامه جنگ تا خروج آخرین سربازعراقی ازنقطه صفرمرزی وتنبیه متجاوز ومعرفی آن سبب شد تا کشورهای عربی حوزه خلیج فارس ضرورتی را که از دهه 1970 احساس می کردند وتا آن زمان موفق به اجرای آن نشده بودند،مجدانه پی گیری کنند8 وبه هر قیمت شده به اجرا درآورند وبراین اساس، جلسات و دیدارهایی توسط مقام های 6 کشور عربی صورت پذیرفت ودر کلیه مذاکرات، تشکیل شورایی از 6 کشور محور تصمیمات قرار داشت به طوری که در نوامبر1980 دوماه بعد ازآغاز جنگ تحمیلی 9 ودر یازدهمین اجلاس سران عرب درامان پایتخت اردن،امیر کویت از رهبران کشورهای عربی خلیج فارس خواست درمورد ایجاد یک استراتژی مشترک ونیز همکاری درزمینه های مختلف بیاندیشند.10 در ژانویه1981 در حاشیه کنفرانس سران اسلامی درشهر طائف (عربستان سعودی) اجلاسی ازسران 6 کشور عربی خلیج فارس تشکیل شد.کویت طرحی ارائه داد که متضمن دور نگه داشتن منطقه خلیج فارس از کشمکش های بین المللی بود.11 و 12
دراین اجلاس 3 طرح مختلف توسط عربستان سعودی،کویت وعمان مطرح شد.عربستان،طرح قراردادهای امنیتی را پیشنهاد داد.13
کویت پیشنهاد کرد محور فعالیت ها در زمینه های اقتصادی،نفتی،صنعتی و فرهنگی باشد.عمان طرح پیشنهاد تشکیل قوای دریایی مشترک برای حفاظت از تنگه هرمز را عنوان کرد.در فوریه 1981،اجلاس وزرای خارجه 6 کشور عربستان سعودی، بحرین،کویت،امارات عربی متحده،سلطان نشین عمان و قطر در ریاض برگزار شد.ودر همین اجلاس، وزرای خارجه 6 کشور همگی با ایجاد شورای همکاری موافقت کردند14 ودر ماه مارس1981 وزرای خارجه این کشورها در مسقط تشکیل جلسه دادند که بیانیه این اجلاس توسط وزیر خارجه عربستان سعودی قرائت شد.15 واساسنامه شورا ونحوه رأی گیرزی وتشکیل جلسات ادواری به تصویب رسید.همچنین موضوع تشکیل هیأت حل اختلاف بین اعضای شورا وصلاحیت دبیر کل شورا مورد بررسی قرار گرفت.16 در ابتدای مارس 1981 یک کمیسیون فنی،مأمور پی ریزی اساسنامه شورای همکاری شد ودر1981/3/8 وزیران خارجه،آخرین اصلاحات را انجام دادند ودر 1981/3/12 سران 6 کشور درریاض تشکیل جلسه دادند17 ودر 1981/3/16 با انتشار بیانیه ای رسمی تأسیس شورای همکاری را رسما ً اعلام کردند.18

در این ایام،با شکست جیمی کارتر از حزب دموکرات در انتخابات ریاست جمهوری آمریکاازرقیب تندرو انتخاباتیش رونالد ریگان ازحزب جمهوریخواه،توجه ایالات متحده به خلیج فارس بیشتر شد.به طوری که در سال 1981 م (نخستین سال حضور ریگان در کاخ سفید) رئیس جمهور آمریکا اهداف کشورش را در خلیج فارس در مقابل کمیته مشترک اقتصادی کنگره چنین تشریح کرد:19

1_ دسترسی به نفت خلیج فارس وحفاظت از خطوط کشتیرانی
2_ متوقف ساختن توسعه طلبی شوروی
3_تقویت مناسبات تجاری،اقتصادی وسیاسی آمریکا با کشورهای دوست در
منطقه
4_دستیابی به نقاط کلیدی درکشورهای منطقه که در پروژه های نظامی آمریکا
قرار دارند.

همچنین هارولد براون وزیر اسبق دفاع آمریکا در سال 1980اهداف ایالات متحده آمریکا در خلیج فارس رابرمبنای محورهای زیر اعلام داشت:
1_تضمین دسترسی به عرضه نفت کافی
2_ایستادگی درمقابل گسترش ونفوذ شوروی
3_ایجاد ثبات درمنطقه (تضمین امنیت اسرائیل)
4_توسعه فرایند صلح خاورمیانه(حفظ منافع اسرائیل)
شماری از تحلیل گران سیاسی امورخلیج فارس براین باورند که شورای همکاری خلیج فارس به علت جنگ ایران وعراق وهراسی که میان حکام 6 کشور کوچک وعرب حوزه خلیج فارس پدیدار شد،20 به دستور آمریکا بوجود آمد.21

دراینکه جنگ عراق و ایران درراه اندازی سریع شورای همکاری موثربود ونقش کاتالیزور را ایفا کرد،جای شک و شبهه ای نیست.آنها از ترس اینکه آتش جنگ دامن آنها را بگیرد وبرای فرار ازاین آتش، پیمان منطقه ای را بهترین راهکار تشخیص دادند.به طوری که برژینسکی مشاور امنیت ملی در دوران جیمی کارتر در کتاب قدرت واصول اشاره می کند:
((عربستان سعودی که امنیت حوزه های نفتی خود را در مخاطره قطعی می دید،اواخر سپتامبر 1981 از آمریکا درخواست کمک کرد.دولت سعودی خواهان ارسال فوری هواپیماهای آواکس برای عملیات اکتشافی درخلیج فارس شد.ظاهرا سعودی ها بیم داشتند که جمهوری اسلامی در واکنش به عملیات عراق تأسیسات نفتی کشورهای حوزه خلیج فارس ازجمله عربستان را مورد حمله قرار دهد.سرانجام با تقاضای سعودی ها موافقت شدو آمریکا با وجود اعلام بی طرفی،برای حفاظت از مصالح ومنافع دوستان خود عملا ً به نفع آنان جبهه گیری کرد)).

ادامه در دانلود...

نویسنده : دکتر سیف الرضا شهابی