بررسی روابط پاکستان با عربستان

تاریخ:۱۳۹۷/۱۰/۰۶

  بررسی روابط پاکستان با عربستان پس از روی کار آمدن عمران خان

مقاله محمد رضا محمدی، کارشناس مرکز مطالعات خلیج فارس که در نشریه آمریکایی لوب لاگ منتشر شده است

اگرچه پیروزی حزب تحریک انصاف به رهبری عمران خان و شکست حزب مسلم لیگ نواز که به طور سنتی با آلسعود ارتباط گستردهای دارد، نارضایتی و نگرانی سعودیها ناشی از دست دادن نفوذ خود در پاکستان را به دنبال داشت اما مقامات سعودی از همان ابتدا برای حفظ دولت جدید پاکستان در مدار سیاستهای خود سعی نمودند با اتخاذ سیاست تطمیع، عمران خان را به سمت خود جذب نمایند تا بدین طریق بتوانند در دولت جدید پاکستان نفوذ کنند. عربستان سعودی برای نفوذ در نظام سیاسی حاکم بر کشورها و مطیع ساختن آنها از ابزارهای مختلفی نظیرِ تطمیع، ارعاب و تهدید، فشار اقتصادی و تحریم و در نهایت تهاجم نظامی و جنگ استفاده میکند. در این میان، نخستین ابزاری که عربستان سعودی برای کسب نفوذ سیاسی از آن بهره میبرد، بهرهبرداری از درآمدهای کلان نفتی است. در این سیاست که از آن به عنوان «چک سفید عربستان سعودی» یاد میشود، به کشورهای دارای مشکلات و بحران اقتصادی، کمکهای مالی پرداخت میشود و در قبال آن، سعودیها امکان نفوذ در نظام سیاسی حاکم بر کشور هدف را مییابند و طرف مقابل را مجبور به همراهی با سیاستهای خود مینمایند.


عربستان و پیروزی عمران خان؛ از هراس اولیه تا اتخاذ سیاست تطمیع
در انتخابات اخیر پاکستان، حزب تحریک انصاف به رهبری عمران خان با کسب 109 کرسی از 269 کرسی پارلمان این کشور، پیروز قاطع این انتخابات شد. عمران خان روز 18 اوت 2018 پس از پیروزیحزبش در انتخابات سراسری در 25 ژوئیه به عنوان بیستو دومین نخست وزیر پاکستان در برابر ممنون حسین، رئیسجمهور این کشور مراسم تحلیف را به جا آورد.

پیروزی حزب تحریک انصاف به رهبری عمران خان و شکست حزب مسلم لیگ شاخه نواز که به طور سنتی با آلسعود ارتباط گستردهای دارد، نارضایتی و نگرانی سعودیها ناشی از دست دادن نفوذ خود در پاکستان را به دنبال داشت. درواقع سعودیها پیروزی عمران خان را به مثابه پیروزی تهران و شکست ریاض قلمداد نمودند. به عنوان مثال درپی پیروزی عمران خان و حزب تحریک انصاف، خالد بن عبدالله آلسعود شاهزاده سعودی در توئیتر مدعی شد که عمران خان از مهرههای ایران است.

با این حال اگرچه نتیجه انتخابات پاکستان مورد نظر ریاض نبود اما مقامات سعودی از همان ابتدا برای حفظ دولت جدید پاکستان در مدار سیاستهای خود سعی نمودند با اتخاذ سیاست تطمیع، عمران خان را به سمت خود جذب نمایند تا بدین طریق بتوانند در دولت جدید پاکستان نفوذ کنند. از همین رو سفیر عربستان سعودی در پاکستان نخستین سفیری بود که پس از اعلام پیروزی حزب تحریک انصاف در انتخابات پارلمانی با عمران خان در محل سکونت وی در حومه اسلام آباد ملاقات کرد. عواد بن صالح، وزیر اطلاع رسانی عربستان سعودی نیز به پاکستان سفر کرد و با مقامات عالیرتبه این کشور نظیر: نخست وزیر، رئیس جمهور و وزیر خارجه دیدار کرد. شاهزاده محمد بن سلمان نیز در فاصله کمتر از یک ماه سه بار با عمران خان تماس گرفت و برای سفر به ریاض از وی دعوت نمود.

اما دولت حزب تحریک انصاف اعلام کرده بود نخست وزیر در سه ماه نخست روی کار آمدن به هیچ کشور خارجی سفر نخواهد کرد. از سوی دیگر وزارت امور خارجه پاکستان اعلام کرده بود عمران خان، ایران را به عنوان اولین سفر خارجی خود انتخاب و سپس به عربستان سعودی و امارات متحده عربی میرود؛ لیکن عمران خان قبل از پایان دوره سه ماهه و در فاصله یک ماه پس از سوگند نخست وزیری ناگهان به همراه وزرای خارجه و اقتصاد و دارایی در 18 سپتامبر به عربستان سعودی سفر کرد.

تأمین نیازهای مالی؛ دلیل اصلی سفرهای عمران خان به عربستان
عمران خان با وعده ریشهکنی فساد و کاهش سطح فقر در انتخابات اخیر پارلمان پاکستان به پیروزی رسید. اما نخست وزیر و دولت جدید با چالشهای بسیاری از جمله بدهیهای خارجی، رکود اقتصادی، افراطگرایی، کمبود آب و رشد سریع جمعیت روبهرو هستند. از بین این چالشها بحرانیترین مشکل دولت جدید پاکستان، پرداخت بدهیهای خارجی و حل مشکلات اقتصادی این کشور است.به زعم تحلیلگران اقتصادی، پاکستان برای کاهش برخی از این مشکلات، چارهای جز مراجعه به صندوق بینالمللی پول ندارد. از اواخر دهه 1980 میلادی تاکنون پاکستان 12 بار از صندوق بینالمللی پول وام دریافت کرده است. اما اسد عمر، وزیر دارایی پاکستان اعلام کرده است که دولت به دنبال راههای جایگزین از جمله دریافت کمک مالی از چین و عربستان سعودی است. پاکستان برای رهایی از مشکلات اقتصادی نیاز دارد تا کمکهایی از متحدان خود دریافت کند تا بتواند بخشی از بدهیهای خارجی خود را پرداخت کند. سفر نخست وزیر پاکستان به عربستان سعودی نیز در همین راستا قابل تحلیل و ارزیابی است.

در حقیقت عمران خان برای رهایی از مشکلات اقتصادی و فشارهای آمریکا گزینه دیگری غیر از عربستان سعودی نداشت و سفر به ریاض با همین هدف صورت گرفت. علاوه برآن عمران خان با توجه به نرخ بیش از 13 درصدی بیکاری، به اهمیت اشتغال حدود دو میلیون نیروی کار پاکستانی در عربستان سعودی که سالانه نزدیک به چهار میلیارد دلار وارد پاکستان میکنند، آگاه است. این کارگران در بخشهای مختلف صنعت از جمله پالایشگاههای نفت، بخشهای عمرانی، هتلداری و خدماتی شاغل هستند و لذا افزایش همکاریهای سرمایهگذاری و اقتصادی میتواند بر کاهش بیکاری در پاکستان اثر مثبت داشته باشد و در مقابل هرگونه ایجاد تنش و اختلاف در مناسبات دوجانبه میتواند به اخراج این افراد بیانجامد.عربستان سعودی یگانه گزینه پاکستان برای تأمین نیازهای مالی بود؛ پاکستان میتواند با دریافت نفت ارزان قیمت از عربستان سعودی بخشی از نیازهای انرژی خود را برآورده کند همچنین ریاض میتواند به اسلامآباد کمک کند که از بانک توسعه اسلامی وام دریافت کند.

پیرامون سفر عمران خان به عربستان، ثماندار عضو ارشد حزب تحریک انصاف در توئیتر خود نوشت: «اسلام آباد و ریاض در قالب بسته جامع 10 میلیارد دلاری با یکدیگر همکاری میکنند.» بدین ترتیب، میتوان گفت تقویت مناسبات اقتصادی ریاض و اسلام آباد از دستاوردهای مهم اولین سفر خارجی عمران خان بوده است. وی در همین راستا میافزاید: اگر رابطه دولتهای پیشین پاکستان را نیز مطالعه کنید، درمییابید این اقدام عادی است و نخستوزیران پیشین نیز، در اولین سفر خارجی خود به عربستان میروند. به هرحال، نوع رابطه ایران با عربستان با ما تفاوت دارد. هرچند ما با این کشور همسایهایم و روابط نسبتاً حسنهای داریم، اما عربستان فرصتهای اقتصادی مناسبی را برای این کشور فراهم میکند. چرا که جمعیت میلیونی پاکستانیهای ساکن عربستان، درآمدهای میلیاردی خود را به این کشور روانه میکنند. از این جهت، منافع این کشور در رابطه با عربستان، با منافع اقتصادی - سیاسی ایران برای آن قابل قیاس نیست.از آنجا که پاکستان در عرصه داخلی با تنگناهای مالی و اقتصادی مواجه است. از این رو بهرهگیری این کشور از ظرفیتهای مالی عربستان سعودی میتواند برخی از مشکلات مالی پاکستان را رفع کند. از سوی دیگر سعودیها نیز از طریق کمک مالی به دنبال اهداف خاص خود هستند.

پاکستان برای رسیدگی به بحران بازپرداخت بدهیها به وام چهار میلیارد دلاری چشم دوخته که قرار است از بانک توسعه اسلامی تحت حمایت عربستان سعودی دریافت کند. در حقیقت پیشنهاد ارائه وام چهار میلیارد دلاری توسط بانک مورد حمایت عربستان به دولت پاکستان با هدف نفوذ عربستان در دولت جدید این کشور صورت میگیرد.عربستانسعودی پیش از این نیز با وامهای خود به اقتصاد پاکستان کمک کرده است به عنوان مثال، سال 2014 و پس از وام صندوق بینالمللی پول به پاکستان، عربستانسعودی نیز وام یک میلیارد و 500 میلیون دلاری برای تقویت ارزش برابری روپیه پاکستان به این کشور داد.

عربستان سعودی کلید دولت جدید برای مقابله با بحران مالی و برخی از چالشهای اقتصادی فزاینده را دارد. اقتصاد پاکستان در حال غرق شدن است و از این رو نیازمند کمک مالی فوری است. در همین راستا شمیم اختر تحلیلگر مسائل سیاسی پاکستان معتقد است: «عمران خان هیچ تعهد فردی به سعودیها ندارد و اگر قرار باشد چیزی او را به سمت ریاض سوق دهد، آن حمایت اقتصادی سعودیهاست.» پاکستان برای جبران کسری بودجه و جلوگیری از بحران اقتصادی، بازی پیچیدهای را در منطقه شروع کرده که ممکن است عربستان سعودی را به یک پیروز استراتژیک در برابر ایران تبدیل کند.

عمران خان در مصاحبه با ترکی الدخیل مدیر شبکه العربیه گفت: «پیام ما این است که ما با ملت سعودی ایستادیم؛ زیرا هر زمانی که ما به کمک نیاز داشتیم، عربستان سعودی در کنار ما ایستاد؛ بنابراین ما همیشه با عربستان سعودی ایستادهایم.» وی افزود: «پاکستان فرصتهای خوبی برای پیشرفت و توسعه دارد از جمله میزان بالای نیروی جوان در میان جمعیت این کشور و تنوع منابع دولتی، هنگامی که سیستم حکومتی کشور بهبود مییابد، سرمایهگذاریها در پاکستان پذیرفته خواهد شد و ما شاهد آغاز یک رنسانس جدید اقتصادی خواهیم بود.» فواد حسین چودری وزیر اطلاع رسانی پاکستان، بعد از سفر عمرانخان به عربستان اعلام کرد ریاض به عنوان یک شریک جدید به پروژه بزرگ کریدور اقتصادی چین - پاکستان وارد شده و در این پروژه سرمایهگذاری میکند


پس از اینکه عربستان سعودی برای مشارکت در پروژه کریدور چین - پاکستان دعوت شد، هیئتی از ریاض به اسلام آباد سفر کرد و از تصمیم خود برای ساخت بزرگترین پالایشگاه نفتی این کشور در شهر گوادر خبر داد. میردوستین خان جمالالدین مدیرکل بندر گوادر با اشاره به تصمیم عربستان سعودی جهت ساخت سومین پالایشگاه بزرگ جهان در پاکستان گفته است «این پالایشگاه نیازهای نفتی پاکستان را تامین خواهد کرد. از نمایندگان عربستان سعودی خواستیم این پالایشگاه را در بستر دریای عمان که گوادر در ساحل آن قرار دارد و یا داخل این بندر احداث کنند.»

عربستان سعودی همچنین در معادن طلا و مس ایالت بلوچستان پاکستان سرمایهگذاری خواهد کرد. کریدور اقتصادی چین - پاکستان سال 2014 امضا شد. این کریدور شامل جاده، راهآهن و خطوط لوله است و چین را از طریق پاکستان به خاورمیانه و آفریقا متصل میکند. عربستان سعودی ماه گذشته رسما به این پروژه دعوت شد و پس از آن اعلام کرد 10 میلیارد دلار در آن سرمایه گذاری خواهد کرد. عمران خان، نخست وزیر پاکستان در فاصله کمتر از پنج هفته، برای دومین بار به عربستان سعودی سفر کرد. به هر روی کمک چند میلیارد دلاری عربستان سعودی به پاکستان در جریان سفر اول عمران خان به ریاض محقق نشد؛ زیرا در آن ایام ریاض مایل به پشتیبانی کامل از دولت حاکم حزب تحریک انصاف نبود و می خواست به نوعی جبران عدم همکاری این حزب در جریان ائتلاف سعودی ها به یمن را بکند.

عربستان در آن برهه مشکلات اقتصادی خود را دلیل عدم اختصاص کم به پاکستان ذکر کرد اما پس از به قتل رسیدن جمال خاشقجی، روزنامه نگار منتقد سعودی، شرایط کاملا عوض شد و زمینه برای کمک چندین میلیارد دلاری عربستان سعودی به پاکستان فراهم گردید. ریاض پس از قتل خاشقجی با بحرانی تاریخی از نظر فشار جامعه جهانی بر روی خود مواجه شد و در چنین شرایطی نیاز به همکاری برخی از کشورهای قابل اعتماد و دارای قدرت نظامی داشت. بسیاری از کشورهای جهان حضور در کنفرانس بین المللی سرمایه گذاری در عربستان موسوم به داووس صحرا را تحریم کردند و نماینده خود را به این کنفرانس نفرستادند.

پاکستان در چنین شرایطی به صورت هوشمندانه از موقعیت ایجاد شده استفاده کرد و به جای اظهار نظر شتابزده در خصوص ماجرای قتل خاشقجی در کنفرانس بین المللی اقتصادی عربستان سعودی اشتراک کرد. هرچند بسیاری از سازمان های حقوق بشری و شخصیت ها این اقدام پاکستان را مورد انتقاد خود قرار دادند اما پاکستان با توجه به بحران اقتصادی پیش روی خود چاره ای غیر از این نداشت. برخی منابع در این رابطه مدعی شدند که موضوع اعطای میلیاردها تسهیلات سعودی به پاکستان پیش از سفر عمران خان به عربستان از طریق کانال های سفارتی مشخص شده بود و به این شکل نبود که روند اعطای این تسهیلات در جریان سفر عمران خان به ریاض شکل بگیرد و نهایی شود.

از جمله خواسته های اصلی سعودی ها از پاکستان در قبال اعطای تسهیلات چند میلیارد دلاری میتوان به حمایت نظامی از حکومت عربستان سعودی و حضور واحدهایی از نیروهای نظامی پاکستان در مناطق داخلی عربستان برای ایجاد مصونیت از خطرات احتمالی خارجی، نقش آفرینی در قبال ترکیه و تحت فشار گذاشتن آنکارا در جریان پرونده قتل خاشقجی و حمایت از حکومت ملک سلمان و ولیعهد او در مقابل تهدیدهای احتمالی اشاره کرد. در همین حال، آصف هارون، تحلیلگر مشهور مسایل امنیتی معتقد است تنها خواسته سعودی ها از پاکستان حضور نظامی ارتش پاکستان و حمایت نظامی آنها از حکومت سعودی است، البته ممکن است سعودی ها درباره وساطت پاکستان در قبال آنکارا نیز خواسته هایی داشته باشند که اسلام آباد در این رابطه بتوانند کمک هایی به آنها بکند. برخی از تحلیگران معتقدند اعطای این تسهیلات به حزب تحریک انصاف باعث خواهد شد که سران این حزب نیز مجبور به همراهی با عربستان سعودی در قبال تحولات منطقه شوند چرا که به نوعی مدیون آنها شده اند.

دولت پاکستان اعلام کرد عربستان سعودی با پرداخت 6 میلیارد دلار کمک مالی به اسلام آباد به منظور بهبود بحران اقتصادی این کشور موافقت کرده است. وزارت امور خارجه پاکستان اعلام کرد که سفر عمران خان، نخستوزیر پاکستان به عربستان موفقیتآمیز بود. عربستان سعودی با پرداخت کمک مالی 3 میلیارد دلاری یک ساله به پاکستان موافقت کرده است. این کشور همچنین با پرداخت 3 میلیارد دلار وام به پاکستان برای خرید نفت از این کشور موافقت کرده است. بر اساس اطلاعیه بانک مرکزی پاکستان (SBP)، دولت اسلام آباد مبلغ یک میلیارد دلار از عربستان سعودی به عنوان کمک مالی دریافت کرد.  
    
 «اسد عمر» وزیر خزانه داری پاکستان گفت که این مبلغ 19 نوامبر پرداخت شده و بر اساس توافق، بخش دوم و سوم این مبالغ نیز طی چند ماه آینده به دولت اسلام آباد پرداخت میشود. در سفر اخیر «عمران خان» به عربستان سعودی، توافق شد که ریاض مبلغ ۳ میلیارد دلار به عنوان کمک مالی به اسلام آباد پرداخت کند.
 
نتیجهگیری
با توجه به اعمال فشارهای سیاسی و اقتصادی آمریکا به پاکستان برای توقف حمایتهایش از گروههای تروریستی سفر عمران خان به عربستان و اعلام کمک 10 میلیارد دلاری این کشور به دولت وی بیش از آنکه بیانگر رغبت و تمایل آلسعود برای سرمایهگذاری در پاکستان باشد تلاشی برای حفظ دولت جدید اسلامآباد به رهبری عمران خان در ائتلاف و اردوگاه عربستان تلقی شده است. اما تصمیم عمران خان در این شرایط برای دریافت کمکهای مالی از عربستان سعودی که وجهه مناسبی در میان بخشی از مردم پاکستان ندارند میتواند تأثیر منفی بر وجهه دولت جدید پاکستان داشته باشد؛ زیرا توجیه عمران خان برای انتخاب عربستان به عنوان اولین مقصد سفر خارجی خود نتوانست افکار عمومی پاکستان را قانع کند. عمران خان گفته بود به دو دلیل عربستان را به عنوان اولین کشور برای سفر خارجی خود انتخاب کردم نخست، به دلیل روابط نزدیک و بسیار قوی میان دو ملت پاکستان و سعودی و دوم به این دلیل که ما همیشه مشتاق دیدار شهرهای مقدس مکه و مدینه هستیم. نکته قابل توجه اینکه حزب تحریک انصاف که اکنون قدرت را در پاکستان در دست دارد در زمان حکومت حزب مسلم لیگ نواز از منتقدان جدی همکاری اسلام آباد با ریاض بود.


 https://lobelog.com/the-saudi-strategy-to-influence-pakistan/