تاملی بر بحران آب در جمهوری اسلامی ایران

تاریخ:۱۳۹۴/۰۷/۲۷

تاملی بر بحران آب در جمهوری اسلامی ایران

مهندس نقی پوررضایی

كاهش منابع آبي يكي از مشكلات اساسي است كه جمهوري اسلامي اين روزها با آن مواجه است. ايران اسلامي در يك منطقه بياباني و نيمه بياباني واقع شده است ومشكل كمبود آب خيلي مشكل جديدي نيست. عليرغم اينكه ما در يك منطقه خشك و نيمه خشك از كره زمين واقع شده ايم اما به دلايلي از منابع آبي موجود كشور هم نمي توانيم خوب استفاده كنيم يا اينكه استفاده بهينه نماييم. براي اثبات اين موضوع لازم مي دانم به نكاتي اشاره كنم:

1_  يكي از مشكلات اساسي در كشور ما انداختن توپ در زمين ديگران است. معمولا هرجا كم مي آوريم مي گوييم مقصر مردم هستند .

الگوي مصرف ما غلط است، اسراف مي كنيم، فرهنگ جامعه ما ضعيف است. هيچ وقت نمي گوييم درست مديريت نمي كنيم . سليقه نداريم . برنامه نداريم. آينده نگري نكرده ايم. ايده نداريم. طرح نداريم . متخصص نيستيم. نظام برنامه ريزي كشور غلط است. از علم استفاده نمي كنيم . سازمان هاي ما دانش بنيان نيستند.

 هميشه مي گوييم مردم مقصرند.البته در برخي از مواقع ممكن است مشكل فرهنگي داشته باشيم ولي اين همه علت نيست. اخيرا در رسانه ها اعلام گرديده ايراني ها دو برابر نرم جهاني آب مصرف مي كنند.اين موضوع را با آب و تاب فراوان همه جا پخش مي كنيم و مي خواهيم به جامعه ايراني بقبولانيم مقصر ملت است و فرهنگ مصرف غلط است و بايد اصلاح شود. ايا فقط مشكل همين است. سيستم وزارت نيرو در كاهش منابع، عدم استفاده درست از منابع و ده ها موضوع ديگر مرتبط با آب هيچ نقشي ندارد. فلذا مي خواهيم با رجوع به آمارهاي ارائه شده اعم از جهاني و داخل كشور تا حدودي برخي از ابهامات حل شود.

در گزارشات مختلف از ناحيه مراجع متولي كشور ميزان مصرف سرانه آب در كشور براي هر فرد ايراني به طور متوسط 172 ليتر قيد شده است. البته اين رقم در گزارشات مختلف نيز متفاوت است. در برخي گزارشات رقم 197 الي 200 ليتر نيز قيد شده است كه البته در كلان شهرها اين رقم به 250 ليتر هم مي رسد. (دنياي اقتصاد 4/4/94)

سازمان ملل متحد طي گزارشي اعلام كرد ميزان متوسط آب براي هر فرد 50 ليتر است يعني اگر انساني بتواند در يك شرايط نسبتا مطلوب زندگي نمايد مصرف اين مقدار آب براي يك فرد كفايت مي كند. اين نرم تعريف شده با توجه شرايط مختلف جهاني تعريف شده است. همين منبع، آماري از ميزان مصرف آب در دنيا را نيز ارائه مي دهدكه توجه خوانندگان عزيز را بدان جلب مي كنم.

منبع: دنياي اقتصاد 4/4/94  

لازم مي دانم براي ميزان مصرف آب در دنيا آماري ارائه دهم تا روشن شود تا موضوع مصرف سرانه آب در كشور ما خيلي بحث فرهنگ و ملت نيستند. البته غرض اين نيست كه مي خواهيم فرهنگ مصرف و اسراف را نفع كنيم ولي مشكل كشور ما فقط اين نيست.

WWW.ENTEKHAB.IR   منبع

اگر به امار فوق و نمونه هاي شبيه به همين جامعه آماري نگاه كنيم متوجه مي شويم مصرف آب در كشور ما مثل بقيه كشورهاست . در نمونه هاي آماري ارئه شده مصرف بهينه در آلمان ، ليتوني و استوني جزء كم مصرف ترين كشورها هستند. اگر ملاك را فقط ميزان مصرف آب قرار دهيم بايد هر ساله در كشورهايي نظير آمريكا ، كانادا ، روماني و ژاپن بحران آب داشته باشيم. در صورتيكه در اين كشورها وضع بدانگونه كه در كشور ما بحران سازي مي شود وجود ندارد.

چرا ياد گرفته ايم هميشه از ملت خرج كنيم و هر چه اتفاق بد و ناگوار است مقصر ملت بدبخت ايران هستند و هرچه توانايي و نكات مثبت است نتيجه تلاش و همت مديران جمهوري اسلامي است. در همه حال الگوي مصرف غلط است . فرهنگ ما دچار اشكال است و بايد ان را اصلاح كنيم. هر وقت دولت تصميم مي گيرد چيزي را گران كند مثال مي زند در فلان كشور سوخت اينقدر است و ما آن را كاملا مجاني در اختيار شما قرار مي دهيم ولي هيچ وقت نمي گويند حقوق يك معلم در ان كشور چقدر است يا يك كارمند ساده چقدر درامد داردكه مي تواند با همان حقوق صاحب يك خانه و يك خودرو باشد و حداقل نياز زندگي خود را تامين نمايد. مع هذا هميشه ملت مقصر نيستند و نبايد آنها را به عنوان نماد بدبختي و بي فرهنگي قلمداد كنيم .

2_  نداشتن امار دقيق از ميزان منابع ابي كشور، نداشتن برنامه راهبردي براي كنترل و بهره برداري از منابع انرژي، استفاده از افراد غير متخصص و بكارگيري آنان در پست هاي مديريتي، در نتيجه ارائه آمارهاي غلط و جوسازي و بحران سازي از ديگر مشكلات مديريت منابع آب كشور است.

قطعا مطلع هستيد در آينده در بسياري از كشورها بحران آب حتمي خواهد بود كمااينكه برخي از جنگ ها در آينده به خاطر تسلط بر منابع آبي جهان اتفاق مي افتد . اين موضوع نگراني غالب مديران سطوح عالي كشورها را به خود جلب كرده است. ولي در كشور ما مديريت بر منابع آب كاملا سياسي است. ساختن سدهايي بدون مطالعه دقيق و يا عدم كنترل منابع آبي كشور و هرز رفتن منابع گرانبهاي آب از ديگر مشكلات جمهوري اسلامي است.

براي اثبات عرايضم توجه شما را به اين آمار جلب مي كنم. 

   1-2)  ميزان نزولات جوي اعم از برف و باران در كشور عزيزمان در سال 400ميليارد متر مكعب است.     

   2-2)  130 ميليارد مترمكعب از اين مقدار جذب مي شود .

   3-2)  110ميليارد مترمكعب از اين مقدار جذب شده صرف كشاورزي مي گردد.

   4-2)  20 ميليارد مترمكعب آب جذب صرف مصارف خانگي و صنعتي مي گردد و اين مقدار براي يك جمعيت 70ميليوني كفايت مي كند.

   5-2)  ميزان نزولات جوي در كشور ما 250ميلي متر در سال است كه بر اساس گفته معاون دريايي سازمان محيط زيست وقت در سال 90 اين مقدار طي 40 سال آينده افزايش يافته و به مقدار 560 ميلي متر خواهد رسيد.(سايت انتخاب 16/9/90)

اين آمار  توسط منابع رسمي ديگر در كشور نيز تاييد شده است لذا با توجه به آمار فوق مي توان دريافت كه علم مديريت منابع آبي و علوم استفاده بهينه مشكل اساسي ماست. اگر بتوانيم منابع آبي را خوب مديريت كنيم بحران آب در كشور ما قابل مهار است . مديريت منابع آب در كشور بايد بتواند ميزان جذب نزولات جوي راكنترل نمايد و با صرف هزينه ضايعات مصارف كشاورزي را به حداقل برساند. اگر كمي دقت كنيم 110 ميليارد مترمكعب آب جهت مصارف كشاورزي نياز به مديريت جدي دارد . اخيرا در صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران شاهد بوديم نظام توانسته است با صرف مقدار كمي هزينه بافت روستاها را حفظ نموده و به روستاها حيات جديد ببخشد و مانع مهاجرت بي رويه روستائيان به شهرها شود. علاقه به زندگي در روستاها در كشور ما رو به فزوني است و اين خبر بسيار خوشحال كننده اي است . پس مي توان با مديريت صحيح و صرف مقدار كمي هزينه چالش ها را تبديل به فرصت كرد. داشتن برنامه ، مديريت ، استفاده از ايده هاي خوب ، غيرسياسي عمل كردن ، بهرمندي از مديران لايق و متخصص موضوع بحران آب را تبديل به يك فرصت راهبردي براي جمهوري اسلامي خواهد نمود .

3_  يكي از مهمترين چالش هاي بحران آب در جمهوري اسلامي سوء مديريت منابع آبي كشور است. مديريت آب در كشور ما توسط دو وزارتخانه صورت مي گيردكه البته نقش يكي از آنها در مديريت منابع آبي كمتر است . به عبارتي خيلي ملموس نيست اما بيشترين ميزان مصرف را به خود اختصاص داده است. در بخش كشاورزي بازدهي آبياري 25% است ولي 90% آب جذب شده ناشي از نزولات جوي را به خود اختصاص مي دهد براي رفع اين مشكل شروع خوبي صورت گرفته ولي نتيجه نداده است و شايد نتيجه آن خيلي طولاني مدت باشد مع هذا نمي توان خيلي بدان اميدوار بود. اين موضوع يكي از مهمترين چالش هاي مديريت آب كشور است . ميزان هدر رفتن آب در بخش كشاورزي خيلي زياد است . اين موضوع سواء عدم كنترل و يا جذب ميزان نزولات جوي كه هر دو جاي بسي تامل را دارد. نكته مهم در بحث مديريت منابع آبي كشور بحث عدم تفكيك آب شرب و آب غير شرب است. كمااينكه آبي كه پس از مراحل جذب و تصفيه وارد لوله ها مي شود قابل شرب است اما از آن در شستشو ، پر كردن استخرها و مصارف صنعتي و غير استفاده مي شود . در كشور كانادا مصرف روزانه هر فرد 329 ليتر است اما از اين مقدار مصرف آب شرب روزانه هر فرد فقط 5/1 ليتر است . بسياري از كشورهاي توسعه يافته بين آب شرب و غير شرب تفكيك قائل شده اند. ما ناچاريم جهت صرف هزينه هاي كمتر و بهبود وضيت فعلي مصرف اين اقدام را انجام بدهيم وگرنه هزينه تمام شده جذب و بهره برداري آب براي ما خيلي گران خواهد شد. البته در بحث مديريت مصرف نيز بايد فرهنگ سازي كنيم . نگارنده قصد ندارد موضوع سوء مصرف را تبليغ نمايد اما برخي سيانمايي ها را نمي توان ناديده گرفت .

4_  ارائه امارهاي غلط نه فقط در بحث مديريت منابع آبي كشور بلكه در بسيازي از زمينه ها از مشكلات اساسي كشور ماست.ارائه آمارهاي غلط و اغراق آميز مديران ، برنامه ريزان و ملت را به انحراف مي كشاند و در برخي جاها دچار توهم مي كند. اين مدل مشكلات در ميان مديران مياني وزارتخانه ها خيلي به چشم مي خورد. به عنوان نمونه يكي از مديران اين وزارتخانه در يك مصاحبه اي اعلام مي كند مصرف آب اروپايي ها بين 70-90 ليتر در روز است ولي هر فرد ايراني 170 ليتر آب مصرف مي كند (مصاحبه غلام حسين فخاري مدير اب و فاضلاب آذربايجان شرقي در گفتوگو با فارس به مناسبت روز جهاني آب ) كجاي اين آمار صحيح است .

 چرا هر كجا كم مي آوريم اروپائيان را به رخ ملت ايران مي كشيم . در كجاي اروپا مصرف آب اينقدر پايين است آيا آمار مصرف روزانه آب در اروپا را بررسي كرده ايد.

نتيجه گيري:

وزير محترم نيرو طي مصاحبه اي در مورخ 28/5/92 مشكلات آب در كشور را در پنج عنوان طرح مي نمايد. وي معتقد است بحران آب در كشور داراي پنج مشكل عمده است كه اگر براي آنها فكر نشود اين بحران كماكان باقي خواهد ماند . اين پنج عامل عبارتند از :

1_  برداشت بي رويه از منابع آب زيرزميني

2_  مصرف بي رويه در بخش كشاورزي

3_  وجود آلاينده ها

4_  مديريت غير سيستمي

5_  عدم اختصاص منابع مالي لازم براي نگهداري و بهره برداري از تاسيسات آبي كشور WWW.MEHR.NEWS

جاي بسي خوشحالي است كه وزير محترم به نكات بسيار خوبي اشاره كرده اند ولي آقاي وزير شما متولي آب كشور هستيد. فقط تشخيص درد كافي نيست براي درمان بايد راه حل ارائه دهيد . به عبارتي روش درمان بايد تجويز شود وگرنه حرف زدن بسيار آسان است. نگارنده متولي آب كشور نيست ولي در اين كشور كارشناسان بسيار قوي هستند كه مي توان از نظرات انها براي حل بحران آّب كه عده اي معتقدند ممكن است جنگ هاي آينده برسر منابع آب باشد براي حل اين مشكل استفاده كرد .

چند راهكار پيشنهادي كه براي حل بحران آب مي توان از آن نام برد به شرح زیر ارائه میگردد. ممكن است ده ها طرح نيز مدنظر باشد ولي به عقيده نگارنده در جمهوري اسلامي اين طرح ها مي تواند مهم ترين و الويت دارترين آنها باشد.

1- مديريت يكپارچه و منسجم كنترل و توزيع آب در كشور

2- فرهنگ سازي و اصلاح الگوي مصرف

3- تفكيك آب شرب و آب غير شرب

4- بهينه سازي مصرف آب در امر كشاورزي و اختصاص اعتبار جهت مدرنيزه كردن سيستم آبياري كشور

5- بررسي و تحقيق دقيق از ميزان منابع آبي كشور و سرمايه گذاري ويژه روي اين موضوع

6- جلوگيري از ورود آلاينده ها در منابع آبي كشور

7- تشكيل پليس آب

8- به كارگيري مديران متخصص در مديريت آب كشور

9- استفاده از تجارب كشورهاي موفق در امر جذب ، كنترل و توزيع آب

10- به روز سازي تاسيسات آبي كشور  

اميد است ملت بزرگ ايران الگوي مصرف آب را بهينه نموده و مديران اجرايي و برنامه ريزان نيز با استفاده از مكانيزم هاي صحيح بتوانند منابع آبي كشور را مديريت نمايند نه اينكه هر اتفاقي افتد ملت را مقصر  و فرهنگ مصرف را بهانه قرار دهند.