حضور قدرتمندانه تمدن ایرانی در قلب ترکیه

تاریخ:۱۳۹۴/۰۲/۱۴

حضور قدرتمندانه تمدن ایرانی در قلب ترکیه

نویسنده: روزبه پارساپور
ترکیه همسایه غربی ایران است که طی سالهای اخیر تلاش کرده در رقابتی ژئوپولتیک با ایران؛ رهبری منطقه خاورمیانه را به دست بگیرد. اما ایران با مولفه های مختلف فرهنگی، نظامی، دینی و تاریخ و تمدن طولانی خود همواره مانع از هژمونی منطقه ای ترکیه شده و سیاست های توسعه طلبانه ترکیه را ناکام گذاشته است. ترکیه پس از دوران کمالیسم و از زمان روی کار آمدن حکومت جمهوری تحت رهبری حزب عدالت و توسعه اردوغان در سال ۲۰۰۲ میلادی، همواره به دنبال آن بوده است که جایگاه از دست رفته دوره عثمانی خود را باردیگر در منطقه به دست آورد اما تاکنون توفیق چندانی نداشته است زیرا ایران سد بزرگی در راه نفوذ ترکیه در عراق و سوریه شده است؛ و این شرایط درست برعکس اتفاقی است که در قرن شانزدهم رخ داد و عثمانیان مانع از نفوذ صفویان به جهان عرب شده بودند، لکن ایران به مرور زمان قدرت خود را بازیافته است و نه تنها امروز رهبری منطقه را عهده دارد بلکه به قدرتی برتر در حوزه ژئوپولیتیکی غرب آسیا نیز تبدیل شده است. لذا ترکیه و متحدینش همچون عربستان، قطر و آمریکا نبایستی فراموش کنند که ایران جدا از قدرت نظامی و قدرت معنوی که در دل مردم منطقه دارد، ریشه در دل تاریخ نیز دارد و همچون درختی تنومند است که بادها و طوفانهای مقطعی خللی بر اندام این درخت تنومند چندین هزار ساله وارد نمیکند و بسیاری از این کشورهایی که امروز خود را در مقابل ایران قرار داده اند صدها سال تنها یکی از ساتراپهای (ایالتهای) کوچک ایران بشمار میرفته اند. این مقاله به ردپای چندین هزار سال حضور ایران و تمدن کهن آن در ترکیه امروزی میپردازد که در شهرهای مختلف این کشور نمایان است.

شهر زیرزمینی درینکویو واقع در کاپادوکیه ترکیه:

شاید کمتر کسی در ایران مطلع باشد که شهر زیر زمینی درینکویو در استان نوشهیر ترکیه، (Derinkuyu Underground City) یک شهر باستانی باشکوه ایرانی است که در اعماق زمین به صورت چند طبقه ای از دوره ایرانیان مادی (600 قبل از میلاد) باقی مانده است. این شهر زیرزمینی با عمق حدود ۸۵ متر، قابلیت جا دادن به حدود ۲۰۰۰۰ نفر همراه با دام، منابع غذایی، مدرسه، سالن غذاخوری، معبد و امکانات رفاهی آنها را دارد. درینکویو بزرگترین شهر زیرزمینی کشف شده در ترکیه امروزی و یکی از چندین شهر زیرزمینی کشف شده در منطقه باستانی کاپادوکیه می‌باشد. کاپادوکیه همان ساتراپ هخامنشی است که خشایارشا به قصد انتقام از یونان به این شهر در آسیای صغیر رفت و این شهر را مرکز ستاد فرماندهی ایران قرار داد. وی سه سال تمام به تجهیز سپاه خود در کاپادوکیه مشغول بود و در نهایت سپاه بزرگی را تشکیل و در بهار ۴۸۰ قبل از میلاد به سوی یونان حرکت کرد.

گفته اند که کاپادوکیه Kapadoukia با نام قدیمی و پارسی کَتپَتوکه یا کاپادوسیه در پارسی باستان: Katpatuka و  Cappadocia به معنای سرزمین اسبهای زیبا است ,بخش باستانی و پهناوری است که امروز در ترکیه مرکزی قرار گرفته و به دلیل ارزش های تاریخی و باستانی, توریستی ترین بخش استان نوشهیر؛ ترکیه کنونی را در بر می گیرد. این محوطۀ باستانی از سال ۱۹۸۵ از طرف یونسکو جزو میراث فرهنگی جهان شناخته و ثبت شده است. شهر زیرزمینی درینکویو یکی از شگفت انگیزترین کشفهای تاریخ دین باستانی ایرانیان و پیروان اهورا مزدا است که در آنجا قرار دارد. درینکو به معنی چاه عمیق ,شهری است زیرزمینی و اعجاب آور، که براثر یک رویداد ساده کشف شد. درسال ۱۹۶۳ کارگرانی که برای ایجاد ساختمانی؛ به کندن زمین مشغول بودند,ناگهان با چاه یا تونل ژرفی درون زمین روبرو شدند. پژوهشهای بعدی؛ کشف یک شهر زیرزمینی عظیم از دوران کهن را خبر داد که در آن نشانه هایی از دین زرتشت، فروهر، اسب های پارسی و... را در خود جای داده بود. نکته قابل توجه تعداد تونلها وهواکش هاست؛ که به بیرون راه دارند وطوری ساخته شده اند که در اعماق این شهرزیرزمینی هوا جریان دارد و هیچگاه کمبود اکسیژن احساس نمی شود. امروزه پس از چندین سال کاووش باستان شناسان در درینکویو اما همچنان نیمی از این شهر برای توریست‌ها قابل دیدن نیست و گردشگران فقط نیمی از شهر را میتوانند ببینید.

اینکه چرا ایرانیان برای یک زندگی مخفی و طولانی شهری در ژرفای ۸۵ متری زمین چنین شهر بزرگی را ساخته اند همچنان جای سوال دارد. آنها از چه دانش و علومی برای ساخت این شهر شگفت آور برخوردار بوده اند؟ پژوهشگران می گویند: با تکنولوژی امروزی؛ ساختن چنین شهری زیرزمینی, برای زندگی ۲۰ تا ۳۰ هزار نفر, ده سال طول می کشد. آنها این شهرزیرزمینی درینکویو را هم ردیف و در مقایسه با اهرام مصر توصیف می کنند. آیا پیروان اهورا مزدا از ترس تهاجم اقوام وحشی؛ یا از ترس رویدادهای سخت طبیعی از جمله زمستانی سخت که در اوستا به عنوان زمستان شیطانی از آن یادکرده؛ به ساختن این شهر زیرزمینی اقدام کرده اند. در وندیداد دوم؛ اهورامزدا، از پیروانش می خواهدبرای پیشگیری از تهاجم دشمنان ودیوان و پرهیز از صدمات یک زمستان شیطانی و هلاک کننده؛ شهری زیرزمینی بنا کنند که در صورت لزوم در آنجا به سرببرند.

آرامگاه پارسی واقع در ازمیر ترکیه؛

آرامگاهی با شباهت بی‌نظیر به آرامگاه کورش بزرگ (پاسارگاد) در سارد ترکیه نیز وجود دارد که احتمالاً در دورانی که لیدی یکی از ساتراپ‌های هخامنشی بود، به تقلید از آرامگاه کورش بزرگ برای یکی از بزرگان پارسی ساخته شده است (Elspeth R. M. Dusinberre, Aspects of empire in Achaemenid Sardis, 138–141). این بنا در نزدیکی منطقه فوچا در ازمیر ترکیه قرار گرفته است و در بین افراد محلی به برج سنگی (به ترکی استانبولی: Taş Kule) معروف است. این بنا همانند آرامگاه کورش بزرگ به شکل هرم پلکانی است و برای ساخت آن از سنگ آهک استفاده شده است (Dedeoglu, The Lydians and Sardis, p.83). بنایی دیگری که شباهت زیادی به آرامگاه بنیادگذار شاهنشاهی هخامنشی دارد و در همان دوره به صورت ناتمام ساخته شده، به تخت‌گوهر یا تخت‌رستم معروف است و در شهرستان مرودشت استان فارس، در نزدیکی بناهای نقش‌رستم و نقش‌رجب، واقع است (Stronach, Pasargadae; 300-304). هم‌چنین آرامگاه فردوسی در توس، که توسط مهندس هوشنگ سیحون طراحی شد، یکی از شاخص‌ترین بناهای مدرنی است که از آرامگاه کورش بزرگ الگوبرداری شده است. آرامگاه پارسی در ازمیر (ترکیه) و آرامگاه گور دختر (بوشهر) تنها آرامگاه های مشابه مقبره کوروش بزرگ در جهان می باشد که حکایت از دفن نزدیکان کوروش در حوزه تمدنی پهناور ایران دارد.

شهر هخامنشی در خرابه های دارا واقع شهر ماردین ترکیه؛

اين شهر و آثار به جاي مانده از آن در خرابه‌هاي ۱۰ هزار ساله دارا در كنار شهر ماردين واقع در منطقه جنوب شرقي تركيه كشف شده است. در كندوكاو در خرابه‌هاي باستاني دارا آثاري مانند چتر و انواع كاشي‌هاي حكاكي و مزين شده به اشكال حيوانات كه مربوط به قرن ششم پس از ميلاد است، به‌دست آمده است. همچنين در كنار اين آثار، استخوان‌هاي مربوط به انسان نيز كشف شده است كه تخمين زده مي‌شود دست‌كم سه هزار سال قدمت تاريخي داشته باشند. با يافتن اين آثار جست‌وجوها براي كشف شهر به‌جا مانده از دوران امپراتوري هخامنشيان و تمدن بابل آغاز و آثار تمدن ایرانی را در آنجا یافت شد. با توجه به مخزن‌هاي آب و اشياء به‌دست آمده مي‌توان گفت كه جمعيت اين شهر حدود صد هزار نفر بوده است. همچنين در ادامه انبارهاي ارزاق، سلاح و قبرستان‌هاي سنگي كشف شده‌ و در نهايت به شهر تاريخي با خانه‌هاي سنگي دست يافته‌اند كه هنوز بخشي از آن در زير خاك قرار دارد. شهر دارا در دوران هخامنشی مورد استفاده ساکنین شهر قرار داشته و دوران امپراتوري رم به‌عنوان يك شهر نظامي استفاده مي‌شده و با توجه به مخزن‌هاي آب و اشياء به‌دست آمده مي‌توان گفت كه جمعيت اين شهر حدود صد هزار نفر بوده است.

کتیبه خشیارشا هخامنشی واقع در وان ترکیه؛

شهر کردنشین وان در پنج کیلومتری شرق دریاچه‌ای به همین نام در آناتولی شرقی قرار دارد. ناحیه‌ای که این شهر در آن واقع شده، دره‌ای سرسبز و حاصل‌خیز به طول تقریبی بیست و عرض شش کیلومتر است که از کوهستان‌های بلند پیرامون سیراب می‌شود. کردها یکی از اصیل ترین اقوام ایرانی هستند که ریشه تاریخی آنها به مادها باز میگردد. لکن پس از تجاوزات ترکهای عثمانی به ایران صفویه و جنگهای بلندمدت این قدرت منطقه ای بخشهای زیادی از کردستان ایران به اشغال عثمانی ها در آمد و پس از فروپاشی عثمانی ها نیز کردستان بین ترکیه، عراق و سوریه تقسیم شد. خط راه‌آهن تهران - استانبول نیز از همین دره و از شمال شهر وان عبور می‌کند و در حاشیه دریاچه به پایان می‌رسد. در «وان قدیم»، آثاری از دوره‌های گوناگون تاریخی دیده می‌شود که شامل دژ، گورستان، آرامگاه، برج، مناره، کاخ، کلیسا، مسجد و سنگ‌نبشته‌های متعدد اورارتویی و آشوری است. در ناحیه مهم و باستانی وان، بجز کتیبه‌های اورارتویی و آشوری، یک سنگ‌ ای نوشته مهم و بزرگ از خشیارشا شاه، چهارمین پادشاه هخامنشی و فرزند داریوش بزرگ وجود دارد. این کتیبه در اصل توسط داریوش بزرگ آماده‌سازی شده‌است اما به دلائلی تکمیل نشده و خالی رها شده‌است، اما خشایارشا پسر داریوش بزرگ، در دوران زمامداری خود آن را تکمیل کرده و به یادگار گذاشته‌است. این کتیبه ۲۷ سطر و ۳ ستون دارد و از چپ به راست و به سه زبان پارسی باستان، اکدی و عیلامی نوشته شده‌است. در سال ۱۲۸۶ خورشیدی طرحی از روی این کتیبه آماده شده بود که متخصصان زبان‌های باستانی از روی این طرح اقدام به خواندن و ترجمهٔ این کتیبه کرده بودند. نخستین بار رونالد گراب کِنت (زبان‌شناس) در سال ۱۹۰۸ (میلادی) این کتیبه را خوانده و ترجمه کرده بود. اما همانطور که گفته شد همه دانشمندان تا پیش از تلاش زوج جهانگرد ایرانی، از جایگاه دقیق این کتیبه بی‌اطلاع بودند و هیچ عکسی هم از این کتیبه در دسترس نبوده‌است. نتیجه سفر زوج ایرانی بازیابی موضع دقیق کتیبه خشایارشا در دریاچه وان و تهیه عکس و فیلم کامل از این کتیبه بود. این کتیبه در سینه‌کش صخره‌ای دست نیافتنی و در زیر قلعه بزرگ اورارتویی ( واقع در میانه دو بخش جدید و قدیم وان ) و با ارتفاع تقریبی بیست متر از سطح زمین جای دارد. از طریق پلکانی سنگی که بسوی قلعه می‌رود، می‌توان بیشتر به این اثر نزدیک شد. در این کتیبه، برخلاف کتیبه شلمنصر سوم که در آن منطقه قرار دارد، هیچ نشانی از خشونت و رفتارهای قهرآمیز وجود ندارد و مانند دیگر کتیبه‌های هخامنشی از «خوشبختی مردم» سخن رفته است. مضمون کتیبه هخامنشی وان، همانند چندین کتیبه دیگر از خشیارشا و داریوش است.  خشایارشا در این کتیبه می گوید :

«خدای بزرگ است اهورامزدا، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که خوشبختی را برای مردم آفرید، که خْـشَـیارشا ( حرف‌نوشت: خَـ شَـ یَـ ـا رَ شَـ ـا ) را شاه کرد. تکِ بسیاری شاه ( متن اصلی: اَئـیـوَم پَـرونـام خْـشـایَـثْـ‌یَـم )، تکِ بسیاری فرمانروا. من خشیارشا، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه سرزمین‌هایی با بسیار مردمان ( خْـشـایَـثْـیَـه دَهْـیـونـام پَـرو زَنـانـام )، شاه بر این زمینِ بزرگ و بس دور. پسر داریوش شاه، هخامنشی. گوید خشیارشا شاه: داریوش شاه که مرا پدر بود، به خواست اهورامزدا بسا بهترین‌ها بکرد و فرمان کندن (کَـنْـتَـنَـئـی) اینجا را بداد، جایی که نپشته‌ای ( ديـپـيـم ) ننوشت. پسانگاه، من فرمان نبشتن این نپشته را دادم. اهورامزدا بپایاد با دیگر خدایان (بَـگَـئـیـبـیـش)، مرا و شهریاری مرا و آنچه که کرده‌ام»