انقلاب اسلامی ایران و تاثیرات آن بر منطقه خلیج فارس

تاریخ:۱۳۹۳/۰۹/۲۵

انقلاب اسلامی ایران و تاثیرات آن بر منطقه خلیج فارس

هادی الهایی*

چکیده
انقلاب اسلامی ایران که در تاریخ 22 بهمن ماه سال 1357ش به وقوع پیوست تاثیرات زیادی نه تنها بر منطقه خاورمیانه،بلکه بر کل جهان گذاشت و یکی از مناطقی که از این انقلاب تاثیر پذیرفت  منطقه خلیج فارس است. هدف این مقاله بررسی  تاثیراتی است که انقلاب اسلامی ایران بر منطقه خلیج فارس و مردم آن بویژه شیعیان کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و همچنین سیاستهای کشور آمزیکا پس از وقوع انقلاب اسلامی ابران می باشد.در ابتدا خیزش های مردمی شیعیان 7 کشور حوزه خلیج فارس  پس از انقلاب اسلامی و عکس العمل حکومت های موجود در قبال آن خیزش ها و سپس سیاست های آمریکا در منطقه پس از سقوط شاه مورد بررسی قرار می گیرند.
واژگان کلیدی:انقلاب اسلامی ایران،منطقه خلیج فارس،شیعیان خلیج فارس، سیاست های آمریکا،ایران

**.دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات خلیج فارس دانشگاه شهید چمران اهواز

 مقدمه
انقلاب اسلامی ایران یکی از مهم ترین وقایع و رخدادهای سیاسی جهان در نیمه دوم قرن بیستم به شمار می آید. این انقلاب در کشوری به وجود آمد که قبل از آن (دولت  پهلوی)مجری سیاست های آمریکا در منطقه خلیج فارس بود. پیروزی انقلاب اسلامی ایران باعث شد تا شیعیانی که در کشورهای حوزه خلیج فارس زندگی می کنند و از بسیاری حقوق اجتماعی خود محروم هستند به پیروی از انقلاب اسلامی ایران بر علیه حکومت های وقت خود به پا خیزند و خواستار حقوق اولیه انسانی و برابری نسبی خود با حکومت گران سنی شوند. این مقاله درصدد پاسخگویی به این سوال است: که انقلاب اسلامی ایران چه تاثیراتی بر منطقه خلیج فارس گذاشت؟باید گفت که فرایند انقلاب اسلامی ایران تغییر سیاست های آمریکا در منطقه خلیج فارس به ویژه در قبال عربستان بوده است. 

در این مقاله نویسندگان ابتدا خیزش های مردمی شیعیان 7 کشور حوزه خلیج فارس و عکس العمل حکومت های وقت در برابر این خیزش ها و سپس به بررسی سیاست های آمریکا در منطقه خلیج فارس پس از انقلاب اسلامی ایران پرداخته اند.

الف:شیعیان خلیج فارس
1-عربستان
باری روزن در کتابش تحت عنوان انقلاب ایران می نویسد:انقلاب آیت الله خمینی در ایران به عنوان تهدیدی ایدئولوژیک برای عربستان سعودی و نیز تغییری در وضعیت استراتژیک منطقه انگاشته می شود (روزن ، 1379 ،ص81)

پیروزی انقلاب اسلامی در ایران ضربه ای کوبنده بر رژیم عربستان سعودی وارد کرد.اول از ان جهت که رژیم آنها سلطنتی بوده و مانند شاه وابسته به امریکا و غرب بوده اند و بنابراین این نگرانی برای دولت عربستان وجود دارد که اگر جنبشی مردمی توانست حکومت پهلوی را ساقط کند همین اتفاق می تواند برای آنها رخ دهد دوم اینکه سعودی ها مدعی هستند که کشورشان سرزمین وحی و دولتشان پرچمدار اسلام در جهان کنونی است و، وهابیت بر بنیان های اصیل و واقعی اسلام تکیه دارد و تنها کشوری هستند که در تمامی زمینه ها فرامین قرآن را به اجرا می گذارند،اما شاهد انقلابی آن هم در کشوری نزدیک به خود  بودند که به ادعای دوست و دشمن ریشه اسلامی داشت. و خواستار پیاده کردن احکام اسلام بود.در عین حال تفسیری متفاوت بلکه متضاد از اسلام سعودی ارائه می داد. (آقایی،1368،صص55-56) پس از پیروزی  انقلاب  اسلامی ایران شیعیان عربستان با پخش اعلامیه هایی در مساجد به خانواده سلطنتی حمله کردندو وعاظ به مخالفت با خاندان حاکم پرداختند به طوری که برای اولین بار در این حکومت به اصطلاح اسلامی،موضع دولت به عنوان حامی اسلام شکسته شد.گهگاه اعلامیه های مخالف و نیز روزنامه ها مطالب انتقادی علیه رژیم سعودی و آمریکا منتشر می کردندو شعارهایی با مطالب موافق انقلاب و مخالف آمریکا روی دیوارها نوشته می شد(حشمت زاده،1387،ص93)

دو رویداد مهمی که در عربستان پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران رخ داد و زنگ خطری برای خاندان حکومتگر عربستان بود نخست:قیام شیعیان عربستان در سال 1979و دیگری تسخیر مسجد الحرام در همان سال توسط جهیمان العتیبی بود که در ذیل به بررسی آنها می پردازم.

شیعیان عربستان که رقمی بالغ بر000/300نفر می باشند بیشتر در منطقه شرقیه در شهرهای قطیف و احسا ساکن می باشند.آنان هرسال در ماه محرم علی رغم مخالفت های وهابیان سعی کرده اند با برگزاری مراسم ویژه جلوه ای از خشم را خود نسبت به حکومت وهابیون نشان دهند. بدنبال پیروزی انقلاب اسلامی شیعیان در محرم 1979 شهامت و جسارت بیشتری پیدا کردند و در روز 27 نوامبر همان سال مراسم روز عاشورا،را که در عربستان ممنوع است برگزار کردند جمعیت عکس های امام خمینی ر ادر دست داشت و به سوی قطیف،احسا و دیگر آبادی های ایالت شرقی حرکت می کرد. در درگیری های بوجود آمده با گارد ملی که مخالف برگزاری مراسم عزاداری بودند 36 تن از آنان کشته شدند. جمعیت 3 روز تمام در حال طغیان بود. آنها بانک ها وموسسات دیگر ر ابه آتش کشیدند و علیه رژیم سلطنتی شعار سر دادند. (آقایی ،1368،صص84-85)دولت سعودی در یک واکنش برای جلوگیری از گسترش آشوب در مناطق شیعه نشین،فوراً سرمایه گذاری زیادی را صرف ساختارهای اقتصادی،نظام آموزشی و سایر خدمات اقدام کرد. جاده ها آسفالت شد،مدارس وبیمارستانها ساخته شد،زمین بین مردم توزیع شد و وامهای مختلف توزیع گردید(ابراهیم،1387،ص 161)

دولت برای خنثی کردن قیام های مردمی نایف،رئیس پلیس عربستان و شاهزاده احمد معاون وزارت کشور را به آن جا اعزام کرد. این مسئله امری استثنایی بود که طرح برق رسانی به این ایالت از بهمن ماه 58 به اجرا درآمد و هم چنین دستور آزادی صدها زندان سیاسی داده شد(کدیور،1372،ص108)

دراول محرم 1400 ه.ق هنگامی که فقط 9 ماه از پیروزی انقلاب اسلامی می گذشت در دل مکه و درجزیره ثباتی که آل سعود برای خود مامنی امن می شمرد حادثه ای رخ داد که کاخ نشینان سعودی رابه وحشت انداخت. این تلاش بارز را مخالفین علیه دولت عربستان که به یقین متاثر از انقلاب اسلامی بود،از آنجا شروع شد که درصبحدم اولین روز از قرن پانزدهم هجری گروه بیشماری مسلح که طبق برآوردها از 500 تا3000 نفر ذکر کرده اند به سرکردگی جهیمان العتیبی  کعبه را به اشغال خود درآوردند(آقایی،1368، ص86)بیشتر همراهان جهیمان العتیبی اعضای قبایلی بودند که قبلا عبدالعزیز آنها ر اسرکوب کرده بود(کمالی،1391،ص36) قیام کنندگان به صحن حرم شریف وارد شده و راههای ورودی و خروجی کعبه ر ابه نشانه اعتراض به حکومت عربستان اشغال کردند(عظیمی،1374،ص89)در این قیام تظاهر کنندگان به افشاگری علیه فهد و برادرش فواد پرداختند(محمدی،1386،ص165)جهیمان العتیبی در یک سخن رانی،اهداف خود را این گونه اعلام کرد:1-پایان دادن به حکومت خاندان سعودی چون دین ر انابود کردند2- قطع روابط با کشورهای مسیحی و در راس آنها امریکا3-از بین بردن فساد و فحشا و اجرای قانون اساسی.(فاضلی نیا،1386،ص103)هنگامی که ارتش و گارد ملی عربستان قادر به سرکوب این شورش نشد خالد به سرعت از ژیکاردستن،رئیس جمهوری وقت فرانسه تقاضای اعزام نیرو کرد. علاوه بر آن فرانسه،آمریکا و اردن نیز سربازان خود را در حمله به افرادی که در مسجد الحرام سنگر گرفته بودند شرکت دادند.یک گروه پنج نفره ضد ترور به همراه یک هنگ ژاندارم ارتش فرانسه که تعلیمات ویژه ای به منظور مبارزات ضد شورش دیده بودند در 23 نوامبر وارد عربستان شدند. این گروه حمله نهایی را در سوم دسامبر بر علیه مواضع شورشیان و با استفاده از گاز اعصاب،همراهی و رهبری نمود و شورش را سرکوب کرد(محمدی،1386،ص172) در طی روزهایی که نبرد با عتیبی ادامه داشت سعودی ها تاریکترین و وخیم ترین لحظات تاریخ خود را سپری می کردند(مسجد جامعی،1369،ص152)این حادثه سوالاتی جدی در مورد نظام سیاسی عربستان مطرح ساخت که مهم ترین آنها بی کفایتی پادشاه در حفظ امنیت داخلی کشور بود(فاضلی نیا،1386،ص103) بعد از این واقعه تماس عربستانی ها با ایرانی ها در موسم حج و گفت و گو و تبادل نظر با آنها برای اتباع عربستان سعودی اکیدا ممنوع گردید(فوییه،1374،ص194)

بلافاصله پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران،دولت عربستان بسیاری از افسران و درجه داران شیعه را از ارتش اخراج کرد.و استفاده از بلندگو و میکروفون در مساجد شیعیان ممنوع گردید.دولت  عربستان برای مخدوش کردن برنامه های صدا وسیمای جمهوری اسلامی ایران به پخش پارازیت بر روی این برنامه ها اقدام کرد.در اقدامی دیگر مسافرت اتباع سعودی به خصوص شیعیان آن کشور به ایران ممنوع گردید (محمدی ، 1386 ،ص157) ملک خالد پس از انقلاب اسلامی رابطه العالم الاسلامی را که به ظاهر نقش انجمن اسلامی را بر عهده دارد فعال کرد رابطه العالم الاسلامی در یک جو تبلیغی وکاذب و گسترده در اولین واکنش،حکم تکفیر امام را صادر کرد این انجمن در اواخر سال 1400ه.ق اطلاعیه ای صادر کرد که طی آن بیانات امام را درباره حضرت مهدی کفرآمیز خواند هم چنین پیشنهاد بزرگداشت هفته وحدت و گرامیداشت مقام شامخ رسالت را که با تولد آن حضرت مصادف است شرک آمیز خواند (آقایی،1368،ص169) به علاوه سازمان رابطه العالم الاسلامی دایره ویژه ای به نام «دائره المکافحه المد التبشیری»یعنی دائره ویژه مبارزه با گسترش تبلیغات شیعه را با بودجه ای ویژه دائر کرد (محمدی،1386،ص158)

در نخستین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی،در مسجد قطیف اجتماعی به مناسبت سالگرد بازگشت امام برپا شد که منجر به شورش گردید تظاهر کنندگان در حالیکه تصویری از امام را حمل می کردند دو بانک را سنگساران کرده و پنجاه اتوبوس و اتومبیل و چند اداره را به آتش کشیدند(حشمت زاده،1387،ص101)

در سال 1987گروهی به نام حزب الله سعودی شکل گرفت که به پیروان امام خمینی مشهورند.این گروه اصل ولایت فقیه اما خمینی را می پذیرند(کاظمی دینان،1388،ص179)

سازمان انقلاب اسلامی جزیره العرب که در سال 1975 تاسیس شده بود تمام مسلمانان را امت واحده می داند که باید برای رسیدن به هدف از قیادت یک امام پیروی کنند و کسی جز امام خمینی را لایق این مقام نمی داستند این سازمان مواضع جمهوری اسلامی را پذیرفته وآن را الگوی خود قرار داده است.اصل سیاست نه شرقی،نه غربی و دیگر اصول زیربنایی جمهوری اسلامی مورد پذیرش این سازمان است.سازمان مذکور پس از انقلاب اسلامی ایران رشد کرده و همه امیدش به ایران اسلامی است به ابتکار همین سازمان در فوریه 1980 تظاهرات گسترده ای جهت دعا و شفا امام خمینی(ره) در منطقه القطیف برگزار شد که درطی همین تظاهرات 2تن کشته و بیش از 300 نفر دستگیر شدند.قبل از آن نیز در اعتراض به مناسبت پناه دادن شاه در مصر،دانش آموزان و دانشجویان عربستان را به اعتراض یکروزه دعوت کرد که به گرمی پذیرفته شد(آقایی،1368،ص83)

پس از انقلاب اسلامی ایران،کنترل و نظارت سعودی ها بر حرمین شریفین تحت سوال قرار گرفت.این کشور با آمریکا بر علیه ایران همدست شد و در سال 400،1366 زائر ایرانی که در حال انجام مراسم برائت از مشرکین بودند ر اقتل عام کرد.پس ازآن مسلمانان اعلام کردند که ریشه خانواده سعودی در خدمت به کفر قرار دارد و سعودی ها همیشه خادم منافع قدرت های غربی بوده اند بنابراین کنترل و نظارت آنها بر حرمین قابل قبول نیست.موسسه اسلامی لندن یکسال پس از کشتار حجاج در مکه،سمیناری جهانی تحت عنوان آینده حرمین شریفین در لندن برگزار نمود،انگیزه تشکیل این سمینار این بود که آینده حرمین(مکه و مدینه)به طور خاص مورد بررسی قرار گیرد(صدیقی،1379،ص118)

2-عراق
دربین کشورهای خلیج فارس صدور افکار انقلابی بیش از همه موجودیت عراق را تهدید می کرد و اگر عراق سقوط می کرد،کشورهای خلیج فارس یکی پس از دیگری سقوط می کردند.(حشمت زاده، ، 1387،ص88) شیعیان عراق از انقلاب اسلامی عراق(1920)تا کنون همواره در حال مبارزه با حکومت های حاکم بر عراق بوده اند(فاضلی نیا،1386،ص97)موفقیت انقلاب اسلامی در ایران تاثیر عمیق و فوری در میان شیعیان عراق برجای گذاشت و ایجاد سازمانهای مخالف و انقلابی شیعه که مردم را روشن می کرد و یک تهدید هم برای ثبات رژیم عراق شد(کدیور،1372،ص104)آغاز این حرکت ها در نخستین جمعه بعد از بازگشت امام خمینی به تهران در بهمن ماه سال 1357 در خارج از مسجد الحضیره بود. این تظاهرات که به وسیله محمد باقر صدر حمایت می شد توسط نیروهای امنیتی عراق متفرق شد.طرفداران آیت الله محمد باقر صدر در 13 ژوئن انتفاضه رجب را ترتیب دادند،جمعیت زیادی از شهرهای مختلف عراق جهت اعلان قبول مرجعیت ایشان رهسپار نجف شدند.در تظاهرات رجب بخش عظیمی از اساتید،دانشجویان،نخبگان و کشاورزان شرکت کردند در این تظاهرات آیت الله صدر فتوایی صادر کردند و مبارزه بر علیه حزب بعث را از واجبات شمردند(محمدی،1386،ص148)

در سال 1980 جماعت العلما از مبارزه خشونت آمیز بر علیه دولت حمایت کرد و در اواخر آن سال نیروی نظامی حزب الدعوه تشکیل شد(همان،ص150)این گروه مهم ترین و برجسته ترین گروه شیعه عراق است که پس از تاسیس جمهوری اسلامی ایران،فعالیت هایش علیه دولت بعث عراق شدت گرفت و ارتباط معنوی ان با انقلاب اسلامی موجب شد که رسما خواستار سرنگونی رژیم بعث و برپایی حکومت اسلامی در عراق شود(فراتی،1381،ص50)

   در روز عاشورای سال 1980طالب الاعوان در کربلا نیروهای امنیتی را به رگبار بست که 4 تن از آنان را کشت .دولت بعد از این اقدام او را دستگیرکرد دولت در عکس العمل به این مبارزات در مارس 96،1980 نفر از اعضای حزب الدعوه را دستگیر و اعدام  کرد و عضویت در حزب الدعوه را به عنوان یک جنایت مستوجب اعدام دانست(محمدی،1386،ص150) آیت الله صدر از امام خمینی به عنوان چراغ خانه اسلام و هادی مذهب یگانه پرستی یاد می کند(حشمت زاده،1387،ص88)بنت الهدی صدر  خواهر محمد باقر صدر نیز، یک راهپیمایی به سمت مقبره حضرت امام علی(ع) در نجف رابر عهده داشت (کدیور،1372،ص105)

بعد از روی کار آمدن صدام دولت تاکتیک های خود را عوض کرد و کانون جدیدی برای مجازات مخالفان وضع کرد.حمایت مطلق ازانقلاب اسلامی ایران از سوی محمد باقر صدر و تشویق مبارزه مسلحانه از سوی او رژیم  را واداشت تا او را به خاطر طرح ریزی در جهت تشکیل یک حکومت شیعه در عراق به خیانت متهم کنند و او وخواهرش بنت الهدی صدر را به بغداد منتقل و در  آوریل 1980در آنجا اعدام کردند. (حشمت زاده،1387،ص90) در سال 1361«مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق»با هدف مبارزه با حکومت صدام حسین پدید آمد و نقش انقلاب اسلامی در این امر اشکار بود(ملکوتیان،1384،ص83) این مجلس از طرف گروهی از روحانیون عراق تحت رهبری محمد باقر حکیم تشکیل گردید و در سالهای جنگ فعالیت های گسترده ای داشت و امیدوار بود بعد که پس از سقوط رژیم بعث رهبری حکومت  را در عراق بدست گیرد(فراتی ،1381 ،ص51)

3-کویت
پس از انقلاب اسلامی ایران در کویت،حرکت هایی به سرکردگی حجت اسلام مهری که تبعه کویت محسوب می شد آغاز گردید(حشمت زاده،1387،ص100)فعالیت این روحانی به صورت سخنرانی های شدیدا سیاسی،همچنین توسط  مدرس و وابستگان او و فرزند دوم مهری در مساجد وحسینیه ها جلوه گر شد(محمدی،1386،ص187)10روز بعد از واقعه مسجد الحرام،بالغ بر یک هزار شیعه کویت به هنگام یک تظاهرات به سفارت آمریکا حمله کردند و 25 نفرشان که ایرانی الاصل بودند دستگیر و به زندانهای متفاوت المدت محکوم شدند(حشمت زاده،1387،ص101) خشونت و برخورد غضب آلود شیعیان کویت بر علیه سیاست های شیوخ نسبت به جنگ اول خلیج فارس و مخالفت آنان با حمایتهای گسترده از مقامات کویتی از رژیم عراق در جنگ با ایران روز 12 سبتامبر 1983 چندین انفجار پی در پی را فراهم آورد هم چنین به سفارت آمریکا حمله شد.این ماموریت توسط یک راننده انتحاری به وسیله یک کامیون پر از کپسول های گاز که به یک چاشنی انفجاری متصل بود انجام گردید هم چنین در تاریخ 12 ژوئن در دو کافه کنار دریا بمب گذاری شد که طی انفجار آن 11 تن کشته و 89 تن زخمی شدند گروهی که این کار ار انجام دادند خود را بریگادهای انقلابی عرب می نامیدند(محمدی،1386،ص188)در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی گروهی تحت عنوان «جمعیه الثقافیه الاجتماعیه» توسط شیعیان پیرو خط امام در کویت شکل گرفت و بیشتر در زمینه های فرهگی و اجتماعی فعالیت داشت(کاظمی دینان،1388،ص231)

چون تعدادی از اعضای جنبش اسلامی کویت در زندانهای این کشور به سر می بردند در سال 1987 گروهی از مخالفان خانواده الصباح،یک هواپیمای کویتی را ربودند و از طریق ایران و لبنان به الجزایر بردند.ربایندگان خواستار آزادی زندانیان وابسته به جنبش اسلامی کویت بودند(فراتی،1381،ص53)

دولت کویت به منظور تحت کنترل درآوردن اقلیت شیعی،ابتدا به سلب تابعیت و تبعید مبادرت کرد وحشت خانواده الصباح از شیعیان طرفدار انقلاب اسلامی باعث شد تا به تقویت وحمایت از گروه سنی«جمعیه الاصلاح الاجتماعیه» که مخالف انقلاب اسلامی است و جهت گیری سعودی دارد بپردازد(همان،ص54)  

4-بحرین
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران،مردم بحرین با حمل پلاکارد تظاهرات عظیمی به حمایت و هم بستگی ایران برپا کردند(محمدی،1386،ص202)آیت الله مدرسی که توسط رژیم شاه به بحرین تبعید شده بود شیعیان را در بحرین سازماندهی می کرد.در بحرین خطابه های مدرسی منجر به انجام دوسری تظاهرات شد که یکی به مناسبت اعلام نخستین روز قدس از سوی امام بود و دیگری دو روز بعد به علت توقیف یکی از دستیاران مدرسی رخ داد این امر موجب یک تظاهرات 500 نفری شد که خواستار آزادی او بودند و 28 نفر آنها بازداشت شد(حشمت زاده،1387،ص100،محمدی،1386،ص202) دو هفته بعد مقامات بحرینی مدرسی را از بحرین  بیرون کردند و آرامش برقرار گردید(حشمت زاده،1387،ص100)

هنگامی که آیت الله محمد باقر صدر به دست صدام به شهادت رسید شیعیان بحرین در شهر منامه تظاهراتی به راه انداختد که با دستگیری معدودی سرکوب گردید.شیعیان مصر بودند که چون آنها به واقع اکثریت هستد نباید با آنها مثل اقلیت رفتار شود.متعاقب این امر در تهران جبهه اسلامی برای آزادی بحرین به سرپرستی مدرسی تاسیس شد(همان،ص101)

جنبش حرکت «الخلایا الثوریه»(حرکت هسته های انقلابی)یکی از حرکت های سری و زیرزمینی شیعی بحرین است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران وتحت تاثیر آن در بحرین شکل گرفت(کاظمی دینان ،  1388 ،ص202) در اواخر سال 1981یک طرح کودتای پیچیده در بحرین کشف شد که هدف آن سرنگون کردن نظام سلطنتی و استقرار یک جمهوری اسلامی به جای آن بود مقامات بحرینی عقیده داشتند که شواهد مربوط به مداخله جدی ایران در این توطئه فراوان است(فولر،1377،ص109)

حکومت بحرین در سال 1980 تعداد زیادی از شیعیان ایرانی مقیم بحرین را در یک کشتی نهاد و بدون هیچ گونه فرایند قانونی،از کشور اخراج و روانه ایران کرد.دیگر اقدام حکومت بحرین در قبال شیعیان،تعطیلی همه مراکز دینی آنها بود(کاظمی دینان،1388،ص203)

حکومت بحرین در مارس 1982 برای 73 تن از مسلمانان انقلابی بحرین به اتهام عضویت در  جبهه اسلامی آزادی بخش بحرین و ارتباط با جمهوری اسلامی ایران و شرکت در توطئه براندازی رژیم تقاضای مجازات و اعدام کرد(اسعدی،1366،ص369)

ترس از فعالیت گروههای شیعه موجب شد دو دولت بحرین و عربستان در 20 دسامبر 1981 پیمان امنیتی مشترک منعقد نمایند(فاضلی نیا،1386،ص104)

5-عمان
قبل از انقلاب اسلامی علمای شیعه ایران همچون سید حسین موسوی و سید عبدالکریم رضوی قزوینی به عمان می رفتند که پس از انقلاب اسلامی از عمان اخراج شدند.هیچ گونه تشکل در عمان مجاز نیست و با هرگونه حرکتی برخورد جدی صورت می گیرد.از این نظر طی سالهای اول انقلاب به خاطر سردی روابط جمهوری اسلامی با عمان و حساسیت های موجود شیعیان از نزدیکی ایرانیان پرهیز داشتند.

به دنبال تندروی بعضی گروههای شیعه در بحرین و کویت،دولت عمان مراقبت بیشتری نسبت به جوانان شیعه عمان کرد. در کشور عمان همگام با پیروزی انقلاب اسلامی و مدتی بعد از آن تا جایی که نگارنده تحقیق کرده است مانند کشورهای بحرین،کویت،عربستان و عراق تحرکی بوجود نیامده است و تنها در سال 1366 گروهی از جوانان شیعه عمان از جمله صباح عبدالامیر مدیر کل اداره وزارت میراث ملی و فرهنگ عمان به اتفاق هفت نفر به دلیل حمل نوارهای سخن رانی و جزوه از جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با دفتر آیت الله شیرازی بازداشت و به حبس محکوم گردیدند(حشمت زاده،1387،ص106)

6-قطر-امارات متحده عربی
در دو کشور قطر وامارات متحده عربی،حرکت های سازماندهی نشده بوجود آمد ولی به شکل اعتراضات اجتماعی بروز کردند.(ملوکتیان،1384،ص84)

  ب:سیاست های آمریکا در منطقه خلیج فارس پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران
پس از خروج انگلستان از منطقه خلیج فارس در سال 1971 آمریکا جای آن امپراتوری استعمارگر را گرفت و سیاستهای خود را برای رسیدن به منافع خود  بر اساس دکترین نیکسون- کیسینجر که در ادامه به بررسی آن می پردازم ادامه داد حال با وقوع انقلاب اسلامی این سوال پیش می آید که آمریکا به همان سیاست خودش باقی ماند یا سیاست های جدیدی در منطقه اجرا کرد؟

1-فروپاشی دکترین نیکسون-کیسینجر
دکترین نیکسون در سال 1970 به دنبال شکست مفتضحانه آمریکا در ویتنام اعلام گردید که به جای دخالت مستقیم نیروهای نظامی آمریکا بر حمایت از حکومت های وابسته هر منطقه تاکید داشت و در این چارچوب رژیم پهلوی در ایران و رژیم آل سعود در عربستان را برای اجرای برنامه های استراتژیک خود در منطقه خلیج فارس برگزیده بود(اسلامی،1369،ص 162)این استراتژی تا سال 1979/(1358) بر منطقه حاکم بود و منافع آمریکایی ها را بدون حضور فیزیکی و صرف هزینه تامین می کرد با پیرزوی انقلاب اسلامی این استراتژی شکست خورد و جای خود را به استراتژی «نیروی واکنش سریع» داد(شیرودی،1383،ص46)

2-خروج ایران از پیمان نظامی سنتو
  تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی،شوروی با یک سد دفاعی مستحکم در منطقه متشکل از ایران ،پاکستان،ترکیه و تا حدودی هم مورد حمایت افغانستان بی طرف قرار داشت از منطقه دور نگه داشته می شد(اسدی،1381،ص431) پس از پیروزی انقلاب اسلامی در طی چند ماه جمهوری اسلامی ایران اقداماتی در قبال کشورهای دیگر انجام داد یکی از این اقدامات که در هنگام دولت موقت انجام گرفت خروج ایران از پیمان نظامی سنتو در فوریه 1979 بود.بعد از ایران،پاکستان نیز همین اقدام را انجام داد و بعد از این پیمان سنتو کلا از بین رفت(پایمت اف،1382،ص124) و فروپاشی این پیمان به معنی شکست دیگر سیاست آمریکا در منطقه خاورمیانه بود چون قبل از انقلاب اسلامی پیمان سنتو عمل بازدارندگی  نفوذ شوروی به منطقه خلیج فارس به حساب می آمد

3-تشکیل نیروهای واکنش سریع
نیروی واکنش سریع در دسامبر سال 1979 درزمان حکومت جیمی کارتر شکل گرفت نیروهای واکنش سریع از همان بدو تولد مسؤلیت عملیات در خلیج فارس و منطقه آسیای جنوب شرقی را بر عهده داشتند(کوردییر، 1369 ،ص108)مهمترین نقطه عملیاتی نیروی واکنش سریع،منطقه خلیج فارس بود و عمده ترین هدف آن تامین جریان نفت به سوی غرب و مقابله شدید با هر گونه تهدید احتمالی علیه آن بود(امامی،1389،ص 59)این نیروها باید دارای آن چنان ظرفیتی باشند که در هر کجا و به هر طریق و هر وقت که منافع آمریکا ایجاب می کند وارد عمل شوند (الهی ،1386 ،ص296) روبرت کومر معاون وزیر دفاع وقت آمریکا در مورد تشکیل و هدف اصلی نیروهای واکنش سریع می گوید:

«...ماهیت تهدیدها در دهه 1980 به ویژه در خلیج فارس باعث شد که ما این فکر را بهتر و سریع تر به انجام برسانیم»(نعیمی ارفع،1370،ص37) 

4-تمرکز سیاست های آمریکا بر عربستان
تا قبل از وقوع انقلاب اسلامی ایران استراتژی آمریکا در منطقه خاورمیانه بر دو پایه ایران به عنوان ستون نظامی و عربستان به عنوان ستون مالی متمرکز شده بود ولی با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و فروپاشی این دکترین استراتژی جدید آمریکا ففط متکی بر عربستان شد.کشور عربستان با توجه به دسترسی به منابع و ذخایر عظیم نفت و نفوذی که بر کشورهای کوچک تر خلیج فارس دارد به عنوان کلید منطقه محسوب می شد(الهی،1386،ص276)  در میان کشور های حوزه خلیج فارس ،عربستان سعودی به دلایل گوناگون در راهبرد آمریکا اولویت داشت این کشور دارای وسعت زیاد و مرز طولانی با خلیج فارس است و در میان کشورهای عربی و مسلمان دارای نفوذ و و اجد اهمیت سیاسی بوده و صاحب مخازن عظیم نفت می باشد و موقعیت جغرافیایی آن چنان است که از خاک آن عملیات نظامی علیه سایر کشورهای شبه جزیره عربستان و منطقه به آسانی ممکن می باشد(امامی،1389،ص222) با توجه به خصوصیات عربستان استراتژی آمریکا،پس از سقوط شاه بر یک پایه و ستون یعنی عربستان سعودی قرار گرفت (الهی ، 1386،ص267)رونالد ریگان که در ژانویه 1981 زمام امور حکومت آمریکا را برعهده گرفت اعلام کرد که ایالات متحده اجازه نخواهد داد که عربستان سعودی نیز یک ایران دیگر شده و مانند این کشور از اردوگاه غرب خارج شود و به دست کسانی بیفتد که می خواهند جریان حیاتی نفت را به به غرب قطع کنند و مهم تر از آن ریگان متعهد شده بود که از پادشاهی عربستان سعودی درست مثل یکی از پنجاه ایالت خود در برابر حوادث داخلی و خارجی حمایت می کند (اسدی ، 1381، ص434 )

5-تسلیح عربستان
در سال 1979 ژنرال ارنست گریفز مقام آژانس کمک های امنیتی به همراه هارولد براون وزیر دفاع وقت آمریکا راهی عربستان شدند و مذاکرات لازم را برای تجهیز ارتش عربستان از حیث سلاح و آموزش انجام دادند و یک قراداد 63/4 میلیلارد دلاری منعقد کردند(حافظ نیا،1371،ص118) در راستای این اقدامات 62 فروند تانکر کی 30 و 5 فروند هواپیمای آواکس از سوی ایالات متحده به نیروی هوایی سعودی تحویل داده شد هم چنین 6 پایگاه هوایی سعودی به وسیله سکوهای استقرار موشک های ضد هوایی هاوک که توسط آمریکایی ها ساخته شده است حمایت می شوند (کوردییر،1369،ص114)کارتر در سال 1357یک اسکادران از نیرومندترین هواپیماهای نیروی هوایی آمریکا را از یک پایگاه در ویرجینیا به عربستان سعودی اعزام کرد.این هواپیماها از نوع بسیار مدرن اف-15 بود(کدیور،1372،ص201) دیگر اقداماتی که ایالات متحده برای تجهیز و محکم کردن ارتش عربستان انجام داد عبارتند از:

1-برنامه های وسیع ساختمانی که زیر نظر ارتش آمریکاست و شامل ایجاد پادگان های نظامی ،آموزشگاها،بیمارستان ها،فرودگاهها،منازل مسکونی و ایجاد اسکله در آب های عمیق است
2-طرح توسعه نیروی دریایی سعودی
3-طرح پیس هاوک که متضمن ایجاد تسهیلات آموزش افراد و به کارگیری هواپیماهای جنگنده اف-5 است
4-طرح توسعه نیروی هوایی سعودی
5-تعلیم افراد، ایجاد سیستم های پشتیبانی و به خدمت گرفتن 62 هواپیمای ایگل یا اف-15
6-طرح مدرنیزه کردن گارد ملی عربستان
7-طرح مدرنیزه کردن نیروی زمینی عربستان که شامل مدرنیزه کردن دو تیپ پیاده و مکانیزه کردن آنها،فروش تانک،خودروهای زرهی،ماشین های حمل و نقل هوتیزر،انواع موشک ها از جمله «ردآی»و «دراگون» و هم چنین توپ های ضد هوایی است
8-به کارگیری سیستم موشک هاوک برای حفاظت مناطق مسکونی جده،ریاض و مناطق نظامی مشیت،البطین و تبوک(کاوری،1387،ص.ص،114،115)

عربستان سعودی در سال 1982 از نظر هزینه های نظامی در درجه ششم جهانی بعد از شوروی ،آمریکا،چین،فرانسه و انگلستان قرار گرفت.این کشور در سال های 1985-1984حدود 21 درصد یا 23 میلیارد دلار از بودجه سالانه خود را برای مصارف نظامی اختصاص داده است (اسدی ،1381،ص441)

6-شکل گیری شورای همکاری خلیج فارس
با وقوع انقلاب اسلامی ایران به منظور حفظ موازنه قدرت در خاورمیانه سیاست دوستونی ایالات متحده به استراتژی حمایت از دولت های خلیج فارس تغییر یافت(خسروی،1387،ص33)آمریکا بر اساس طرح نظام امنیت دسته جمعی با القا و حمایت از تشکیل شورای همکاری خلیج فارس ،دوستان خود را در جنوب منطقه در جهت حفظ علایق خویش گرد آورد و در یک سازمان امنیتی اقتصادی متشکل کرد(اسدی،1381،ص474)

در فوریه 1981 اجلاس وزرای 6 کشور عربستان سعودی،بحرین،کویت،امارات متحده عربی ،سلطان نشین عمان و قطر در ریاض برگزار شد و در همین اجلاس،وزرای خارجه 6 کشور همگی با ایجاد شورای همکاری خلیج فارس موافقت کردند(شهابی،1387،ص64)شورای همکاری خلیج فارس ماهیتی دفاعی امنیتی دارد و فلسفه وجودی آن احساس نیاز آمریکا و شیوخ منطقه برای حفظ اهداف و موجودیت خودشان در مقابل تهدیداتی است که از سوی انقلاب اسلامی به عنوان یک قدرت نوظهور و در حال گسترش،ممکن است متوجه آن ها شود و نیز به جهت نگرانی از تجاوز شوروی به سمت جنوب و سواحل دریای عمان و تنگه هرمز و خلیج فارس است(حافظ نیا،1371،ص69)

7-دکترین کارتر
پس ازپیروزی انقلاب اسلامی ایران سیاست آمریکا در خاورمیانه و منطقه خلیج فارس بر حسب دکترین کارتر ادامه یافت.چهار حادثه مهمی که عامل ایجاد دکترین کارتر گردید:

1-سقوط شاه ایران در سال 1979پس از ماهها ناآرامی،مهم ترین و کارآمدترین ضربه ای بود که امنیت منطقه را پس از 10 سال امنیت و آرامش تحت تاثیر قرار داد.
2-در چهارم نوامبر 1979 سفارت آمریکا در تهران توسط دانشجویان پیرو خط امام اشغال شد.این عمل ضعف آمریکا را در یک پاسخ گویی نظامی به ایران آشکار ساخت.
3- سومین حادثه ای که تاثیر فراوانی بر روند سیاست خارجی آمریکا نهاد حمله به مسجد بزرگ مکه در 20 نوامبر 1979 بود.این واقعه آغازگر مباحثات فراوانی در خصوص ماندگاری رژیم عربستان شد.
4-اشغال افغانستان در اواخر سال 1979  کارتر را وادار نمود که در خصوص منافع حیاتی آمریکا در خلیج فارس دست به اقدامی جدی و اساسی بزند.(بنجامین،1388،ص160) 

عوامل فوق که نقش انقلاب اسلامی ایران در بوجود آمدن آنها آشکار است سبب گردید که کارتر در آغاز سال 1980 نظریه رسمی دولت آمریکا را در رابطه با تصمیم این کشور به حفظ منافع خود در خلیج فارس بیان دارد که بعدا به دکترین کارتر مشهور گشت: «هر کوششی توسط یک قدرت خارجی به منظور به دست آوردن کنترل بر منطقه خلیج فارس،به عنوان تهدید منافع حیاتی ایالات متحده آمریکا تلقی خواهد شد و با چنین تهدید به هر وسیله لازم از جمله توسل به نیروی نظامی مقابله خواهد شد » (الهی ،    1386،ص292،امامی،1389،ص56) اعلام دکترین کارتر به مفهوم مقابله و دفاع نظامی آمریکا در برابر تهدیدهای خارجی بود و نشان دهنده تصمیم آمریکا برای استفاده از زور جهت حمایت از علایق حیاتی خود  در خلیج فارس بود(اسدی،1381،ص430)جیمی کارتر به منظور نشان دادن پایبندی خود به تعهد یاد شده دستور داد هواپیمای بمب افکن سنگین و استراتژیک «ب-52» بر فراز خلیج فارس به پرواز درآید(همان منبع،ص431)

8-دکترین ریگان
رو نالد ریگان در ژانویه 1981 زمام امور حکومت آمریکا را در دست گرفت.ریگان برخلاف سلف خود کارتر،بر تهدیدهای داخلی تاکید کرد. دولت ریگان استراتژی کارتر را درمورد امنیت خلیج فارس در چارچوب وسیع تری دنبال کرد(امامی،1389،ص66)الکساندر هیگ وزیر امور خارجه وقت آمریکا در دوره ریگان«سیاست اتفاق نظر استراتژیک» ر ابه عنوان خط مشی جدید سیاست منطقه ای آمریکا به شرح ذیر عنوان کرد:

«آمریکا در آسیای جنوب غربی به دنبال ایجاد اتفاق نظر استراتژیک در میان دوستان خود با                  توجه به تهدید مشترک شوروی می باشد. ما کوشش می کنیم آنان ر امتقاعد کنیم که شریک امنیتی توانا و قابل اعتمادی هستیم و درباره دفاع از منافع حیاتی خود در منطقه جدی هستیم»(اسدی،1381،ص438)

در دوره حکومت ریگان در نقش و ماموریت نیروی مشترک واکنش سریع ارزیابی مجدد شد. مهم ترین تغییرات حاصل از ارزیابی مذکور عبارت از تبدیل نیروی مشترک واکنش سریع به«فرماندهی مرکزی آمریکا»بود(همان منبع،ص460) بنابر ابتکارها و توصیه های دولت ریگان نیروهای واکنش سریع از 220000به 460000 نفر افزایش یافت(امامی،1389،ص68)

نتیجه گیری
می توان اذعان کرد که انقلاب اسلامی ایران معادلات منطقه ای و فرامنطقه ای را در هم شکست.شیعیان کشورهای حاشیه خلیج فارس با الهام از انقلاب اسلامی ایران جرئت یافته و به مبارزه علنی با حکومت های وقت پرداختند و خواستار حقوق مادی و اجتماعی خود شدند منافع آمریکا نیز به خطر افتاده و کلیه سیاست هایی که آمریکا در دوره پهلوی با کوشش ایران در منطقه انجام می داد اکنون با تغییر نظام و سقوط سلسله پهلوی واژگون گردید. سیاست های جدیدی که امریکا در منطقه اتخاذ کرد همه تاکید بر این مسئله داشتند که ایران خطری بزرگ برای منطقه می باشد.امریکا سعی کرد پس از انقلاب اسلامی ایران، سیاست های خود را به وسیله دیگر کشورها انجام دهد. 

در یک نتیجه گیری کلی انقلاب اسلامی ایران تاثیرات زیر را بر منطقه خلیج فارس داشت:
1-ازدست رفتن پایگاههای آمریکا در منطقه
2-به وجود آمدن احساسات ضد آمریکایی در منطقه
3-بوجود آمدن خیزش های های مردمی توسط شیعیان و سنیانی که از انقلاب اسلامی تاثیر پذیرفته اند
4-اخراج همه متخصصان آمریکایی از ابران
5-لغو همه قراردادهای  آمریکا و ایران
6-قطع صادرات نفت به سوی غرب
7-از دست رفتن ژاندارم آمریکا در منطقه(ایران پهلوی)
8-تمرکز سیاست های غرب  بر عربستان
9- تشکیل نیروهای واکنش سریع در منطقه
10-تسلیح کشورهای منطقه
11-حمایت از کشورهای حوزه خلیج فارس توسط آمریکا   

 منابع
1-آقایی،سید داود،سیاست و حکومت در عربستان سعودی،تهران،نشر کتاب سیاسی،1368
2- ابراهیم،فواد،شیعیان در جهان عرب مدرن(عربستان سعودی)،جلد اول،ترجمه رضا سیمبر،تهران،دانشگاه امام صادق و پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم و تحقیقات،چاپ اول،1387
3-اسدی،بیژن،خلیج فارس و مسائل آن،تهران،نشر سمت،1381
4-اسعدی،مرتضی،تاریخ جهان اسلام،جلد اول،تهران، مرکز نشر دانشگاهی،چاپ اول،1366
5-اسلامی،مسعود،ریشه یابی مواضع و عملکرد کویت در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران،بی جا،نشر همراه،چاپ اول،1369
6-افتخار زاده،م،انقلاب اسلامی ایران و مواضع استکبار جهانی،قم،نشر روح،1361
7- الهی، همایون،خلیج فارس و مسائل آن،تهران،نشر قومس،1386
8- امامی،محمد علی،عوامل تاثیر گذار خارجی در خلیج فارس،تهران،دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی،چاپ چهارم،1389
9-پایمت اف،لقمان،انقلاب اسلامی از دیدگاه محققان شوروی(1990-1987)،تهران،مرکز اسناد انقلاب اسلامی،چاپ اول،1382
10-حافظ نیا،محمدرضا،خلیج فارس ونقش استرتژیک تنگه هرمز،بی جا،سمت، چاپ اول،1371
11-حشمت زاده،محمد باقر،تاثیر انقلاب اسلامی بر کشورهای اسلامی،پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی چاپ چهارم،1387
12-خسروی،غلامرضا،آمریکا و خاورمیانه،تهران،پژوهشکده مطالعات راهبردی،چاپ اول،1387
13-روزن،باری،انقلاب ایران:ایدئولوژی و نمادپردازی،ترجمه سیاوش مریدی،تهران،موسسه هنر،فرهنگ و ارتباطات،1379
14-شهابی،سیف الرضا،دیدگاههای شورای همکاری خلیج فارس،تهران،انتشارات اطلاعات،چاپ دوم،1387
15-شیرودی،مرتضی،مسایل منطقه ای ایران، تهران،تحسین،1383
16-صدیقی،کلیم،نهضت های اسلامی و انقلاب اسلامی ایران،ترجمه سید هادی خسروشاهی،تهران، اطلاعات،1379
17-عظیمی،رقیه السادات،عربستان سعودی،تهران،وزارت امورخارجه،چاپ اول ،1374
18-فاضلی نیا،نفیسه،ژئوپلیتیک تشیع و نگرانی غرب از انقلاب اسلامی،قم،شیعه شناسی،1386
19-فراتی،عبدالوهاب،انقلاب اسلامی و بازتاب آن،بی جا،زلال کوثر،چاپ اول،1381
20-فولر،گراهام،قبله عالم ژئوپلیتیک ایران،ترجمه عباس مخبر،نشر مرکز،1377
21-فوییه،کلود،نظام آل سعود،ترجمه نورالدین شیرازی،بی جا،فراندیش،چاپ اول،1367
22-کاظمی دینان،سیدمرتضی،علل خیزش شیعیان حاشیه جنوبی خلیج فارس،قم،شیعه شناسی،چاپ اول،1388
23-کاوری،بنجامین،منافع استراتژیکی آمریکا در خلیج فارس،مترجم دکتر محمد زمان خدایی ،اهواز ،انتشارات معتبر، 1387
24-کدیور،جمیله،رویارویی انقلاب اسلامی ایران و آمریکا،تهران،اطلاعات،1372
25-کمالی،حمیدرضا،خاورمیانه9 ویژه مسائل داخلی عربستان سعودی،تهران،موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر تهران،چاپ اول،1391
26-کوردییر،شروود،نیروهای واکنش سریع آمریکا،ترجمه همایون الهی،بی جا،نشر قومس،چاپ اول،1369
27-محمدی،منوچهر،بازتاب جهانی انقلاب اسلامی،بی جا،سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،چاپ دوم،1386
28-مسجد جامعی،محمد،تحول و ثبات در خلیج فارس،قم،نشر حمید،چاپ دوم،1369
29-ملکوتیان،مصطفی،تاثیرات منطقه ای و جهانی انقلاب اسلامی ایران،فصلنامه تخصصی مطالعات انقلاب اسلامی،شماره1، تابستان1384
30-نعیمی ارفع،بهمن،مبانی رفتاری شورای همکاری خلیج فارس در قبال جمهوری اسلامی ایران،تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی،چاپ اول،1370