گرفتن غرامت جنگ کمترین خواسته ملت ایران است

تاریخ:۱۳۸۸/۱۰/۰۱

گرفتن غرامت جنگ کمترین خواسته ملت ایران است

نویسنده :روزبه پارساپور
روز ۳۱ شهریورماه ۱۳۵۹ راس ساعت ۱۲ ظهر به وقت بغداد، مركز فرماندهی جنگ در عراق دستور پرواز ۱۹۲ بمب افكن و جنگنده را برای حمله به فرودگاه های ایران صادر كرد و رژیم دست نشانده صدام حسین در عراق با 6 هدف رویایی واز پیش تعریف شده جنگی طولانی و ویرانگر را بر ملت ایران تحمیل کرد. این اهداف عبارتند از:

1- تجزیه خوزستان و الحاق آن به عراق و بالطبع دست یافتن بر منابع نفتی آن
2- فسخ قرارداد الجزایر و تصرف اروند رود
3- برانداختن نظام جمهوری اسلامی و ازمیان بردن نقش رهبری شیعیان
4- ایفای نقش ژاندارمی در خلیج همیشه فارس
5- تجزیه جزایر ایرانی تنب کوچک و بزرگ و ابوموسی و الحاق آن به امارات متحده عربی
6- پیروزی عرب بر عجم مشهور به قادسیه شماره دوم و نابودی روحیه ملی در ایرانیان و تجزیه کشور به پنج جمهوری مستقل

جنگی که برای بسیاری از دولتهای متحجر عرب منطقه مانند عربستان، کویت، قطر، مصر و همچنین از دید استراتژیک بسیاری از دولتهای فرامنطقه ای مانند آمریکا، انگلستان و فرانسه نیز از آن خوشایند بودند و علنی از آن حمایت میکردند. خسارات های وارده بر این جنگ بسیار فراتر از تصور انسانی است. به طوریکه در بسیاری از بخشها خسارتهای میلیاردی وارد شد. بخشهایی همچون جاده‌ها، پل‌ها، راه آهن، فرودگاهها، بنادر، نفتکش ها، ایستگاه‌های رادیو و تلویزیون، بخش مخابرات، نیروگاههای برق، معادن، چاههای نفتی، جنگل‌ها و چراگاه‌ها، بخش كشاورزی، پتروشیمی، میراث فرهنگی، بهداشت و..

جلال طالبانی رئیس جمهور جدید عراق ، در سفری که در سال 87 به ایران داشت طی مصاحبه ای خواسته است ایران غرامت جنگ 8 ساله را ببخشد !وی استدلال های جالب و البته وقیحانه ای هم برای این خواسته غیر حقوقی خود عنوان داشته است:

1-دولتمردان فعلی عراق در دوران صدام همراه ایران با رژیم بعث می جنگیدند، مردم عراق نیز مانند مردم ایران بی گناه بودند و صدام پیش از حمله به ایران به مردم عراق حمله کرد.
2-اروپایی ها و برخی کشورهای دیگر که ما بدهی های کلان به آنها از دوران صدام داشتیم این بدهی ها را بخشیدند و برخی تخفیف های زیادی دادند و ما از ایران انتظار داریم که نسبت به اروپایی ها با ما دوست تر باشند.

این گونه سخن گفتن ، آن هم از سوی سیاستمدار باتجربه ای و کهنه کار مانند جلال طالبانی که روزگاری طولانی هم در ایران زندگی میکرده و از حمایت بی دریغ ایران بهره مند بوده است، یا نشان از "پررویی زائد الوصف" یک دولت همسایه دارد و یا حکایت از این دارد که رئیس جمهور عراق ، ایرانیان را ملتی فاقد"حافظه تاریخی" می پندارد که فراموش کرده اند عراق ، یک جنگ هشت ساله را بر آنها تحمیل کرد ، جان بیش از دویست هزار نفر از هموطنانشان را از آنها گرفت ، نیم میلیون نفر دیگر را مجروح و معلول ساخت ، خانه ها،کارخانه ها ،سدها، پل ها ،جاده ها، نیروگاه ها ، بسیاری از تأسیسات کشورشان را منهدم کرد ، ایران را حداقل بیست سال از پیشرفت و آبادانی به عقب راند و هزاران آسیب پیدا و پنهان دیگر بر این کشور وارد ساخت.

ماده 7 قطعنامه 598 شورای امنیت - که ایران و عراق ، هر دو آن را پذیرفته اند - ناظر به غرامت است که باید از سوی طرف آغاز کننده جنگ ، پرداخت شود و بر مبنای همین ماده نیز دستکم دوبار ، کارشناسان سازمان ملل به ایران آمدند تا میزان خسارت های وارده به کشورمان را برآورد کنند. طرف متجاوز نیز ، طبق مستندات غیرقابل انکار و نیز بنابر تصریح خاویر پرز دکوئیار، دبیرکل وقت سازمان ملل متحد ، عراق بوده است. با این وجود ، از آن جا که مرجع رسمی اجرایی شدن قطعنامه شورای امنیت ، خود همین شوراست و ایران نیز با اعضای اصلی آن ، دچار چالش هایی است که همه بر آن واقفیم ، تا کنون اجرای ماده 7 محقق نشده و ایران نتوانسته است حتی یک دلار از غرامت جنگ 8 ساله را از کشور متجاوز بگیرد؛ این در حالی است که به دلیل حمایت اعضا دائم شورای امنیت از کویت و اسرائیل ، هر دوی آنها توانستند از محل برنامه نفت در برابر غذا ، غرامت اشغال کویت و موشک پرانی های عراق به اسرائیل را دریافت کنند. اما بدیهی است که نامساعد بودن شرایط برای دریافت غرامت ، هرگز به معنای آن نیست که این حق تاریخی ، مشمول مرور زمان شود.

همچنین ، غرامت ، حق شخصی یا مساله ای در دایره اختیارات یک دولت خاص نیست که بتواند آن را ببخشد ؛ بلکه این یک "حق ملی" یک ملت زجر کشیده است که باید روزی استیفا شود و الا به "استخوان لای زخم"ی می ماند که مانع از بهبود روابط دو ملت ایران و عراق در دراز مدت خواهد شد. گذشته از جنبه مالی غرامت ، ابعاد سیاسی و روانی آن نیز حائز اهمیت ویژه ای است؛ اگر ایران به هر دلیل نتواند غرامت خود را از عراق بگیرد ، آن گاه ، اندیشه و روان تمام نسل های آینده ایران، از این امر آزرده خواهد شد که کشوری به سرزمین آنها حمله کرد و ویران کرد و زد و کُشت و بُرد و در نهایت هم هیچ هزینه ای در برابر آن همه ظلم و جنایت و تخریب ، نپرداخت. به راستی ، اگر چنین باشد ، آیا این خود ، چراغ سبزی برای دیگران نخواهد بود بدین مضمون که حمله به ایران ، هزینه خاصی برایتان نخواهد داشت؟!

اما درباره استدلال(!) های رئیس جمهور عراق ، اولین چیزی که به ذهن متبادر می شود ، علامت تعجب است ، چه آن که طالبانی ، خود دانش آموخته رشته حقوق است و نیک می داند که مسائل داخلی عراق و این که صدام به ملت خود نیز ظلم می کرده است ، ربطی به مسائل بین المللی و حقوق سایر ملت ها ندارد. اگر طالبانی و نوری المالکی و دیگر دولتمردان عراقی با صدام می جنگیدند که دلیل نمی شود مردم ایران از حق خود عدول کنند چرا که اولاً آنها اکنون با رسیدن به قدرت ، پاداش مبارزات خود علیه صدام را گرفته اند و ثانیاً همان طور که بخشی از مردم عراق ، از جمله طالبانی و دوستانش علیه رژیم سابق بغداد در نبرد بودند ، بخش دیگری از همین مردم نیز علیه ایران می جنگیدند و باید تاوان تجاوزگری های خود را بدهند. درباره مقایسه طلبکاران عراق و از جمله کشورهای اروپایی با ایران نیز باید گفت که طالبانی ، باز هم تجاهل کرده و تفاوت ماهوی طلب ایران با سایرین را نادیده گرفته است زیرا مطالبات سایرین ، مربوط به قراردادهای دوجانبه بوده است اما ایرانی ها ، برای حمله عراق به کشورشان ، با دولت وقت بغداد قراردادی را امضا نکرده بودند. وانگهی ، اروپایی هایی که امروز سخن از بخشش بدهی های عراق می زنند ، بسیار بیشتر از آن که می بخشند، از کیسه ملت عراق خورده اند و در واقع ، بزرگترین لطف شان این است که از تتمه سودشان بگذرند تا بلکه بتوانند از رهگذر این گذشت ، سودهایی را در آینده از این کشور نفت خیز نصیب خود کنند. البته اگر غربی ها ، مورد حمله قرار می گرفتند ، قطعاً بخششی از جانب آنها در کار نبود ؛ همان طور که در ماجرای لاکربی که هواپیمای مسافری شان منفجر شد ، تا از لیبی غرامت نگرفتند ، آرام ننشستند ، حال چگونه از ما انتظار می رود از غرامت یک جنگ خانمانسوز 8 ساله چشم پوشی کنیم؟ فراموش نکنیم که برقراری صلح کامل بین ایران و عراق ، منوط به اجرای کامل قطعنامه 598 است و تا غرامت جنگ دریافت نشود ، صلح کامل بین دو کشور برقرار نشده است و همان طور که وزارت خارجه کشورمان نیز اعلام کرده است ، در این باره بخششی در کار نیست.

بدون شک نمایندگان مجلس شورای اسلامی بایستی این پرونده را به جد پیگیری و خواهان احقاق حقوق ملت ایران شود. سلیمان جعفرزاده، نماینده مجلس هفتم شورای اسلامی یکی از افرادی است که این درخواست را بارها مطرح کرده و در مصاحبه ای با رادیو فردا می گوید: تاوان و غرامت جنگ ۸ ساله را باید کشورهایی به ایران بپردازند که صدام حسین را مسلح کردند و به گفته او دو ملت برادر را درگیر ساختند. ابن کشورها بی شک حمایت کنندگان اصلی صدام حسین بودند که امروز باید این خسارت بزرگ را به ملت ایران بدهند. کشورهایی همچون: آمریکا، روسیه، فرانسه، انگلستان، عربستان سعودی، کویت، قطر، و...

آقای جعفرزاده همچنین می گوید: من معتقدم آنهایی که امروز می خواهند دموکراسی را در عراق پیاده کنند و ظلم را ریشه کن سازند، باید جمع شوند و تمام خسارت های هر دو ملت ایران و عراق را بپردازند. به ویژه خسارت های ملت ایران که ۸ سال زجر کشیدند و تحت فشار بودند و جوانانشان را از دست دادند.به همین روی ایران در نامه‌ای که در سال 83 به صندوق بین‌المللی پول نوشت غرامت جنگی از عراق را 97 میلیارد دلار اعلام كرد .

گزارش خسارتهای وارده به ایران

خاویر پرز دكوئیار، دبیر كل اسبق سازمان ملل، طی نامه‌ای مورخه 31 جولای 1991( 9 مراد 70) خطاب به رئیس شورای امنیت كه در سند 22863/s منتشر شد، به سرپرستی معاون پیشین دبیر كل، آقای عبدالرحیم ‌ای فرح، گزارشی از تیم كارشناسان اعزامی به جمهوری اسلامی ایران ارائه داد.
وی در گزارشی خود كه پیرو پارگراف 7 قطع نامه 598، نسبت به موظف ساختن دبیر كل سازمان ملل جهت تهیه گزارشی درباره خسارت‌های وارده به دو كشور ایران و عراق برای كمك بین‌المللی با بازسازی خرابی‌های دو كشور و ارائه گزارش به شورای امنیت صورت گرفت. جزئیاتی از خسارت‌ها، ماهیت و وضعیت تلاش‌های بازسازی و مشاهدات هیئت از مناطق و تاسیسات آسیب دیده را به اطلاع شورای امنیت رساند.

از آن جایی كه این جنگ‌ عمدتا در درون قلمرو جمهوری اسلامی ایران جریان داشت، از نظر انسانی و مادی برای این كشور بسیار گران تمام شد. اندكی پس از شروع جنگ در سپتامبر 1980، عراق تقریبا 20 هزار كیلومتر مربع از اراضی ایران را اشغال كرد كه منطقه‌ای به طول 1200 كیلومتر مربع بود؛ و این منطقه در اثر این درگیری‌های خسارت بسیار دید و علاوه بر آن، 16 هزار كیلومتر مربع دیگر از اراضی كشور نیز زیر حملات پیاپی قرار داشت.
این حوادث بر اقتصاد ملی، محیط زیست، و همچنین بر مردم، عواقب وخیمی بر جای گذاشت. خسارت‌های وارده بر زیر بنای كشور آن چنان گسترده است كه بازگرداندن خدمات و تولید آن به سطوح كه در آغاز جنگ رواج داشت، سالیان متمادی وقت نیاز دارد. این جنگ آن قدر سبب تحلیل توانایی‌های اقتصادی و تولید شده است كه حتی در صورت فراهم كردن شرایط قبل از جنگ، جمهوری اسلامی ایران سال‌ها از برنامه‌ عمرانی خود عقب خواهد بود، مگر آن كه منابع و مساعدت‌های فنی عمده از هم اكنون مهیا شود.
در موضوع معیشتی مردم، مصرف و قیمت‌ها می‌بایست مهار می‌گردید و دولت مجبور بود از بانك مركزی قرض‌هایی سنگین مطالبه كند. تولید ناخالص ملی به قیمت‌های ثابت از 3127 میلیارد ریال در سال 1979 به 2843 میلیارد ریال در سال 1988 به 2048 میلیارد ریال در سال 1988 كاهش یافت. یعنی 30 درصد سقوط كرد. همچنین در سرمایه گذاری‌‌ها، كاهش چشمگیری ایجاد شد، یعنی از 575 میلیارد ریال در سال 1979 به 294 میلیارد ریال در سال 1988) به قیمت‌های ثابت) رسید.
امروز، مقادیر عظیمی از منابع نفتی به دلیل انهدام ماشین آلات و تجهیزات عمده كه برای جایگزینی به سال‌ها وقت نیازمند هستند، در حال سوختن است. طرح‌های گسترده پتروشیمی كه برای تولید و درآمد طراحی شده بود ویران شدند و پیشرفت و توسعه را ده سال عقب انداختند؛ میدان‌های نفتی بسیاری به آتش كشیده شد و حتی پس از اعلام آتش بس، سه چاه نفتی در منطقه دهلران برای مدت دو سال و نیم سوخت. خسارت‌های وارده بر صنعت نفت بالغ بر 657/382/7 میلیون ریال است.
در بخش ترابری، صدها كیلومتر جاده و ده‌ها پل منهدم شد و یا شدیدا آسیب دیدند؛ و در اثر بمباران هوایی كه از اولین روز جنگ آغاز شد، به باندهای بسیاری از فرودگاه‌ها خسارت‌های كلی وارد گشت. خطوط راه آهن كه بنادر را به سایر نقاط متصل می‌كنند، به كلی منهدم شدند.
ارزیابی آسیب‌هایی كه در اثر بمباران‌ها به آثار تاریخی و مناطق باستانی كه اغلب در اصفهان و شوش هستند، وارد شد، كاری بس مشكل است، به دلیل این كه این بمباران‌ها از طول عمر واقعی این نمونه‌های پرارزش فرهنگ و تاریخ ایران باستان كاست.
میزان خسارت‌های مشاهده شده توسط هیئت، در برخی از شهرها مرزی

خرمشهر - هیئت اعزامی مشاهده نمود كه تمامی واحدهای مسكونی اطراف منطقه گمرك به شدت آسیب دیده و قابل بازسازی نیست. هم چنین، تعداد چشمگیری از مناطق مسكونی با خاك یكسان شده یا متحمل خسارت‌های جبران ناپذیری شده بودند كه قبلا از انجام هر گونه عملیات بازسازی، آن مناطق به پاكسازی نیاز داشتند. شدت خسارت‌های وارده به حدی زیاد بود كه برای تعیین مقدار دقیق واحدهای مسكونی ویران شده یا خسارت‌ دیده به بازدیدهای متعدد نیاز بود. به هر ترتیب، برای هیئت آشكار بود كه بخش بزرگی از این شهر ویران شده و ساختمان‌های باقیمانده به مرمت گسترده نیاز دارد.
آبادان - در سر تا سر شهر، شاهد خسارت‌های شدید بودیم تمامی مجتمع‌های مسكونی و سایر مناطق مسكونی كه مورد بازدید هیئت اعزامی قرار گرفت. نشانگر صدمات وارده در اثر جنگ بود. از آنجایی كه اكثر ساختمان‌ها، از جمله ساختمان‌های تجاری و دولتی كاملا بزرگ بودند، مرمت آنها هزینه سنگینی داشت. هیئت از ویرانه‌های یك بیمارستان دیدن نمود؛ به آنها گفته شده چند بیمارستان و ده درمانگاه نیز خسارت دیده است.

حمیدیه - هیئت، در موقعیتی نبود تا بتواند در مورد این مطلب كه 80 درصد حمیدیه در جنگ ویران شده تحقیق كند. ولی تا آنجا مشاهده می‌شد، ویرانی‌ها واقعا گسترده بود. این واقعیت درباره سوسنگرد نیز كه گفته می‌شد.70 درصد آن در طول عملیات خصمانه ویران شده، صادق بود.

بستان - این شهر در مدت عملیات طولانی عراقی‌ها، متحمل دوره‌های ویرانی متعددی شد. باقیمانده‌های یك پل قدیمی كه در طول این مناقشه ویران گشته بود، هنوز دیده می‌شود. هیئت اعزامی از چندین خانه كه نشانه‌های آشكاری از دو مرحله بازسازی در آنها دیده می‌شد، دیدن كرد.

هویزه - به نظر می‌رسید كه قسمت بزرگی از شهر هویزه با خاك یكسان شده باشد.

اهواز - این شهر در طول سال های جنگ هدف بمباران‌های هوایی بود و قسمت عمده‌ای از طول جنگ را نیز زیر حمله‌های توپخانه قرار داشت. تاسیاست حیاتی نظیر پل‌ها، تاسیسات برق و ایستگاه راه آهن، اغلب اهداف این حمله بودند.

دهلران - ویرانی اماكن مسكونی در این منطقه كاملا شدید بود. در دهلران، تنها بخش جزیی از اماكن اولیه باقی بود. اشغال‌های متعدد (عمدتا در مدت زمانی كوتاه)، گلوله باران طرف ‌های متخاصم و بمباران‌های هوایی، سبب ویرانی‌ها گشت.

موسیان - این شهر به طور كامل ویران شد و حتی تعداد بی‌شماری از بناهای ساخته شده از بتون مسلح و آجر، با خاك یكسان شده است. به نظر می‌رسد، ویرانی‌های روستاهای این شهرستان‌ نیز در اثر جنگ باشد.

مهران - هیئت اعزامی مشاهده نمود كه ویرانی شهر مهران كلی است، این شهر و نواحی اطراف آن هنوز خالی از سكنه هستند.

ایلام - این شهر در طول جنگ، هدف بمباران‌های هوایی قرار گرفت، مانند سایر شهرهای مناطق جنگ، محل‌های آسیب دیده پاكسازی شد و ساختمان‌های جدید به جای بناهای ویران شده احداث شدند.

گیلان غرب - این شهر در اوایل جنگ و همچنین در اواخر آن، دوباره اشغال شد. هیئت اعزامی خسارت‌های وارده به خانه‌ها و سایر بناها را گسترده دید. بنابراین تقریبا یك سوم این بناها می‌توانستند بازسازی شوند. تمامی ساختمان‌ بیمارستان‌ شهر ویران شده بود؛ و هیئت از بقایای آن، بازدید كرد. قطعه زمینی خالی را نیز به آنان نشان دادند كه زمانی بخش زایمان بود. آثار تركش‌ها بر ساختمان‌های مجاور بیمارستان‌ دیده می‌شد.

سومار - این شهر به دلیل میدان‌های مین گسترده، خطر داشت و به همین دلیل، هیئت این منطقه را با بالگرد بررسی كرد. در سومار، حتی یك ساختمان هم بر جای نمانده بود و به نظر می‌رسید كه شهر به طور كامل، خالی از سكنه باشد. گرچه، هیئت اعزامی متوجه شد كه تعدادی روستاهای كوچك در منطقه وجود دارد كه آسیب كم‌تری دیده‌اند و ظاهرا، مسكونی هستند.

نفت شهر - ویرانی‌ها در نفت شهر، كلی بود. تمام تاسیسات نفتی، از جمله مخازن ذخیره و همچنین تمامی ساختمان‌ها در شهر منهدم شده بودند.

قصر شیرین - به استثنای بخش اصلی مسجد و بقایای خرابه‌های یك بنای قدیمی، چیزی از این شهر چه در روی زمین و چه در زیر زمین آن باقی نمانده بود و هیئت اعزامی از پی‌ریزی و بقایای برخی از ساختمان‌ها، دریافت كه این شهر در مقایس گسترده دارای ساختمان‌های دو و سه طبق بوده است.

سرپل ذهاب - این شهر به نحوی گسترده ویران شده بود. گرچه هنوز هم اسكلت ساختمان‌های زیادی باقی مانده بود كه می‌توانست مرمت شود.

مشاهدات هیئت از خسارت‌های وارده به صنعت نفت، گاز و پتروشیمی
بازدیدهای كمیسیون از سه پالایشگاه، چهار مجتمع پتروشیمی، جزیره خارك و چندین پایانه نفتی و همچنین بیشتر مناطق حفاری برون ساحلی حاكی از شدت و وسعت خسارت‌هایی بود كه به این صنعت وارد شده بود.

پالایشگاه تهران - به هیئت اعزامی، اطلاع داده شده كه در طول جنگ این مجتمع دوبار مورد حمله هوایی قرار گرفته است. در حمله اول، صدمات اصلی بر بخش تقطیر شماره 2، مخزن سوخت همگانی و برج خنك كننده وارد شد. كوره تقطیر اصلی شماره 2، به شدت آسیب دید و كوره دیگر بخار همان واحد، كاملا منهدم شد. یكی از دو برج خنك كننده نیز به طور كلی از بین رفت. در دومین حمله هوایی كه یك سال بعد به وقوع پیوست، خسارت‌های عمده بر واحد اصلی خطوط لوله، خسارت‌ لوله سازی در بخش شماره 2 بود؛ و دو مخزن صد هزار بشكه‌ای در همان محدوده منهدم شد. هیئت از سرتاسر پالایشگاه بازدید كرد و برخی آثار باقیمانده از خسارت‌های وارده و همچنین عملیات بازسازی قابل ملاحظه را مشاهده نمود.

پالایشگاه آبادان، این پالایشگاه خسارت‌های متوسط تا شدیدی را در بخش‌های عمده خود متحمل شد. دو بخش تولید و ذخیره‌سازی، زیر حملات مكرر عراق قرار داشت. این پالایشگاه بیش از هشت سال بدون فعالیت باقی مانده و هیئت، نواحی به شدت آسیب دیده و بازسازی محدودی را كه صورت گرفته بود، مشاهده كرد.

سال‌ها وقت نیاز بود تا پالایشگاه آبادان با بهره‌برداری از تمام واحدهای تولید ثانوی، دوباره بازسازی شود. دولت، زیان تولید ناشی از آسیب این پالایشگاه را طی هشت سال، بیش از 700 میلیون بشكه به ارزش تقریبی 27 میلیارد دلار، تخمین زده است.
فشردگی زمان به هیئت اجازه نداد تا از سایر پالایشگاه‌های اصفهان، تبریز، شیراز و باختران بازدید كند ولی گزارش‌های مقامات،‌ حاكی از شدت حملات مشابه بود. همین طور، از یك رشته ایستگاه‌های پمپاژ و تقویت نفت خام، پالایشگاه‌های گاز، تاسیاست وابسته واقع در شرق و جنوب شرقی اهواز بازدید نمود. در جنگ، تمام این تاسیسات، اغلب مورد تهاجم هوایی قرار گرفت. به نظر می‌رسید، حملات در بسیاری از موارد علیه بخش‌های عمده خاص این تاسیسات صورت گرفته بود.

پالایشگاه ماهشهر: به اطلاع كمیسیون رسانده شده كه این پالایشگاه در آخرین‌ سال‌های جنگ چندین بار مورد حمله قرار گرفت. و آسیب‌ قابل ملاحظه‌ای بر قطعات حیاتی این تجهیزات وارد شد.

تاسسیاست نفتی در دهلران، دزفول، و ایلام، تاسیسات واقع در نزدیكی دهلران، و عین خوش منهدم گردید و در منطقه ایلام، تاسیسات یك چاه نفت منهدم شد.

مجتمع پتروشیمی، رازی: این مجتمع، در سال‌های جنگ چندین بار مورد تهاجم هوایی قرار گرفت و آخرین این حملات، اندكی قبل از اجرای آتش بس، بود. هیئت بسیاری از قسمت‌هایی را كه آسیب دیده و تعمیر شده بود، مشاهده كرد.
شركت پتروشیمی بندر امام خمینی (ره): جنگ در كار اتمام این تاسیسات عظیم پتروشمی وقفه ایجاد كرد. این مجتمع بارها مورد حمله قرار گرفت و بخش‌های حیاتی آن را از بین رفت.

شركت پتروشیمی فارابی: این مجتمع مورد دو تهاجم بزرگ هوایی قرار گرفت، چندین بار مخزن شارژ و تولید آن منهدم شد؛ و یك مركز مراقبت و نظارت و چندین قطعه بزرگ ماشین آلات به شدت آسیب دید.

شركت پتروشیمی آبادان: بیشتر قسمت‌های این مجتمع، در جنگ منهدم شد.

جزیره خارك: این جزیره و تاسیسات آن در جنگ، مورد حملات مكرر هوایی قرار گرفت كه نتایج ویرانگری داشت. بسیاری از مخازن عظیم ذخیره‌سازی آن منهدم شد. نزدیك به 75 درصد از مخازن یا به طور كامل از بین رفت و یا به شدت آسیب دید. تاسیسات اسكله معروف تی و جزیره دریا مورد شدیدترین حملات قرار گرفت و در چندین مورد، كشتی‌های متوقف در این اسكله، بمباران شد. هر دو اسكله جزیره، دریا نیز آسیب زیادی دید و بعضی از قسمت‌های آن كاملا منهدم گشت. همچنین، مجتمع وسیع مسكونی جزیره، مورد حمله قرار گرفته و ویرانی‌هایی را بر جای گذاشت.

پایانه رامهرمز، هیئت خسارت‌های گسترده‌ای را كه به دلیل حمله‌های هوایی ایجاد شده بود، مشاهده كرد. بخشی از مركز مراقبت و نظارت كاملا از بین رفته و 40 درصد از مخازن آسیب دیدند یا از بین رفتند.

حفاری برون ساحلی و تولید؛ بیش از 60 درصد حفاری برون ساحلی و سكوهای تولید در جنگ مورد حمله‌های هوایی قرار گرفت. این سكوها نابودی شدند.

ابوذر : حمله‌های پی در پی هوایی در جنگ، تاسیسات آن را به حالت تعطیل درآورد. میدان نفتی نوروز نیز كه در نزدیكی سكوی ابوذر قرار دارد، مورد حمله قرار گرفت.

جزیره سیری: به دلیل حمله به این جزیره، علاوه بر تاسیسات و سكوهای حفاری و نقاط مختلف، كشتی‌ها و مخازن نیز خسارت‌ زیادی دیدند و حمله‌ها تا پایان مناقشه ادامه داشت.

جزیره لاوان: جزیره لاوان در اواخر جنگ مورد حمله واقع شد و آسیب زیادی به مخازن و اسكله آن وارد آمد. مراكز مراقبت و نظارت و مركز ملایم سازی بوی نفت و چندین مخزن عظیم منهدم گردید.

به سكوی سلمان نیز در اواخر جنگ حمله شد كه نتایج ویرانگری در برداشت.

همچنین،‌ ناحیه حفاری رسالت مورد حمله هوایی واقع شد كه نتایج انهدامی گسترده‌ای داشت؛ و یكی از سكوها به طول كامل از بین رفت.

بخش كشاورزی
كشاورزی در پنج استان مجاور عراق نه تنها به طور گسترده‌ای از بین رفت. بلكه در زمینه‌ نوین سازی نیز عقب ماند. دولت برآورد كرد كه خسارت‌های مستقیم وارده به بخش كشاورزی، به 377/783/1 ریال بالغ شود و خسارت‌های جنگ در بخش كشاورزی استان خوزستان، اغلب خسارت‌های وارده بر كشاورزی این استان، در بخش‌های جنوبی و جنوب غربی مشاهده می‌شد. شبكه‌های تولید محصول به شدت آسیب دیدند.
با در نظر گرفتن میزان مادی خسارت‌ها و اثراتی كه بر جمعیت روستایی داشت، احتمال دارد شرایط فعلی برای مدتی طولانی به همین شكل باقی بماند یا حتی در اكثر نواحی بدتر شود.
كمیسیون اعزامی، توجه خود را بر مناطق مرزی متمركز ساخت كه عمده خسارت‌ها در این مناطق، به ویژه نواحی تولیدی اطراف خرمشهر و آبادان از جمله شلمچه و جزیره مینو، دشت آزادگان و دشت‌های اطراف حمیدیه، سوسنگرد، هویزه، و بستان محدود می‌شد.
به علت گستردگی ناحیه، تعیین میزان بسیار دقیق خسارت‌های بیشتر نقاط این استان، در مدتی كه از زمان خسارت‌ سپری شده، دشوار بود. هیئت مشاهده كرد كه در منطقه آزادگان، بیست باغستان هر یك به مساحت هفت هكتار، به طور كامل با خاك یكسان شده بود. در نخلستان‌ مینو، نزدیك به 75 درصد از درخت‌های نخل به آتش كشیده شد، یا خشكید. انهدام وسیعی در استان دیده شد و به وسیله پرواز با بالگرد مورد تایید قرار گرفت.
ایلام: بنا به گزارش، از 23 هزار هكتار زمین حاصلخیز، افزون بر 50 درصد آن خسارت شدید دید؛ و به 50 درصد از 56 هزار هكتار كشاورزی دیم نیز به دلیل درگیری‌های نظامی و اشغال، آسیب نسبی وارد آمد، نزدیك به یك سوم از 150 حلقه چاه عمیق غارت یا منهدم شد و بقیه چاه‌ها نیز خسارت دیدند.
همچنین، نواحی اطراف دهلران و مهران صدمه گسترده‌ای دید و تنها بخش اندكی از زیر بنای اصلی آن باقی ماند.
كرمانشاه: بررسی و بازدید‌های هوایی از نواحی سومار، نفت شهر، گیلان غرب، سرپل ذهاب و قصر شیرین، مقیاسی تقریبی از خسارت‌های وارد شده به زمین‌ها و ساختمان‌ها را ارائه داد. بناهای كشاورزی كاملا با خاك یكسان شد. شدت خسارت‌ها با خسارت‌های وارد به زمین در سایر استان‌ها و عمدتا در نواحی اطراف قصر شیرین، مشابه بود. این خسارت‌ها در گیلان غرب در حدی سبك تا متوسط بودند.
پرواز بر فراز باغ‌های مركبات و نخلستان‌ها، از زمین عریان با اندكی درختانی كه بر جای مانده و سوخته بودند، تصویر حزن‌آوری ارائه می‌داد.

جنگل‌ها و چراگاه‌ها
بنا به گزارش وزارت جهاد، 85 هزار هكتار از جنگل‌های طبیعی به دلایل نظامی نابود شدند.
هیئت توجه نمود كه اثرات غیر مستقیم انهدام جنگل‌ها بر محیط زیست، مانند حفظ خاك و از بین رفتن قدرت خاك، فرسایش و رسوب سدها و سایر ساختارهای آبی می‌تواند 15 بار بیشتر از خسارت‌های مستقیم باشد.
چراگاه‌ها: تقریبا 753 هزار هكتار از چراگاه‌های واقع در منطقه جنگی به دلیل نیازهای ساختمان‌ نظیر جاده‌ها، پادگان‌ها و ... از بین رفتند.
ماهیگیری، خوزستان تنها استانی است كه جنگ بر ماهیگیری آن اثر گذاشت.

بخش صنعت
دولت برآورد كرد كه خسارت‌های مستقیم وارده به بخش صنعت در سال های جنگ به 59/268/16 میلیون ریال می‌رسد، كه 3/5 درصد كل خسارت‌های وارد به فعالیت‌های اقتصادی) 30811423 میلیون ریال) را شامل می‌شد.
بر طبق برآورد دولت، زیان‌های غیر مستقیم فعالیت‌های صنعتی به 851/8 میلیارد ریال، می‌رسید.
مشاهدات كمیسیون اعزامی حاكی از آن بود كه به دلیل وجود میدان‌های عمده نفتی كشور در منطقه مرزی غرب، تعداد زیادی از صنایع سبك و سنگین، اغلب در اطراف بنادر خرمشهر، آبادان و امام خمینی قرار گرفته بود كه در جنگ، متحمل خسارت‌های قابل ملاحظه‌ای شده بودند كه گستردگی آن از حد متوسط تا شدید و در بعضی موارد تا انهدام كامل متفاوت بود.
هیئت در استان خوزستان از 27 شركت صنعتی - تولیدی كه شامل واحدهای كوچك با 25 كارمند بود تا واحدهای بسیار بزرگ‌تر كه كاركنانی بین 2 تا 6 هزار نفر داشت، بازدید كرد. نتیجه بازدیدها حاكی از آن بود كه بیست شركت به دلیل انهدام شدید، قابل تعمیر نبودند؛ و یا چون كارهای بازسازی آنها هنوز كامل نشده بود، فعالیت‌ نداشتند.
چهار واحد فعال دیگر مانند كاغذ هفت تپه، شكر دزفول، مجتمع فولاد كاویان و اهواز كمتر از ظرفیت تولید، فعالیت كردند؛ و خسارت‌های ناشی از بمباران‌های هوایی یا آتش توپخانه و یا هر دو آشكارا مشاهده شد.
شركت‌های واقع در استان‌های غربی، از جمله سیمان غرب به شدت آسیب دیده بود. كمیسیون از چهل واحد كوچك كاشی سازی در قصرشیرین بازدید كرد و متوجه شد كه این واحدها به طور كامل با خاك یكسان گردیده‌اند. به نظر می‌رسید كه این واحدها به وسیله مواد منفجره منهدم شده‌اند.
استان مركزی سومین استانی بود كه هیئت از آن بازدید كرد.
شركت آلومینیم چندین بار هدف حمله هوایی قرار گرفت و خسارت شدیدی دید. واحدهای صنعتی آذر آب، واگن سازی پارس، هپكو و ماشین سازی نیز هدف حملات هوایی آذر آب، واگن سازی پارس، هپكو و ماشین سازی نیز هدف حملات هوایی قرار گرفته بودند برای هیئت آشكار بود كه تعمیرات و بازسازی‌های قابل ملاحظه‌ای انجام شده است.
مجتمع ذوب آهن اصفهان، آخرین مجتمع صنعتی بود كه از آن بازدیده شد. این كارخانه‌ در سال 1986 هدف حمله هوایی قرار گرفت؛ و خسارت‌های عمده‌ای بر واحد برق اضطراری و انبارهای آن وارده گردید.
بخش صنعتی، مانند سایر بخش‌های واقع در استان‌های جنگی متحمل خسارت‌های چشمگیری شده بود.

بخش معدن
خسارت‌های مستقیم به فعالیت‌های بخش معدن در سال‌های جنگ به35/790 میلیون می‌رسید كه خسارت‌های غیر مستقیم به فعالیت‌های معدنی نیز بالغ بر23410 میلیون ریال می‌شد.

بخش نیرو
از آنجایی كه نیروگاه‌ها اهداف راهبردی تلقی می‌شدند، حمله به آنها، تنها به استان‌های مرزی محدود نشده بود. بزرگترین شبكه، برق 21 استان را تامین می‌كند؛ و در استان خوزستان قرار دارد، این شبكه در جنگ، به دفعات مورد حمله قرار گرفت. به نیروگاه نكا كه بزرگترین نیروگاه كشور است نیز چندین بار حمله شد. سایر نیروگاه‌ها، مانند نیروگاه بندرعباس در جنوب و نیروگاه تبریز در شمال غربی مورد تعرض قرار گرفتند. علاوه بر حمله به تاسیسات عمده كه در منطقه جنگی یا دور از آن واقع شده بودند، بنابه گزارش‌ها، تعداد قابل توجهی از نیروگاه‌های كوچك‌تر نزدیك به مراكز پرجمعیت نیز،‌خسارت‌ دیدند.
هیئت به طور اتفاقی با توجه به وقت محدود، پنج نیروگاه را مورد بررسی قرار داد كه این نیروگاه‌ها شامل نكا، رامین، زرگان و دو نیروگاه آبی شهید عباس‌پور و دز بود.
نكا: نخستین حمله در سال 1986 و آخرین آن در سال 1988، انجام گرفت؛ و موجب شد كه نیروگاه 50 درصد از ظرفیت تولیدی خود را از دست بدهد.
رامین: این نیروگاه 8 بار مورد حمله قرار گرفت و خسارت‌های گسترده‌ای به همه واحدها و تاسیسات كمكی آن وارد شد.
كمیسیون اعزامی، از محل بازدید كرد. شواهد قابل توجهی به دست آمد كه خسارت‌ها را تایید می‌كرد.
شهید عباس‌پور: این نیروگاه چهار بار مورد حمله واقع شد. هیئت از تجهیزات خسارت‌ دیده سوییچینگ كه مركز حملات بود، شواهد روشنی به دست آورد. صفحاتی كه حاوی اسامی بود، نشان می‌داد كه وسیله‌ای كه تعویض شده در حملات بعدی آسیب دیده بود. اثر آسیب‌های ناشی از انفجار سطحی بر روی دیواره‌ سد مشهود بود.
دز: این نیروگاه در سال‌‌های 1986 و 1987 مورد حمله واقع گردید و خسارت‌های وسیعی به سوییچینگ 230 كیلوولتی و تبدیل كننده‌ها وارد شد. در دیدار هیئت، شواهدی دال بر این مدعا نشان داده شد. اطلاعات روی صفحه مشخصات، مشخص می‌كرد كه تجهیزات بازسازی شده نیز خسارت‌ دیده بودند.
زرگان: بنا به گزارش‌ها به این نیروگاه چند بار حمله شد؛ و هیئت آسیب‌های گسترده‌ای را بر واحدهای توربین گازی مشاهده كرد. شواهدی نیز به دست آمد كه انفجار و اثر گلوله را بر تمام واحدها و مجموعه مخازن، اثبات می‌كرد. بقایای پروانه‌ای مجاری دیگ بخار خسارت‌ دیده، تبدیل كننده‌ها و سوییچینگ انتقال كه سوخته بودند، در محل ضایعات نگهداری می‌شدند.
به نظر می‌رسید، مشاهدات مقدماتی كمیسیون از همه این پنج نیروگاه، درستی ارزیابی این وزارت‌خانه را از خسارت‌های مادی تایید خواهد كرد. اختلال گسترده‌ای كه به ظرفیت‌ تولید برق كشور وارد شد همچنان مشهود بود.

خطوط انتقال نیرو
ایستگاه انجیرك در منطقه مركزی كشور، بارها مورد حمله قرار گرفت. هیئت از محل‌های مورد بازدید، شواهدی به دست آورد كه حمله‌های هوایی و توپخانه‌ و ارزیابی خسارت‌های اعلام شده را تایید می‌كرد.
خسارت‌های مستقیم به خطوط انتقال نیرو بیشتر در استان‌های مرزی،به‌ویژه در نواحی‌ای وارد شد كه جنگ
زمینی در آن به وقوع پیوسته بود و با نیروهای متخاصم آن را اشغال كرده بودند. خطر جریان 132 كیلووات اهواز به آبادان باید از نو ساخته می‌شد.
توزیع برق: ارقام دولتی نشان می‌داد، در نواحی‌ای كه خسارت‌ به مناطق مسكونی شدید بود، شبكه توزیع برق نیز به همان نسبت آسیب دیده بود.
هیئت از شبكه توزیع مناطق ذیل بازدید كرد:
آبادان: این شهر از نظر زیر بنایی كلی (آب، برق، ارتباطات دور و غیره) متحمل آسیب‌های زمینی شدیدی شد نواحی وسیعی از شهر با خاك یكسان شد و تمام شبكه‌ كابل‌های هوایی از بین رفت. در تعداد زیادی شبكه توزیع برق، آثار خسارت‌های و اصابت گلوله، خمپاره و غیره دیده می‌شد.
خرمشهر: تمام زیر بنای این شهر منهدم گردید؛ و باید تمام كابل‌های هوایی و زیر زمینی تعویض می‌شد.
شهرهای مرزی: هیئت از شهرهای بستان و هویزه در خوزستان و قصر شیرین در استان كرمانشاه بازدید كرد. همه این شهرها تا بدان حد آسیب دیده بودند كه چیزی دست خورده یا سرپا نبود. شبكه برق محلی به طور كامل از بین رفت و تنها در اواخر سال 70، توزیع برق در بستان و هویزه دوباره برقرار شده بود.

ارتباط دور
بیشتر خسارت‌های این بخش، در استان‌های مرزی غربی شامل خوزستان، ایلام، باختران، كردستان، آذربایجان غربی، همدان و لرستان، محدود می‌شد، سایر نواحی دورتر از مرز غربی، به دلیل بمباران شهرها، شهرستان‌ها و سایر تاسیسات حیاتی، آسیب دید.
خرمشهر: كلیه كابل‌های هوایی و گذرگاه‌ها زمینی كابلی خسارت‌ دید و شركت‌ مخابرات در حال نصب شبكه زیر زمینی جدید برای سایر خدمات بود.
ناحیه بندری این شهر با خاك یكسان شد و انبارهای شركت مخابرات از بین رفت. بقایای قرقره‌های سوخته كابل، همچنان در این انبار دیده می‌شد.
آبادان: كمیسیون اعزامی، از محل‌های شركت مخابرات دیدن كرد و نمونه‌ خسارت‌های شدید ساختمان‌های مبادله و تمام دفاتر را مشاهده نمود، گذرگاه‌های شهری و مسیرهای كابل به شدت آسیب دیده بودند. شركت مخابرات خسارت‌های وارده شده به ساختمان‌ها را 50 تا 70 درصد برآورده كرد در حالی كه خسارت‌ بر تجهیزات را 100 درصد تخمین زد. با مشاهده ویرانه‌ها توسط هیئت، این ارزیابی منطقی به نظر می‌رسید.
دزفول: هیئت از شهر بازدید كرد و خسارت‌های گسترده‌ زیر بنای مخابراتی آن را مشاهده كرد. بخش‌های كاملی از شهر، به ویژه محل‌های نزدیك به فرودگاه با خاك یكسان شد. آسیب‌‌های وارده بر تجهیزات را شدید و بر كابل‌های توزیع را در حد متوسط ارزیابی كرد.
سوسنگرد: ساختمان‌های مبادله و نگهداری متحمل آسیب‌های متوسطی شد، نمونه خسارت‌های ناشی از بمب و خمپاره بر هر یك از آنها، نمایان بود.
روستاها در استان‌ خوزستان، هیئت از دو روستای بستان و هویزه بازدید كرد و در هر یك، نشانه‌هایی از انهدام كامل مشهود بود.
قصر شیرین: كمیسیون اعزامی، از این شهر نیز بازدید كرد و مشاهده نمود كه به استثنای مسجد، تمام ساختمان‌ها در جنگ با خاك یكسان شده؛ و چیزی از تجهیزات بر جای نمانده است.

شبكه مخابرات
بنا به اظهارات شبكه مایكرویو، به این استان بارها حمله شد. هیئت مشاهده نمود كه ایستگاه‌های تكرار كننده در دوآب و شمال خرمشهر كاملا با خاك یكسان شده‌اند.ایستگاه تكرار كننده شمال خرمشهر متحمل خسارت‌های شدید گردید و ساختمان‌ یا تجهیزاتی نبود كه دست نخورده باقی مانده باشد.
ایستگاه مایكرویو آبادان مورد بازدید قرار گرفت. دكل آنتن مایكرویو به شدت آسیب دیده و بخش فوقانی آن همراه با آنتن بشقابی فرو افتاده بود.

ایستگاه زمینی ماهواره‌
هیئت از اسد آباد بازدید كرد و مشاهده نمود كه یك آنتن 30 متری خسارت‌ دیده، همچنان بر جای مانده است. در محل، نشانه‌های خسارت‌های ناشی از گلوله و خمپاره دیده می‌شد. پایه ساختمان‌ پشتیبانی آسیب دیده بود و از این رو استقرار و تنظیم صحیح آنتن میسر نبود. در تمام ساختما‌ن‌ها نشانه‌هایی از حمله به چشم می‌خورد. آسیب‌های وارده بر تجهیزات مختلف بین متوسط تا سنگین بود.

خسارت‌ جنگ در بخش رادیو و تلویزیون
خسارت گسترده جنگی رادیو و تلویزیون به استان‌ها مرزی خوزستان، ایلام، كرمانشاه و كردستان محدود می‌شد. تنها یكی از بخش‌های مركزی مورد حمله قرار گرفت و آن ایستگاه فرستنده رادیویی موج كوتاه در كمال آباد كرج بود. هیئت از 9 محل تاسیسات متعلق به قسمت پخش كه بنا به گزارش‌‌ها خسارت دیده بود، دیدن كرد.

ایستگاه‌های پرقدرت رادیویی
ایستگاه شهید چمنی: هیئت مشاهده كرد كه هر دو آنتن همراه با مولد دیزلی منهدم گردیده و آسیب‌های شدیدی بر ساختمان‌ها وارد شده است.
ایستگاه موج متوسط بیت‌المقدس: این ایستگاه در جاده اهواز - خرمشهر قرار دارد. بازرسی هیئت از محل، نشان داد كه هر دو دكل از بین رفته بودند و هیچ گونه نشانی از فرستنده نبود و اعتقاد بر این بود كه توسط نیروهای اشغالگر آن را انتقال داده‌اند. تنها بخش‌هایی از موتور خانه و ساختمان‌های فرستنده بر جای باقی بود.
ایستگاه فرستنده موج متوسط آبادان: این فرستنده در جنگ به اشغال در آمد و بنا به گزارش‌ها، تمام تجهیزات و ساختمان‌ها خسارت‌ دید و به غارت رفت.
كمیسیون اعزامی، از این محل نیز بازدید كرد و باقیمانده‌های دو استان را مشاهده نمود. درخارج از دیواره‌های محوطه این محل، هنوز مین‌های منفجره نشده وجود داشت.
ایستگاه فرستنده موج متوسط قصرشیرین: هیئت از محل بازدید كرد و به طور كلی آن را ویران دید. تنها ساختمان‌های موتور برق دیزلی بر جای مانده و بقیه محل با خاك یكسان شده بود.
همچنین از ایستگاه‌های كمال آباد، خسرو آباد، بستان، شادگان، بالای تپه كرمانشاه و ایلام و مراكز تولید برنامه‌های رادیو و تلویزیونی آبادان و شركت نفت بازدید به عمل آورد؛ و نشانه‌های خسارت ناشی از انفجار بمب و خمپاره را در ساختمان‌ها و تجهیزات دید.

حمل و نقل
هیئت در بازرسی خود از نقاط خسارت دیده، بیش از 1000 كیلومتر با خودرو و 500 كیلومتر با بالگرد سفر كرد و از سد بندر و پنج فرودگاه عمده بازدید كرد. اكثر محل‌های خسارت دیده در این بخش، به سرعت طی جنگ مرمت شده بودند.

بنادر
بندر آبادان: این بندر در جنگ زیر بمباران مداوم قرار داشت و كاملا منهدم گردید.
بندر خرمشهر: این بندر خسارت زیادی دید و لازم بود مسطح گردد و از نو بنا شود.
بندر امام خمینی: این بندر نیز در جنگ به دفعات زیاد مورد حمله هوایی قرار گرفت. بسیاری از خسارت‌های وارده مرمت شد. ولی برخی از این تعمیرات موقتی بودند.

تجهیزات بنادر: در بنادر، به ویژه خرمشهر و آبادان خسارت‌های عمده‌ای بر تجهیزات و كالاها وارد آمد تجهیزات بارگیری و تخلیه كالاهای در انتظار ترخیص خسارت‌ دید، منهدم شد یا به غارت رفت. مقامات ایرانی، فهرستی از خسارت‌های خرمشهر تهیه و به هیئت ارائه دادند. كمیسیون نیز با توجه به وسعت بنادر و تجهیزاتی كه منهدم شده بود؛ و هنوز در این بندر وجود داشت، می‌توانست درستی این فهرست را تایید كند.

خسارت دریایی
در رود كارون و اروند رود كشتی‌های غرق شده بسیاری بود. گزارش شده كه بیش از 800 فروند كشتی كوچك و متوسط (2000 تن) و (70 فروند كشتی بزرگ) تا (20هزار تن) غرق شدند. به نظر می‌رسید با مشاهده كشتی‌های غرق شده، گزارشی كه از خسارت‌های ارائه شده بود، منطقی باشد.

فرودگاه
فرودگاه‌های بزرگ استان‌های مرزی، در شهرهای آبادان، اهواز، كرمانشاه، سنندج، ارومیه و تبریز تا حدودی آسیب دیدند. علاوه بر آن، آسیب‌هایی جزیی به فرودگاه‌های همدان، شیراز و تهران وارد آمد. بمباران هوایی بیشترین خسارت‌ها را به همه فرودگاه‌ها وارد آورد؛ و در مورد فرودگاه آبادان، آتش توپخانه نیز در خسارت‌ زدن به آن دخالت داشت.
آبادان: فرودگاه آبادان بنا به گزارش‌ها زیر بمباران مداوم قرار داشت. این فرودگاه متحمل خسارت‌های متوسط تا شدید گردید؛ و مورد بازدید هیئت قرار گرفت و خسارت‌ها تایید شد.
اهواز: گزارش شد كه این فرودگاه طی جنگ 12 بار از طریق هوا مورد حمله قرار گرفت. خسارت‌های شدیدی به پایانه اصلی دو طبقه وارد گردیده كه تقریبا منهدم شد.
كرمانشاه: بنا به گزارش‌ها، این فرودگاه 13 بار از طریق هوا با بمب‌های بزرگ و خوشه‌ای مورد حمله قرار گرفت. خسارت وارده به میزان 10 درصد بر ساختمان‌ها و 50 درصد بر تجهیزات ارزیابی شد.
ارومیه: این فرودگاه بارها مورد حمله قرار گرفت ولی خسارت‌ها در حد متوسط بود. هیئت از تمام نواحی‌ای كه مرمت شده بود، بازدید كرد و مشاهدات خود را با آسیب‌های گزارش شده منطبق یافت.
حمل و نقل راه آهن: خسارت‌های عمده در استان خوزستان به خط آهن، به ویژه به خط اهواز، خرمشهر وارد شد.
گزارش شده بود كه این ایستگاه در جنگ، 38 بار مورد حمله قرار گرفت و در اوایل جنگ هدف توپخانه بود. بازرسی از محل،‌خسارت‌های گزارش شده ضایعات و تجهیزات كه منهدم شده بود، را تایید كرد.
خرمشهر: ایستگاه به همراه همه سیستم‌های خطوط و نظارت و مراقبت واقع در محوطه آن، به طور كامل منهدم گردید. این انهدام هنوز مشهود بود، گزارش شد كه 647 دستگاه واگن و 5 لكوموتیو از بین رفته است و هنوز می‌توان لاشه آنها را در محوطه مشاهده كرد.
اندیمشك: این ایستگاه در جنگ، از جمله در سال 1986 متحمل حملات هوایی بسیاری شد. بازرسی از ایستگاه تایید كرد كه تعمیرات انجام گرفته در این امور با خسارت‌های گزارش شده مطابقت دارد.

پل‌های راه آهن: بنا به گزارش‌ها، بمباران هوایی به هفت پل عمده راه آهن آسیب زده و یا آنها را منهدم كرد. طی بازرسی، خسارت‌های گزارش شده با علكس‌ها منطبق بود.

جاده‌ها
آسیب‌‌های گسترده به جاده‌ها در همه نواحی مرزی، به ویژه در بخش‌هایی آشكار بود كه جنگ زمین در آنها انجام گرفته و یا اشغال شده بودند.

بهداشت
گزارش ارائه شده از سوی دولت، نشان داد كه در پنج استان مرزی در طول جنگ، پنج باب بیمارستان‌، 102 باب درمانگاه و 107باب مركز درمانی و روستایی آسیب دیده و منهدم شده بود.

میراث فرهنگی
دولت تا حدود زیادی نگران خسارت‌های وارد شده به بناها و اماكن تاریخی بود. گفته می‌شد، بناها و اماكن در اثر حمله‌های هوایی یا آتش توپخانه آسیب دیده و یا ساختارهای آنها به شدت سست شده است.
در اصفهان هیئت اعزامی تعدادی از اماكن و بناهایی را كه آسیب دیده بود، بازدید كرد؛ و مشاهده نمود كه تعمیر و احیای قابل ملاحظه‌ای در بخشی از اماكن مزبور صورت گرفته و كار تعمیر بر روی برخی دیگر در جریان است.

پی نوشت ها:
گزارش خسارتهای جنگ از مهدی قمصریان
گزارش عدم ببخش غرامت از ایران اکونومیست
گزارش درخواست ایران به سازمان جهانی پول از خبرگزاری فارس
گزارش درخواست احقاق حقوق ایران در جنگ عراق از مرکز مطالعات خلیج فارس