انتشار کتاب خلیج فارس در منابع بین النهرینی، ایرانی، یونانی و روم باستان

تاریخ:۱۳۹۳/۰۷/۰۹

انتشار کتاب خلیج فارس در منابع بین النهرینی، کتیبه کورش و داریوش بزرگ، یونانی و روم باستان
(با استناد به متون اصلی)

دکتر بهزاد معینی سام
جعفر جعفری

دیباچه
در جغرافیا و نقشه شناسی، جاینام یا توپونیم به بررسی نام یک مکان، منطقه، یا شماری از بخشهای سطح زمین می پردازد و مطالعه علمی مکان ها، سرچشمه و معنی آنها را هم در برمی گیرد. نامگذاری هر مکان یا جاینامی به گذشته و پیشینه آن برمی گردد؛ یک جاینام می تواند از نام یک قوم یا قبیله ای هم گرفته شده باشد و حتی در گذر مهاجرت اقوام، نام مکان باستانی خود را بر جایگاهی نو گذاشته باشند. خلیج فارس از جمله جاینام هایی است که امروزه بحث هایی را در پی داشته است  و ما برآنیم تا آنجا که منابع قابل دسترس به ما اجازه می دهند، منابع بین النهرینی سومری، اکدی، بابلی کهن، آشوری، بابلی نو، را که با این دریا یا خلیج در ارتباط بوده اند و در متون شان به این ناحیه اشاره داشته اند، بررسی نماییم تا ببینیم تمدن های بین النهرین باستان در مکاتبات خود خلیج فارس را با چه نامی می خواندند. پس از تمدن های بین النهرینی باستان، به منشور کوروش بزرگ و کتیبه داریوش بزرگ و در آخر به متون اصلی نوشته های نویسندگان یونانی و رومی می پردازیم تا نام خلیج فارس را در سیر تاریخی خود در باستان ردیابی نماییم. از آنجا که موضوع ما، بررسی نام خلیج فارس در منابع دولت های بین النهرینی و نویسندگان باستانی است، نیاز است نگاهی گذرا به اهمیت    سوق الجیشی این ناحیه برای دولت های بین النهرین باستان داشته باشیم:

سرزمین بین النهرین در منطقه ای واقع است که به آن خاور نزدیک گویند. این منطقه را پنج ناحیه آبی دریای مدیترانه، دریای سیاه، دریای کاسپین، خلیج فارس و دریای سرخ در بر گرفته است . از هزاره سوم پ.م، یا کمی پیشتر، ناحیه دجله و فرات در بین النهرین شاهد خیزش دولت های سومریان، اکدیان، بابلیان و آشوریان و کلدانیان است . در نقشه زیر، جایگاه تمدن های بزرگ بین النهرینی و شهرهای آن که با خلیج فارس پیوستگی داشتند، به تصویر کشیده شده است.

در باستان، خلیج فارس، چهار ناحیه جنوب ایران از اروند تا تنگه هرمز؛ بین النهرین در اقصی نقاط جنوب؛ شمال شرق شبه جزیره  و کویت و بحرین؛ و جنوب شرق شبه جزیره و امارات و عمان را در بر می گرفته است . در مورد اهمیت خلیج فارس برای     دولت-های بین النهرین باستان می توان گفت که تمدن های         بین-النهرین از طریق این دریا با هند، دریای سرخ و نیل ارتباط داشتند و شهر اور از کهن ترین پایتخت های سومریان و اکدیان، نزدیک خلیج فارس بود و در کتیبه ها بارها از کشتی های آن سخن به میان آمده است. کشتی ها، ماهها در سفر به هند بودند تا به خلیج فارس باز گردند. برای نمونه، زبو یا گاو کوهان دار اغلب در نقش برجسته های بین النهرینی آمده است که حیوان بومی هند بوده است . واردات از بین النهرین و جنوب غرب ایران(شوش) شامل مواد خام و فاسد شدنی و منسوجات با قایق از راه خلیج فارس انجام می شده و به ندرت مسیر خشکی انتخاب می شده است . کالاهای کشاورزی و دامی منبع تجارت در بین النهرین بوده و بابل و آشور شاهراه مسیر تجاری به غرب مدیترانه، صحرای عربستان، شمال آشور، شمال شرق کوههای زاگرس، شرق  عیلام و جنوب شرق از راه خلیج فارس بوده است ؛ برای نمونه آشوریان از این دریا صدف و مروارید برای زیورآلاتشان صید می کردند . خود آشور شاهراه تجاری بین بابل و خلیج فارس بوده است . بیشتر تمدن های بین النهرینی یک شاهنشاهی گسترده از خلیج فارس تا دریای مدیترانه تشکیل دادند  و در زمینه نظامی هم خلیج فارس نقش استراتژیک داشته و می بینیم که سناخریب با قایق های فینیقی نیروهایش را از راه خلیج فارس انتقال می دهد .

پس از زوال تمدن های بین النهرینی و روی کار آمدن پارسیان و سکونت و نزدیکی آنان با خلیج فارس، پارسیان توانستند اولین دولت جهانی را تشکیل دهند که از هند تا مصر گستردگی داشت؛ در نتیجه دولت های متعددی را در زمان خود تحت لوای امپراتوری شان در آوردند . سه دولت بزرگ باستانی ایران (هخامنشی، اشکانی و ساسانی)، معاصر با دو دولت نیرومند یونان و روم بوده اند. نویسندگان یونانی و سپس رومی که همزمان و در ارتباط با آنان بودند، بیشترین کتب باستانی را در مورد تاریخ و جغرافیای منطقه به خود اختصاص داده اند؛ چرا که این منطقه نقش کلیدی برای دولت پارس داشته است و تا به امروز هم خلیج فارس به سان خط مرزی خاور میانه شناخته می-شود ... . ادامه دارد

از آنجا که با گذشت چندین دهه، در بسیاری از مقالات و سایتهای گوناگون در مورد خلیج فارس اشتباهات آشکاری وجود دارد و به نام این ناحیه دریایی در دوره های باستان به درستی اشاره ای نگردیده و یا ارجاعات نادرستی شده است و به جهت اهمیت خاص موضوع و آشکار شدن نام خلیج فارس از آغاز تا سده های اولیه میلادی، نویسنده در این کتاب تلاش بر این داشته، تنها از متون اصلی و منابع نویسندگان باستانی و معاصر به زبان اصلی آنان (متون اصلی بین النهرینی، متون یونانی و لاتین) استفاده کند. همچنین، نویسنده در حال برگردان آن به انگلیسی است تا پژوهشگران و علاقمندان در داخل و خارج بتوانند از آن استفاده نمایند. 

بهزاد معینی سام دکترای فرهنگ و زبانهای باستان
این کتاب از سوی انتشارات نیک خرد منتشر گردیده است .

دانلود نام خلیج فارس در متون باستان